پیاده (شطرنج): تفاوت میان نسخه‌ها

پیاده می‌تواند پس از رسیدن به انتهای [[صفحه شطرنج|صفحه]] ارتقا پیدا کند؛ یعنی با رسیدن به خانه انتهایی، بلافاصله به مهره‌ای بجز خودش و [[شاه (شطرنج)|شاه]] تبدیل شود. بازیکنان شطرنج با توجه به شرایط بازی مهرهمهرۀ مورد نظر را انتخاب می‌کنند، اما در اغلب اوقات شطرنج‌بازان [[وزیر (شطرنج)|وزیر]] را انتخاب می‌کنند.

[[مهره‌های شطرنج]] در ابتدا با نام‌های پیاده‌نظام، [[سواره‌نظام]]، [[فیل]] و [[ارابه]] به همراه [[شاه]] و [[وزیر (عنوان)|وزیر]] شناخته می‌شدند. با گذشت زمان، نام مهره‌ها تغییر کرد و مهره‌ها به نام‌های امروزی درآمدند. امروزه، پیاده‌نظام با عنوان پیاده یا [[سرباز]] شناخته می‌شود<ref name="بیست و هشت" dir="ltr">{{یادکرد وب|عنوان=Definition of PAWN|نشانی=https://www.merriam-webster.com/dictionary/pawn|وبگاه=Merriam-Webster|بازبینی=2020-09-01|کد زبان=en|نویسنده=|تاریخ=}}</ref> و همههمۀ سربازان یک شکلند؛ اما در برخی مقاطع، سربازان متفاوت بودند.<ref name="بیست" dir="ltr">{{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=A brief history of chess pieces|نشانی=http://mans.hu/2017/07/09/brief-history-chess-pieces/|بازبینی=2020-09-01|اثر=|تاریخ=July 9, 2017|ناشر=Mans.hu|نشانی بایگانی=|تاریخ بایگانی=|کد زبان=en|نویسنده=|وبگاه=}}</ref><ref name="بیست و هفت" dir="ltr">{{یادکرد وب|عنوان=The Piececlopedia: Pawn|نشانی=https://www.chessvariants.com/piececlopedia.dir/pawn.html|وبگاه=www.chessvariants.com|بازبینی=2020-09-01}}</ref>

در اصل به پیاده، پاداتی (padati) می‌گفتند که از سانسکریت آمده بود. پارسیان آن را پیاده و اعراب بیدق نامیدند. در لاتین پیاده با عنوان pedonis ،pedo یا pedes شناخته می‌شد که همگی سرباز معنی می‌دادند. این واژه‌ها به همین معنی و به شکل pion وارد زبان فرانسوی شدند. این واژه در انگلیسی-فرانسوی به شکل poun و در انگلیسی به شکل Pawn را درآمد.<ref name="بیست و هفت"/>

هر بازیکن (سفید و سیاه) در ابتدای بازی هشت پیاده دارد.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=معنی شطرنج {{!}} لغت‌نامه دهخدا|نشانی=http://www.vajehyab.com/dehkhoda/شطرنج|وبگاه=www.vajehyab.com|بازبینی=2020-08-20|نویسنده=|کد زبان=fa|تاریخ=}}</ref> پیاده‌های سفید در آغاز بازی در ردیف دوم و پیاده‌های سیاه در ردیف هفتم قرار دارند.<ref name="دو">{{یادکرد وب |نام خانوادگی= |نام= |عنوان=حرکت پیاده (سرباز) در بازی شطرنج |نشانی=https://whitechess.com/313-2/ |بازبینی= |اثر= |تاریخ= |ناشر=شطرنج سفید |نشانی بایگانی= |تاریخ بایگانی= |کد زبان=}}</ref> بر خلاف سایر مهره‌های شطرنج، پیاده‌ها نمی‌توانند به عقب حرکت کنند. پیاده‌ها می‌توانند در حرکت اول خود یک یا دو خانه به جلو بروند و در ادامه تنها می‌توانند یک حرکت رو به جلو داشته باشند. (این قانون برای هر پیاده جداگانه صدق می‌کند)<ref name="یک">{{یادکرد وب |نام خانوادگی= |نام= |عنوان=آموزش حرکت مهره پیاده یا سرباز در شطرنج |نشانی=https://www.chesstrainer.ir/آموزش-شطرنج/229-آموزش-حرکت-پیاده-در-شطرنج.html |بازبینی= |اثر= |تاریخ=۲۶ مرداد ۱۳۹۶ |ناشر=chesstrainer |نشانی بایگانی= |تاریخ بایگانی= |کد زبان=}}</ref> در این دیاگرام، پیادهپیادۀ سفید خانهخانۀ c2 در حرکت اول خود است. پس می‌تواند به خانهخانۀ c3 یا c4 حرکت کند اما پیادهپیادۀ سیاه g5 از آنجا که در حرکت اول خود نیست، تنها می‌تواند به g4 برود.

هرگاه هر کدام از پیاده‌های سفید یا سیاه به آخرین خانه در ستون مقابل خود برسند، که برای سفید ردیف هشتم و برای سیاه ردیف اول محسوب می‌شود، می‌توانند ترفیع یا ارتقا پیدا کنند. پیاده در هنگام ترفیع می‌تواند به هر مهره ایمهره‌ای به جز [[شاه (شطرنج)|شاه]] و خودش تبدیل شود.<ref name="سه">{{یادکرد وب |نام خانوادگی= |نام= |عنوان=آموزش ترفیع پیاده در شطرنج |نشانی=https://www.chesstrainer.ir/آموزش-شطرنج/253-آموزش-ترفیع-پیاده-در-شطرنج.html |بازبینی= |اثر= |تاریخ=۷ مهر ۱۳۹۶ |ناشر=chesstrainer |نشانی بایگانی= |تاریخ بایگانی= |کد زبان=}}</ref> این حرکت بلافاصله بعد از رسیدن پیاده به عرض آخر میسر می‌شود و در همان حرکت پیاده به ترفیع می‌رسد.<ref name="چهار">{{یادکرد وب |نام خانوادگی= |نام= |عنوان=حرکت‌های استثنایی در شطرنج |نشانی=http://vchess.ir/special-move-chess |بازبینی= |اثر= |تاریخ= |ناشر=Vchess |نشانی بایگانی= |تاریخ بایگانی= |کد زبان=}}</ref> بازیکن‌ها اغلب قوی‌ترین مهره، یعنی [[وزیر (شطرنج)|وزیر]] را وارد بازی می‌کنند (فرزین شدن)<ref>{{یادکرد وب|عنوان=معنی فرزین {{!}} لغت‌نامه دهخدا|نشانی=http://www.vajehyab.com/dehkhoda/فرزین|وبگاه=www.vajehyab.com|بازبینی=2020-08-20|نویسنده=|کد زبان=fa|تاریخ=}}</ref> اما با توجه به شرایط بازی و تاکتیک شطرنج‌باز ممکن است وارد کردن مهره‌ای ضعیف‌تر نتیجهنتیجۀ بهتری داشته باشد.<ref name="سه"/>

=== پیادهپیادۀ منفرد وزیر ===

پیاده ایپیاده‌ای که از پیاده‌های مجاور خود جدا شده باشد، پیادهپیادۀ ایزوله شده نامیده می‌شود. پیادهپیادۀ ایزوله وزیر در هنگامی اتفاق می‌افتد که این اتفاق برای سرباز خانه d رخ دهد. پیادهپیادۀ منفرد وزیر می‌توانند در [[گشایش (شطرنج)|گشایش‌های]] گامبی وزیر پذیرفته شده، [[دفاع اسلاو]]، دفاع تاراش، هندی واریانت لنینگراد، سیسیلی آلاپین و کاروکان پانوف پدید بیاید.<ref name="پنج">{{یادکرد وب |نام خانوادگی= |نام= |عنوان=مقدمه ای بر پیاده ایزوله وزیر (پیاده منفرد وزیر) |نشانی=http://vchess.ir/iqp-pawn |بازبینی= |اثر= |تاریخ= |ناشر=vchess |نشانی بایگانی= |تاریخ بایگانی= |کد زبان=}}</ref>

سفید دارای پیاده منفرد وزیر می‌تواند به حمله در جناح شاه بپردازد و پیاده خانه‌های مهم e5 و c5 را کنترل کند. سفید همچنین باید تلاش کند تا از تعویض سوارها به خصوص سوار سبک جلوگیری کند. سیاه اما به عنوان دفاع کننده باید سعی کند تا سوارها را تعویض کند و با رسیدن به آخر بازی از ضعف فاصله بین پیاده‌ها استفاده نماید. همچنین سیاه می‌تواند با قرار دادن سوار خود در خانهخانۀ جلوی پیادهپیادۀ ایزوله سفید (d5) از پیشروی آن جلوگیری کند.<ref name="پنج"/>

در شکل مقابل، سفید دارای پیادهپیادۀ منفرد وزیر است. اگرچه ممکن است سیاه با داشتن دو جزیرهجزیرۀ پیاده ای،پیاده‌ای، در ظاهر برتری بیشتری داشته باشد، اما سفید دو خانهخانۀ استراتژیک e5 و c5 را در دست دارد. پیادهپیادۀ منفرد وزیر در وسط بازی غالباً مناسب و در [[آخر بازی (شطرنج)|آخر بازی]] عمدتاً نامناسب است؛ چرا که با رسیدن به آخر بازی، سفید تهدیدهای کمتری روی شاه سیاه دارد و به همین خاطر توجه زیادی روی گرفتن این پیاده پدید می‌آید.<ref name="شش">{{یادکرد وب |نام خانوادگی= |نام= |عنوان=پیاده منفرد وزیر |نشانی=http://vchess.ir/pawn |بازبینی= |اثر= |تاریخ= |ناشر=vchess |نشانی بایگانی= |تاریخ بایگانی= |کد زبان=}}</ref>

=== پیادهپیادۀ رونده ===

پیاده رونده پیاده ایپیاده‌ای است که در ستون خود و مجاورش، نه در حال و نه در آینده، هیچ مزاحمتی از سوی پیاده حریف برای پیشروی نداشته باشد.<ref name="نه">{{یادکرد وب |نام خانوادگی= |نام= |عنوان=بلوکه کردن پیاده رونده |نشانی=http://vchess.ir/بلوکه-کردن-پیاده-رونده |بازبینی= |اثر= |تاریخ= |ناشر=vchess |نشانی بایگانی= |تاریخ بایگانی= |کد زبان=}}</ref> پیاده‌های رونده یک نقطه قوت محسوب می‌شوند و در شرایطی که بازی باز شده باشد، به شرطی که از دست نروند می‌توانند تأثیر گذاری زیادی در بازی داشته باشند.<ref name="هشت">{{یادکرد وب |نام خانوادگی= |نام= |عنوان=آموزش پیاده رونده دور |نشانی=http://www.shatranjiran.com/آموزش-شطرنج/مطالب-آموزشی-شطرنج/آموزش-پیاده-رونده |بازبینی= |اثر= |تاریخ= |ناشر=باشگاه شطرنج ایران |نشانی بایگانی= |تاریخ بایگانی= |کد زبان=}}</ref>

بازیکنان مقابل سعی در بلوکه کردن این نوع پیاده‌ها دارند. بلوکه‌سازی پیادهپیادۀ رونده را سوارهای سبک و در صورت عدم توانایی، سوارهای سنگین انجام می‌دهند. اگر چه بلوکه سازی یک پیاده با سوار باعث محدودیت آن به دلیل ساکن بودنش می‌شود اما بلند شدن این سوار می‌تواند شرایط را برای پیشروی بیشتر پیاده مهیا کند. با این حال خانهخانۀ جلوی پیاده رونده غالباً به دلیل عدم حمله ستونی ضعیف و جایگاه خوبی برای سوارهای سبک مخصوصاً [[اسب (شطرنج)|اسب]] است.<ref name="نه"/>

=== پیادهپیادۀ دو پشته ===

در پیادهپیادۀ دو پشته، پیاده عقب‌تر، تحرک محدودی دارد و راهش توسط پیاده جلویی مسدود می‌شود. این پیاده نمی‌تواند سرباز جلوی خود را محافظت نماید و به‌طور کلی می‌تواند پتانسیل ساختار دفاعی پیاده‌ها را تضعیف کند.<ref name="یازده" dir=ltr>{{یادکرد وب |نام خانوادگی= |نام= |عنوان=Why are doubled pawns in this case particularly devastating? |نشانی=https://chess.stackexchange.com/questions/6197/why-are-doubled-pawns-in-this-case-particularly-devastating |بازبینی= |اثر= |تاریخ= |ناشر=stackexchange |نشانی بایگانی= |تاریخ بایگانی= |کد زبان=}}</ref> از سوی دیگر پیاده‌های دو پشته ای می‌توانند منجر به افزایش کنترل خانه‌ها شوند. در موارد دیگر، با ایجاد پیاده دو پشته ای،پشته‌ای، رخ‌ها می‌توانند خطوط اضافی داشته باشند.<ref name="بیست و چهار" dir=ltr>{{یادکرد وب |نام خانوادگی= |نام= |عنوان=Doubled Pawns: Advantages & Disadvantages |نشانی=https://www.ichess.net/blog/doubled-pawns-advantages-disadvantages/ |بازبینی=۲۶ مرداد ۱۳۹۹ |اثر= |تاریخ=March 20, 2015 |ناشر=ichess |نشانی بایگانی= |تاریخ بایگانی= |کد زبان=}}</ref>

همان‌طور که از نام این ساختار پیداست، یک سازهسازۀ محکم است که با زور از هم جدا نمی‌شود، شبیه یک دیوار واقعی ساخته شده از سنگ سخت است.<ref name="چهارده" dir=ltr>{{یادکرد وب |نام خانوادگی= |نام= |عنوان=Pawn Structure 101: Stonewall Formation |نشانی=https://simplifychess.com/pawn-structures/pawn-structure-101-stonewall-formation/index.html |بازبینی= |اثر= |تاریخ=10 December 2018 |ناشر=simplifychess |نشانی بایگانی= |تاریخ بایگانی= |کد زبان=}}</ref> در این ساختار طرح سفید کنترل خانه e5 و حمله در جناح وزیر است و در مقابل، سیاه طرح کنترل e4، بازپس‌گیری e5 و حمله در جناح شاه را پیش می‌گیرد.<ref name="دوازده">{{یادکرد وب |نام خانوادگی= |نام= |عنوان=آشنایی با ساختار پیاده‌ای دیوار سنگی |نشانی=http://vchess.ir/stonewall |بازبینی= |اثر= |تاریخ= |ناشر=vchess |نشانی بایگانی= |تاریخ بایگانی= |کد زبان=}}</ref>

|در اینجا سفید یک و سیاه دو جزیرهجزیرۀ پیاده ای دارد.}}

در شطرنج به گروهی از پیاده‌های به هم پیوسته جزیرهجزیرۀ پیاده‌ای گفته می‌شود. در موقعیت اولیه بازی، هر بازیکن یک جزیرهجزیرۀ پیاده ایپیاده‌ای دارد. جزیره پیاده ایپیاده‌ای یکی از پارامترهای مهم در ارزیابی پوزیسیونی به‌شمار می‌رود. منظور از جزیرهٔ پیاده‌ای در شطرنج به گروهی از پیاده‌های به هم پیوسته گفته می‌شود و هر دو بازیکن در موقعیت اولیه بازی تنها یک جزیرهجزیرۀ پیاده ایپیاده‌ای دارند. تعداد جزیرهٔ پیاده ایپیاده‌ای یکی از پارامترهای مهم در ارزیابی پوزیسیون و یکی از عوامل برای هدف گذاری در بازی است. در صورت کاهش تعداتعداد سوارهای بازی، معمولاً دفاع از جزیره پیاده ایپیاده‌ای مشکل‌تر خواهد شد. به همین دلیل، پیشنهاد می‌شود در صورت داشتن جزایر کمتر نسبت به حریف، با تعویض سوارها بازی را به آخر بازی سوق داده شود.<ref name="پانزده">{{یادکرد وب |نام خانوادگی= |نام= |عنوان=جزیرهٔ پیاده‌ای در شطرنج |نشانی=http://vchess.ir/pawns-islands |بازبینی= |اثر= |تاریخ= |ناشر=vchess |نشانی بایگانی= |تاریخ بایگانی= |کد زبان=}}</ref> بنابراین به‌طور کلی هر چه تعداد جزایر برای یک سمت بیشتر باشد آن سمت ضعیف‌تر است.<ref name="شانزده">{{یادکرد وب |نام خانوادگی= |نام= |عنوان=آرایش پیاده‌ها | زنجیره پیاده ای |نشانی=http://vchess.ir/chain-pawn |بازبینی= |اثر= |تاریخ= |ناشر=vchess |نشانی بایگانی= |تاریخ بایگانی= |کد زبان=}}</ref>

نوع دیگری از ساختارهای پیاده ایپیاده‌ای ساختار پیاده ایپیاده‌ای کارلسباد است که با نام ارتودکس تعویضی نیز شناخته می‌شود.<ref name="هفده">{{یادکرد وب |نام خانوادگی= |نام= |عنوان=هر آنچه که می‌بایست در مورد ساختار پیاده ای کارلسباد بدانید |نشانی=http://nf6.ir/کارلسباد/ |بازبینی= |اثر= |تاریخ=۹ تیر ۱۳۹۷ |ناشر=nf6 |نشانی بایگانی= |تاریخ بایگانی= |کد زبان=}}</ref> از جمله گشایش‌هایی که کارلسباد ممکن است در آن رخ دهد [[گامبی وزیر]]، دفاع نیمز-هندی، [[دفاع گرونفلد]]، دفاع نیمه اسلاو و دفاع کاروکان است.<ref name="هجده" dir=ltr>{{یادکرد وب |نام خانوادگی= |نام= |عنوان=Methods of Playing in Positions with Carlsbad Structure - Part 1 |نشانی=https://www.modern-chess.com/en/chess-academy/article=392 |بازبینی= |اثر= |تاریخ=3 July 2017 |ناشر= Modern Chess |نشانی بایگانی= |تاریخ بایگانی= |کد زبان=}}</ref> این ساختار غنی از ایده‌ها برای هر دو طرف با ظرافت‌های پنهان و شیوه‌های بازی منحصر به فرد است.<ref name="نوزده" dir=ltr>{{یادکرد وب |نام خانوادگی= |نام= |عنوان=The Carlsbad Structure – Anatoly Karpov’s Way |نشانی=https://thechessworld.com/articles/middle-game/the-carlsbad-structure/#:~:text=The%20Carlsbad%20Structure%20–%20Anatoly%20Karpov%27s%20Way&text=Perhaps%20the%20most%20common%20structure,and%20unique%20methods%20of%20playing. |بازبینی= |اثر= |تاریخ= |ناشر=thechessworld |نشانی بایگانی= |تاریخ بایگانی= |کد زبان=}}</ref>

سفید در این نوع ساختار می‌تواند دو طرح کلی حملهحملۀ اقلیت به خانهخانۀ b5 یا حرکت f3 و سپس e4 یا e4 به صورت مستقیم را داشته باشد. در مقابل آن سیاه با قرار دادن اسب در e4 و فشار در جناح حریف یا ایجاد پیادهپیادۀ آویزان با b6 و b5 می‌تواند بازی را ادامه دهد.<ref name="هفده"/>

ساختار پیاده ایپیاده‌ای لندن یا مثلث اسلاو قابل ایجاد با سفید و سیاه است. گشایش لندن، [[دفاع اسلاو|گشایش اسلاو]] و گشایش کاروکان از جمله گشایش‌هایی است که برای ایجاد این نوع ساختار مناسب اند.<ref name="بیست و پنج">{{یادکرد وب |نام خانوادگی= |نام= |عنوان=ساختار پیاده ای لندن (مثلث اسلاو) |نشانی=http://vchess.ir/مثلث-اسلاو |بازبینی=۲۶ مرداد ۱۳۹۹ |اثر= |تاریخ= |ناشر=vchess |نشانی بایگانی= |تاریخ بایگانی= |کد زبان=}}</ref>در این ساختار با مجبور کردن حریف به تعیین نوع مرکز، به حرکت رو به جلو پیاده‌ها دقت می‌شود. در این نوع پس از هماهنگی سوارها می‌توان بر اساس حرکت‌های حریف، این نوع ساختار را به کارلسباد، ساختار بسته، گامبی وزیر غیر تعویضی و ساختار دندان اره‌ای تبدیل کرد.<ref name="بیست و پنج"/>

مهره‌های شطرنج با توجه به عواملی قدرت مانور و عملکرد، تعداد خانه‌هایی که به آن دسترسی دارند، تعداد خانه‌هایی که تحت کنترل دارند و میزان خطر و قدرت حمله ارزشیابی می‌شوند. در میان مهره‌های شطرنجشطرنج، پیاده با ارزش نسبی یک، کمترین ارزشیابی را در میان مهره‌ها دارد.<ref name="بیست و دو">{{یادکرد وب |نام خانوادگی= |نام= |عنوان=آموزش ارزش مهره‌های شطرنج |نشانی=https://chesstrainer.ir/آموزش-شطرنج/252-ارزش-مهره-های-شطرنج.html |بازبینی= |اثر= |تاریخ=۶ مهر ۱۳۹۶ |ناشر=chesstrainer |نشانی بایگانی= |تاریخ بایگانی= |کد زبان=}}</ref>

معنی: «قبل از قلعه، بیدق کم ارزش جلو افتاد و بیدق آخرین مهره ایمهره‌ای است که قبض و بسط از آن اوست. هیچ خیری در دنیا و نعمت‌هایش نیست؛ وقتی که شاهین به پایین کشیده می‌شود و مرغابی اوج می‌گیرد.»

ار سویی دیگر [[ناصرخسرو]] با تعبیری دیگر، به بزرگی رسیدن سرباز را نشانه اینشانه‌ای از عدالت اجتماعی می‌داند که موضوعی پسندیده‌است.<ref name="بیست و سه"/>

ناصرخسرو در این بیت به بزرگی رسیدن سرباز را نشانهٔ فروتنی می‌داند. به عقیدهعقیدۀ او، تواضع، انسان‌های کوچمکوچک را همچون سرباز، به منزلت بالا می‌رساند.

از طرفی [[سلمان ساوجی]] نیز سرباز را بی‌ارزش می‌داند و بی‌مقدار بودن برخی افراد را به مهرهمهرۀ سرباز تشبیه می‌کند.<ref name="بیست و سه">{{یادکرد ژورنال |نام خانوادگی۱=قهرمانی |نام۱=علی|نام خانوادگی۲=قهرمانپور |نام۲=معصومه |تاریخ=۱۰ تیر ۱۳۹۶ |عنوان=بررسی تطبیقی کارکرد شطرنج در شعر شاعران دورهٔ عباسی و شاعران فارسی مکتب عراقی و آذربایجان |پیوند= |ژورنال= |دوره= |شماره= |صفحات= |doi= |تاریخ بازبینی=}}</ref>