شهرستان خلخال: تفاوت میان نسخه‌ها

|شمارروزهای‌یخبندان= اکثرااکثراً سرده

|شهردار= دکتر فاطمه جوادی خوجین

خلخال به منطقه وسیعی اطلاق می‌شده که شامل مناطق طارم زنجان، کاغذکنان میانه، ترک، آقکند وآچاچی میانه، بخش‌های جنوبی نیر و اردبیل بود. این مناطق به مرور زمان با گذشت در تغییر و تحول‌های سیاسی هرکدام به نحوی از خلخال جدا و به شهرستان‌های اطراف واگذار شده‌اند. اولین شروع تقسیم خالخال به دوره قاجار برمیگردد که طی حکمی از سوی شاه قاجار منطقه طارم را به خان زنجان واگذار می‌کند و از آن تاریخ روند کوچک شدن خالخال آغاز می‌شود. مرکز خالخال در دوره‌های مختلف با فاصله کم مکانی متغیر بوده، آخرین مرکز حکومتی خانات خالخال شهر هرو (یا هرووُ یا هیرو یا هرو یا هروآباد) بوده که همزمان با تغییر اسم خالخال به خلخال بعد از انقلاب، نام هروآباد هم به خلخال تغییرتغیر کرد و در حال حاضر هرو با نام جدید خلخال همچنان مرکز این شهرستان است.

شهرستان خلخال یک منطقه کوهستانی است که ارتفاع آن از شرق به غرب و از شمال به جنوب کاهش می‌یابد رشته کوه‌های [[تالش]] در شرق آن از شمال به جنوب کشیده شده‌است که مانند سدی میان [[دریای کاسپین]] و [[استان گیلان]] و آذربایجان قرار گرفته‌است به‌طوری‌که بر خلاف دامنه‌های شرق در استان گیلان که پربارش است در دامنه‌های غربی آن در منطقه خلخال به جهت کاهش باران و خشکی هوا پوشش گیاهی انبوه و چشمگیری دیده نمی‌شود در این شهرستان رود مهم [[قزل‌اوزن]] و شاخه‌های آن مانند هیروچایی (محل اتصال در دربند مشکول) [[شاهرود]] (محل اتصال در سرخ آبادسرخ‌آباد طارم) و آرپاچائی (از شاخه هایشاخه‌های هیروچایی) و سنگ‌آباد به طرف جنوب جریان داشته و سرانجام به [[دریای خزر]] می‌ریزد این منطقه از لحاظ آب وهوا دارای تابستان‌های معتدل و رمستان‌های سرد است به لحاظ موقعیت‌های جغرافیایی و شرایط کوهستانی این منطقه دارای جالب‌ترینجالبترین منابع آب‌های گرم معدنی است که مهم‌ترین آن‌ها [[آب گرم معدنی خلخال سویی]] با نام محلی '''ایستی سو''' در بخش سنجد در فاصله شهرهای [[گیوی]] و خلخال و ابگرم تیل در بخش شاهرود می‌باشد.

برابر با سرشماری سال ۱۳۹۵ شهرستان خلخال ۸۶۷۳۱ نفر جمعیت داشت. بر اساس این [[سرشماری]]  نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ شهرستان خلخال دارای ۸۶۷۳۱ نفر جمعت بوده‌است . در آبان ماه ۱۳۹۵، جمعيتجمعیت شهرستان ۸۶۷۳۱ نفر بودهبوده‌است است كهکه از ايناین تعداد ۵۵ درصد در نقاط شهريشهری و ۴۵ درصد در نقاط روستاييروستایی سكونتسکونت داشته و بقيهبقیه غيرغیر ساكنساکن بوده‌اند. در آبان ماه ۱۳۹۵، از ۸۶۷۳۱ نفر جمعيت،جمعیت، ۴۳۷۹۱ نفر مرد و ۴۲۹۴۰ نفر زن بوده‌اند كهکه در نتيجهنتیجه، ،  نسبت جنسيجنسی برابر ۱۰۲ به‌دست مي‌آيدمی‌آید. به عبارت ديگر،دیگر، در مقابل هر ۱۰۰ نفر زن، ۱۰۲ نفر مرد وجود داشته است داشته‌است. این نسبت برای اطفال کمتر از یکساله ۱۰۳ و برای بزرگسالان ( ۶۵ ساله و بیشتر )  ۱۰۴ بوده ‌است بوده‌است. از کل جمعيت،جمعیت، ۲۲ درصد در گروه سنيسنی كمترکمتر از ۱۵ ساله ،ساله، ۶۸ درصد در گروه سنيسنی ۱۵ تا ۶۴ ساله و ۱۰ درصد در گروه سنيسنی ۶۵ ساله و بيش‌تربیش‌تر قرار داشته‌اند. شهرستان خلخال دارای ۲۶۷۷۹ خانوار بوده که از این تعداد خانوار ۱۴۰۴۲  خانوار شهری و ۱۲۷۱۷ خانوار روستایی بوده‌اند.

** [[دهستان خانندبیل شرقی]]

زبان اکثریتبخشی از مردم شهر خلخال [[ترکی آذربایجانی]] می‌باشد. با این‌حال [[زبان تاتی ایران|زبان تاتی]] عمدتاً در بخش خورش رستم (روستای کجل)، [[بخش شاهرود]] و همچنین [[کردی کرمانجی]] نیز در برخی روستاها رواج دارد. که البته این افراد، خود را قورمانج خطاب میکنند و به زبان ترکی نیز تسلط بیشتری دارند. زبان تاتی که در روستای کجل صحبت می‌شود به مراتب بیشترین مقاومت دربرابر زبان ترکی را داشته و از لحاظ واج شناسیواج‌شناسی اصیل‌ترین گویش زبان تاتی را دارا است. برخی پژوهشگران معتقدند زبان تاتی، زبان قدیم مردم [[آذربایجان]] بوده و آذری نامیده می‌شده‌است.<ref>[http://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/4055 دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، مدخل تاتی]</ref> ولی تاکنون مستنداتی از قبیل کتیبه و کشفیات باستان شناسی از این بابت ارائه نشده است.

''«ناحیه دومی که در خلخال به واسطه روابط شخصی جلب نظر مرا نمود، شاهرود خلخال در جنوب شرقی آذربایجان بود. این زبان نیز که اهالی آن، آن را تات می‌خوانند از نظر علم زبان، فو‌قالعادهفوقالعاده جالب توجه است. عده ای که این زبان را صحبت می‌کنند به درجات زیادتر از عده‌ای است که زبان هرزندی را صحبت می‌نمایند. این زبان در قراء دیگر، خلخال خارج از حدود شاهرود و در بعضی از قراء ناحیه زنجان نیز صحبت می‌شود. این زبان قوی‌ترین تحمل‌ها را در مقابل نفوذ زبان ترکی نشان داده‌ استداده‌است و علت آن این است که روابط اهالی، این ناحیه بیشتر با اهالی نواحی کوه البرز (گیلان و طالش) است که زبان آرین را صحبت می‌کنند. لیکن به طوری که دیده می‌شود در این ناحیه نیز یک قریه بعد از دیگری در تحت نفوذ ترکی می‌رود. مثلاً اهالی خمیس که در پنجاه سال قبل زبان تاتی صحبت می‌کردند امروز به واسطه رابطه با هیروآباد که اهالی آن ترکی صحبت می‌کنند، عموماً ترکی حرف می‌زنند.»''<ref>بررسی نسبت میان هویت زبانی و جاینام‌ها، نمونه موردی: کوه‌های خلخال−تحقیقات جغرافیایی» بهار 1396 شماره1−عطا الله عبدی−صفحهٔ ۹۸</ref>

از روستاهای تات‌زبان بخش شاهرود می‌توان به [[اسبو (خلخال)|اسبو]]، [[اسکستان]]، [[روستای درو|درو]]، [[شال]]، [[دیز (خلخال)|دیز]]، [[لرد (خلخال)|لرد]]، [[کرین]]، [[گیلوان]] ، طهارم دشت، خانقاه گیلوان ،گیلوان، کهل، دیلمده و گلوزان اشاره کرد.<ref>عبدلی علی، ادبیات تات و تالش، تهران: انتشارات شرکت سهامی انتشار، چاپ اول، ۱۳۸۰</ref><ref>عبدلی علی، فرهنگ تطبیقی تالشی، تاتی، آذری، تهران: انتشارات شرکت سهامی انتشار، چاپ دوم، ۱۳۹۳</ref><ref>عبدلی علی، تات‌های ایران و قفقاز، تهران: انتشارات مهدی رضایی، چاپ اول، ۱۳۸۹</ref> شهر [[کلور]] نیز از شهرهای [[زبان تاتی ایران|تات‌زبان]] و مرکز بخش شاهرود است.<ref>همان</ref>

زبان [[کردی کرمانجی]] در به صورتبخش پراکندهمرکزی در دهستان سنجبد شرقی و روستاهای اطراف تکلم می‌شود. ایناز روستاهانواحی عبارتندکه از:زبان [[کردی کرمانجی]] در آن رایج هستند می‌توان به کالار، آقبلاغ،آقبلاغ کرد، کلستان بالا و پایین، مورستان، لنبر، مصطفالو، بلوکانلو، اوجغاز، پیرانلو، خداقلی قشلاق، چلنبر، نواشنق،نواشنق در آقباش،دهستان سنجبد شرقی در شهرستان خلخال، زاویه کرد و آقباش در شهرستان کوثر، جعفرآباد در بخش خورش رستم از شهرستان خلخال و چملوگبین در بخش شاهرود از شهرستان خلخال می‌باشند.

شهرستان خلخال یک منطقه کوهستانی است که ارتفاع آن از شرق به غرب و از شمال به جنوب کاهش می‌یابد رشته کوه‌های تالش در شرق آن از شمال به جنوب کشیده شده‌است که مانند سدی میان دریای مازندران و استان گیلان و آذربایجان قرار گرفته‌است به‌طوری‌که بر خلاف دامنه‌های شرق در دامنه‌های غربی آن در منطقه خلخال به جهت کاهش باران و خشکی هوا پوشش گیاهی انبوه و چشمگیری دیده نمی‌شود در این شهرستان رود مهم قزل‌اوزن و شاخه‌های آن مانند شاهرود آرپاچای و شنگ‌آباد به طرف جنوب جریان داشته و سرانجام به دریای مازندران می‌ریزد این منطقه از لحاظ آب وهوا دارای تابستان‌های معتدل و رمستان‌های سرد است به لحاظ موقعیت‌های جغرافیایی و شرایط کوهستانی این منطقه دارای جالبترین منابع آب‌های گرم معدنی است که مهم‌ترین آن‌ها آب گرم معدنی گیوی سویی در بخش سنجد در فاصله شهرهای گیوی و خلخال می‌باشد مقدار بارندگی سالانه خلخال حدود ۲۸۰میلی‌متر می باشدمی‌باشد

به‌طورکلی خلخال از مناطق کشاورزی، باغ داری و دام پروری استان اردبیل است و محصولات عمده اش گندم، جو و حبوبات، برنج، گردو، سیب، گلابی، انگور و پنبه‌است.انار،زیتون،بادام،انجیر وتوت نیز از دیگر محصولات این شهرستان است.خلخال به لحاظ داشتن مراتع نسبتاً خوب از دامداری پیشرفته‌ای برخوردار است و انواع فراورده‌های شیری از قبیل: خامه، ماست، کره و پنیر و… هم چنین پشم، پوست و عسل از عمده‌ترین تولیدات دامی این منطقه به‌شمار می‌آیند.