زندیان: تفاوت میان نسخه‌ها

{{جعبه اطلاعات دودمان قدیمی|native_name=زندیان (زندیه)|common_name=|continent=آسیا|region=خاورمیانه|country=[[ایران]]|era=|status=|status_text=|empire=|government_type=[[پادشاهی]]|year_start=۱۷۵۱|year_end=۱۷۹۴|year_exile_start=|year_exile_end=|event_start=|date_start=|event_end=|date_end=|event1=|date_event1=|event2=|date_event2=|event3=|date_event3=|event4=|date_event4=|event5=|date_event5=|event_pre=|date_pre=|event_post=|date_post=|p1=افشاریان|flag_p1=Afsharid Imperial Standard (3 Stripes).svg|image_p1=|p2=|flag_p2=|p3=|flag_p3=|p4=|flag_p4=|p5=|flag_p5=|s1=قاجاریان|flag_s1=Flag of Agha Mohammad Khan.svg|image_s1=|s2=|flag_s2=|s3=|flag_s3=|s4=|flag_s4=|s5=|flag_s5=|image_flag=Zand Dynasty flag.svg|flag_alt=|flag=|flag_type=|image_coat=Lion and Sun Emblem of Persia.svg|coat_alt=|symbol=|symbol_type=|image_map=ZanddynastyTrial.png|image_map_alt=|image_map_caption=قلمرو زندیه در زمان کریم خان. آبی روشن [[پادشاهی کارتلی-کاختی]] را نشان می‌دهد که باید تحت حکومت زندیان می‌بود اما در عمل مستقل اداره می‌شد.|image_map2=|image_map2_alt=|image_map2_caption=|capital=[[شیراز]]، [[تهران]]،<ref group="پانویس">از ۱۱۷۲ تا ۱۱۷۶ ه‍.ق تهران پایتخت کریم خان بود ولی سپس دوباره شیراز به پایتختی برگزیده شد. (لغت‌نامهٔ دهخدا، مدخل «طهران»)</ref> [[اصفهان]]،<ref group="پانویس">در زمان [[علیمرادخان زند|علیمراد خان زند]]</ref> [[کرمان]]<ref group="پانویس">در اواخر حکومت [[لطفعلی خان زند]]</ref>|capital_exile=|latd=|latm=|latNS=|longd=|longm=|longEW=|national_motto=|national_anthem=|common_languages=[[زبان فارسی|فارسی]] (زبان رسمی){{سخ}}[[زبان لری]]<ref>https://books.google.com/books?id=7J5IAAAAMAAJ&dq=کریم+خان+زند&focus=searchwithinvolume&q=ایل+زند</ref>(درباری)|religion=[[اسلام]] [[تشیع]]|currency=|leader1=[[کریم‌خان زند]] (اولین)|leader2=[[لطفعلی‌خان زند]] (آخرین)|leader3=|leader4=|year_leader1=۱۷۵۱–۱۷۷۹|year_leader2=۱۷۸۹–۱۷۹۴|year_leader3=|year_leader4=|title_leader=شاه|representative1=|representative2=|representative3=|representative4=|year_representative1=|year_representative2=|year_representative3=|year_representative4=|title_representative=|deputy1=|deputy2=|deputy3=|deputy4=|year_deputy1=|year_deputy2=|year_deputy3=|year_deputy4=|title_deputy=|legislature=|house1=|type_house1=|house2=|type_house2=|stat_year1=|stat_area1=|stat_pop1=|stat_year2=|stat_area2=|stat_pop2=|stat_year3=|stat_area3=|stat_pop3=|stat_year4=|stat_area4=|stat_pop4=|stat_year5=|stat_area5=|stat_pop5=|footnotes=}}

 

 

[[وکیل الرعایا]] ([[۱۱۹۳ (قمری)|۱۱۹۳]] – [[۱۱۶۳ (قمری)|۱۱۶۳]] ه‍.ق) توانست پس از فروپاشی حکومت [[نادرشاه افشار]]، تمام بخش‌های مرکزی، شمالی، غربی و جنوبی ایران را تحت حکومت خود درآورد. همچنین برادر وی، [[صادق‌خان زند]]، نیز موفق شد در سال [[۱۱۸۹ (قمری)|۱۱۸۹]] ق. [[بصره]] را از امپراتوری [[عثمانی]] جدا کرده و به ایران پیوست نماید و از این طریق، نفوذ ایران را بر سراسر [[اروندرود]]، [[بحرین]] و جزایر جنوبی [[خلیج فارس]] مسلم گرداند. طایفه زند از نژاد [[لر]] هستند که ۴۳ سال بر ایران حکومت کردند.

== ریشه ==

{{اصلی|طایفه زند}}

 

== پیروزی کریم‌خان زند ==

دستگاه دیوانی زند به رهبری [[حاج ابراهیم کلانتر]] که به لطفعلی خان خیانت کرده بود یکراست به قاجارها پیوست و به جز تنی چند که به واپسین فرمانروای زند تا دم مرگ وفادار ماندند دیگران رویهٔ ابراهیم خان را پیش گرفتند.

 

 

== کوچ طایفه زند به کهگیلویه وبویراحمد و فارس ==

* [[کریم خان زند]]: در ۱۱۶۳ ه‍.ق در اتحادی سه‌گانه که شاه اسماعیل سوم صفوی را به پادشاهی رساند، سپهسالار ایران شد. در ۱۱۶۴ ه‍.ق با شکست علیمردان خان بختیاری، برای مدت کوتاهی وکیل‌الدولهٔ شاه اسماعیل سوم شد ولی در سال بعد از محمدحسن خان قاجار شکست خورد و شاه اسماعیل سوم به محمدحسن خان پناه برد و ساکن [[بهشهر|اشرف]] شد و مقام وکالت به محمدحسن خان رسید. در ۱۱۷۱ ه‍.ق در حالی که بیشتر مناطق ایران را از دست داده بود در شیراز به محاصرهٔ محمدحسن خان درآمد ولی شیراز سقوط نکرد. یک سال بعد ورق برگشت و محمدحسن خان شکست خورد و کشته شد و شاه اسماعیل سوم دوباره نزد او بازگشت و کریم خان بار دیگر وکیل‌الدوله گردید. با مرگ شاه اسماعیل سوم در ۱۱۸۷ ه‍.ق کریم خان از به پادشاهی رساندن حیدر میرزا (فرزند شاه اسماعیل سوم) خودداری نمود و خود را وکیل‌الرعایا نامید.<ref>* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=دهقان نیری|نام=لقمان، و دیگران|عنوان=بحران مشروعیت صفویان و مسئله پادشاهی اسماعیل سوم|ژورنال=دانشکده ادبیات و علوم انسانی (دانشگاه اصفهان)|شماره=۵۰|سال=پاییز ۱۳۸۶|صفحه=۱–۱۶|پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/248542/بحران-مشروعیت-صفویان-و-مسئله-پادشاهی-اسماعیل-سوم?q=بحران|زبان=fa|تاریخ بازبینی=۲۰۱۵–۰۵–۱۸}}</ref><ref>* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =مدرسی طباطبایی | نام =حسین | پیوند نویسنده =حسین مدرسی طباطبایی | نام ویراستار = | نام خانوادگی ویراستار = | پیوند ویراستار = | عنوان =برگی از تاریخ قزوین: تاریخچه‌ای از آستانهٔ شاهزاده حسین و دودمان سادات مرعشی قزوین | سال =۱۳۶۱ | ناشر =کتابخانهٔ عمومی حضرت آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی |مکان =قم | شابک = | صفحه =۲۳۴–۲۳۵ | پیوند =http://download.ghaemiyeh.com/downloads/htm/2000/10457-F-13930109-barghy-az-tarikh.htm | تاریخ بازبینی = ۱ اکتبر ۲۰۱۵}}</ref><ref group="پانویس">در متن مقالهٔ «بحران مشروعیت صفویان و مسئلهٔ پادشاهی اسماعیل سوم» تاریخ شکست علی‌مردان خان چهارلنگ بختیاری (وکیل‌الدولهٔ شاه اسماعیل سوم) از کریم خان زند ۱۱۶۵ ه‍.ق آمده‌است؛ ولی در فرمانی از شاه اسماعیل سوم به تاریخ شعبان ۱۱۶۴ ه‍.ق از کریم خان به صورت «وکیل‌الدوله محمدکریم خان زند» یاد شده‌است. این نشان می‌دهد که تاریخ شکست علی‌مردان خان و برکناری‌اش از مقام وکالت شاه اسماعیل سوم پیش از شعبان ۱۱۶۴ ه‍.ق بوده‌است.</ref>

* [[ابوالفتح خان زند]] (بار نخست، ۱۱۹۳ ه‍.ق): فرزند ارشد کریم خان که در آغاز توسط [[زکی خان زند]] (برادر مادری کریم خان) به فرمانروایی برگزیده شد، سپس زکی خان برادر کوچک‌تر ابوالفتح خان یعنی محمدعلی خان را شریک او در فرمانروایی کرد. با ظنین شدن زکی خان به او از فرمانروایی کنار گذاشته شد. در این دورهٔ کوتاه قدرت اصلی در دست زکی خان بود.<ref name="cgie.org.ir">* [http://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/3642 دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، مدخل «ابوالفتح خان زند»]</ref>

* [[ابوالفتح خان زند]] (بار دوم، ۲۸ جمادی‌الاول ۱۱۹۳–یکشنبه ۹ شعبان ۱۱۹۳ ه‍.ق): با کشته شدن زکی خان بار دیگر به فرمانروایی رسید ولی پس از مدت کوتاهی توسط [[صادق خان زند]] (برادر تنی کریم خان) برکنار شد.

* [[صادق خان زند]] (یکشنبه ۹ شعبان ۱۱۹۳–۱۸ ربیع‌الاول ۱۱۹۶ ه‍.ق): پس از محاصرهٔ نافرجام شیراز، به کرمان رفت و آن جا را تصرف کرد. با ترور زکی خان خود را به شیراز رساند و مدت کوتاهی فرمانروایی ابوالفتح خان را پذیرفت ولی اندکی بعد او را برکنار کرد و خود قدرت را به دست گرفت. سرانجام از علیمراد خان زند شکست خورد و به قتل رسید و به روایتی خودکشی کرد.

=== وضعیت مردم در زمان پادشاهی کریم‌خان ===

او که مرد ساده‌زی بود به تجملات و انباشتن دارایی کششی نداشت و بیشتر سرمایه کشور را به مصرف نیازهای درونی کشور می‌رساند. او دوست داشت مردم در آرامش و آسایش و شادی زندگی بکنند و در راه این آرزوی خویش می‌کوشید. او که انسانی بی‌آلایش بود در توده مردم حاضر می‌شد و از روزگار آنان آگاه می‌شد و گاه در انجام کارهای پست نیز بدان‌ها یاری می‌رساند. از مهربانی و بخشش او داستان‌ها گفته شده‌است.{{مدرک}}

 

=== وضعیت مردم پس از پادشاهی کریم‌خان ===