روایات بسیار متعددی در مورد واژهٔ '''[[بوکان]]''' موجود است که بیشتر تاریخ‌نگاران و [[باستان‌شناسی|باستان‌شناسان]] آن را تاریخی و برخی [[زبان مغولی|مغولی]] می‌دانند، ولی برخی از پژوهشگران [[مردمان کرد|کُرد]] نیز بر این باورند که این واژه کُردی است.
آثار فراوانی در حومه و روستاهای این شهرستان یافت شده‌است که نشان از وجود تمدن‌های باستانی مختلف در منطقه بوکان دارد. اما در حوزه شهر، طبق گزارش‌های تاریخی، تا قبل از دورهلشکرکشی قاجار،سلطان [[سلیمان قانونی]] در زمان سلطنت [[شاه طهماسب صفوی]]، سندی دال بر وجود شهری دقیقاً با نام «بوکان» دیده نشده است.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=https://www.iranboom.ir/ketab-khaneh/ketab/3496-1390-07-24-19-46-58.html |عنوان=گزارشی مصور از توقف‌گاههای واقع در مسیر لشکرکشی سلیمان قانونی به ایران یافت| نشده‌است.ناشر =ایران بوم |تاریخ =۲۴ مهر ۱۳۹۰ |تاریخ بازبینی=۱۶ مهر ۱۳۹۹ }}</ref> طی دهه‌های اخیر کتیبه‌های سنگی مختلفی در [[تپه قلایچی|تپه باستانی قلایچی]] مربوط به ماناها،<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/330667/تحلیل-آماری-بقایای-معماری-محوطه-مانایی-قلایچی-بوکان?q=بوکان&score=24.0&rownumber=12 |عنوان=تحلیل آماری بقایای معماری محوطه مانایی قلایچی بوکان | ناشر =پایگاه مجلات نور |تاریخ =۱۳۸۵ |تاریخ بازبینی=۱ مهر ۱۳۹۹}}</ref> کتیبه‌هایی به زبان آرامی، کتیبه میخی اورارتویی ترغه یافته شده در کوه ترغه (در فاصله ۲۸ کیلومتری شهر بوکان)<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=https://miras.news/3737/دوران‌گردی-اورارتوها،-کتیبه‌گردی-ب/ |عنوان=دوران‌گردی اورارتوها، کتیبه‌گردی با اورارتوها در ارومیه | ناشر =وب سایت میراث |تاریخ =۱۳۹۶ |تاریخ بازبینی=۱ مهر ۱۳۹۹}}</ref> و آثار باستانی متنوع دیگری که بوکان از نظر جغرافیایی در مرکز و نزدیکی همه این مکان‌هایی قرار گرفته که این اشیاء کشف شده‌اند. در سال ۱۳۹۷ کاوش‌هایی به جهت لایه نگاری در [[قلعه سردار بوکان|تپه قلعه سردار]] که در مرکز شهر قرار دارد صورت گرفت. باستان‌شناسان در این کاوش‌ها با توجه به آثار بدست آمده، متوجه شدند که این تپه بیش از ۳۰۰۰ سال قدمت دارد.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=https://www.khabaronline.ir/news/802176/کشف-مهم-تاریخی-قلعه-سردار-در-شهر-بوکان-قدمت-۳-هزار-ساله-دارد |عنوان=کشف مهم تاریخی: قلعه سردار در شهر بوکان قدمت ۳ هزار ساله دارد | ناشر =خبرگزاری خبرآنلاین |تاریخ =۱۳ شهریور ۱۳۹۷ |تاریخ بازبینی=۱ مهر ۱۳۹۹}}</ref> تعداد ۹۴ اثر تاریخی شهرستان بوکان در [[آثار ملی ایران|فهرست آثار ملی ایران]] به ثبت رسیده‌است.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=http://www.chtn.ir/news/ID/158152/مسيول-جدید-نمایندگی-میراثفرهنگی،-گردشگری-و-صنایعدستی-بوکان-معرفی-شد |عنوان=در بوکان ۹۴ اثر ثبت ملی وجود دارد | ناشر =خبرگزاری میراث فرهنگی |تاریخ =۱۲ تیر ۱۳۹۹ |تاریخ بازبینی=۱۲ تیر ۱۳۹۹}}</ref>
