محمد مصدق: تفاوت میان نسخه‌ها

'''محمد مصدق''' (زادهٔ ۲۹ اردیبهشت ۱۲۵۸<ref>[http://www.sabteahval.ir/ganjine/Default.aspx?tabid=5655&g=9 :: سازمان ثبت احوال کشور-گنجینه -استان‌ها ::<!-- Bot generated title -->]</ref> یا ۲۶ خرداد ۱۲۶۱ (طبق محاسبه برخی مورخین)<ref>خاطرات و تالمات مصدق- تصحیح ایرج افشار- انتشارات علمی- 1365-ص420</ref> – ۱۴ اسفند ۱۳۴۵<ref>[http://www.mohammadmossadegh.com/biography/birthdate/ Birthday of Dr. Mohammad Mossadegh, born June 16, 1882<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref><ref name="assaluyeh">{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی =http://www.assaluyeh.com/articles.php?190-fa |عنوان =محمد مصدق و ملی شدن صنعت نفت | ناشر =.assaluyeh.com |تاریخ = |تاریخ بازدید =۱۸ بهمن ۱۳۹۰ | زبان =فارسی}}</ref>) مشهور به '''''دکتر مصدق''''' و ملقب به '''مصدق السلطنه'''، [[سیاستمدار]]، [[حقوقدان]]، نمایندهٔ هشت دوره [[مجلس شورای ملی]]، استاندار، وزیر و دو دوره [[نخست‌وزیر]] [[ایران]] بود. محمد مصدق نخستین ایرانی دارندهٔ مدرک دکترای رشته [[حقوق]] است<ref>افشار، ایرج، مصدق و مسائل حقوق و سیاست - پنج رساله، هفت مقاله و پنج پیوست، انتشارات سخن، تهران، ۱۳۸۲، ص 544</ref><ref>{{یادکرد وب |url=http://tarikhirani.ir/Modules/News/Phtml/News.PrintVersion.Html.php?Lang=fa&TypeId=۴&NewsId=4991 |title=تاریخ ایرانی<!-- Bot generated title --> |accessdate=۲۸ اکتبر ۲۰۱۹ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160313025013/http://tarikhirani.ir/modules/news/phtml/news.printversion.html.php?lang=fa |archivedate=۱۳ مارس ۲۰۱۶ |dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب |url=http://www.vakilemelat.ir/fa/news/view/106785/دانشگاه-محل-تحصیل-دکتر-مصدق-نخست-وزیر-حقوقدان-ایران-(تصاویر)- |title=دانشگاه محل تحصیل دکتر مصدق نخست‌وزیر حقوقدان ایران (تصاویر) {{!}} پایگاه خبری تحلیلی وکیل ملت<!-- Bot generated title --> |accessdate=۲۸ اکتبر ۲۰۱۹ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190420162339/http://www.vakilemelat.ir/fa/news/view/106785/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%85%D8%AD%D9%84-%D8%AA%D8%AD%D8%B5%DB%8C%D9%84-%D8%AF%DA%A9%D8%AA%D8%B1-%D9%85%D8%B5%D8%AF%D9%82-%D9%86%D8%AE%D8%B3%D8%AA-%D9%88%D8%B2%DB%8C%D8%B1-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-(%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%B1)- |archivedate=۲۰ آوریل ۲۰۱۹ |dead-url=yes }}</ref> مصدق در زمان انتقال سلطنت از [[قاجار]] به [[دودمان پهلوی|پهلوی]]، اگر چه از سلاطین [[قاجار]] مأیوس بود<ref name="ical.ir">'''نک. صورت مذاکرات ۹ آبان ۱۳۰۴ مجلس شورای ملی'''</ref> با توجه به این که می‌دانست [[رضاشاه|رضا شاه]] با شاه شدن حکومتی برمبنای [[دیکتاتوری]] و بازگشت به استبداد ایجاد می‌کند، با این کار مخالفت کرد و بعد از آن یکی از منتقدین سرسخت او بود.<ref name="ical.ir"/><ref>یادداشت‌هایی از زندگی باقر کاظمی جلد دوم صص ۳۴۶الی۳۴۷</ref> در زمان حکومت رضاشاه، مصدق زندان رفته و مدتی را در تبعید گذرانید. او سلطنت [[پهلوی]] را مخلوق سیاست [[انگلستان]] می‌دانست.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= مصدق|نام=محمد |کتاب=خاطرات و تالمات | ناشر=علمی |سال= |شابک=}} - محمد مصدق در صفحهٔ 343۳۴۳ از کتاب می‌نویسد: همه می‌دانند که سلسلهسلسلهٔ پهلوی، مخلوق سیاست انگلیس است. چون که تا سوم اسفند 1299،۱۲۹۹، غیر از عده‌ای معدود، کسی حتی نام رضا خان را هم نشنیده بود؛بود، و بعد از سوم اسفند که تلگرافی از او به شیراز رسید، هرکس از دیگری سؤال می‌کرد و می‌پرسید «این کی است، کجا بوده و حالا این‌طور تلگراف می‌کند». بدیهی است شخصی که با وسایل غیرملی وارد کار شود، نمی‌تواند از ملت انتظار پشتیبانی داشته باشد.</ref><ref>مصدق به هنگام مخالفت با اعتبارنامهاعتبارنامهٔ سید ضیاضیاءالدین طباطبائی در مجلس شورای ملی گفت: “بخاطر“به خاطر دارم سردار سپه رئیس‌الوزراء وقت در منزل من با حضور مرحوم مشیرالدوله و مستوفی الممالک و دولت‌آبادی و مخبرالسلطنه و تقی‌زاده و علا اظهار کرد که مرا انگلیس آورد و ندانست با کی سرو کار پیدا کرد. آن وقت نمی‌شد در این باب حرفی زد، ولی روزگار آن را تکذیب کرد، و به‌خوبی معلوم شد همان کسی که او را آورد، چون دیگر مفید نبود، او را برد.”</ref>

وی بعد از سقوط رضاشاه، از [[تبعید]] به عرصهٔ [[سیاست]] بازگشت. در سال ۱۳۲۸ با چندین حزب وارد اتحاد شد و با همکاری افرادی مانند [[حسین فاطمی]] به تأسیس [[جبهه ملی ایران|جبههٔ ملی ایران]] اقدام کرد. جبههٔ ملی و در رأس آن‌ها مصدق، به پیشنهاد فاطمی برای شروع استعمارستیزی در ایران، [[ملی شدن صنعت نفت]] را مطرح کردند. مصدق در سال ۱۳۳۰ به [[نخست‌وزیر]]ی رسید و در اولین قدم، نفت ایران را ملی کرد. به همین دلیل طرح سقوط دولت او توسط [[انگلستان]] (که تا قبل از ملی شدن نفت، صاحب عمدهٔ نفت ایران بود) ریخته شد و سرانجام در [[کودتای ۲۸ مرداد]] که توسط [[سازمان سیا]] و [[ام آی ۶]] و با حمایت شاه و روحانیون و ارتش انجام شد، دولت مصدق برکنار شد [https://www.strategic-culture.org/news/2020/06/03/sword-damocles-over-western-europe-follow-trail-blood-oil/]. یکی دیگر از دلایل سقوط دولت او، مخالفت‌های [[ابوالقاسم کاشانی]] با مصدق بود.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= کاتوزیان|نام= همایون|کتاب=مصدق و نبرد قدرت | ناشر= مؤسسه فرهنگی رسا|سال= |شابک=}} - ترجمه احمد تدین</ref> [[سید ابوالقاسم کاشانی|کاشانی]] در حالی که قبلاً از مصدق حمایت می‌کرد، به همراه جمعی از روحانیون به مخالفت با مصدق برخاست. بعد از آن مصدق در [[دادگاه نظامی]] محاکمه شد و علی‌رغم دفاعیهٔ مستندی که از خود ارائه داد، به سه سال حبس انفرادی محکوم شد.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= بزرگمهر|نام= جلیل|کتاب=مصدق در محکمه نظامی | ناشر= |سال= |شابک=}} - جلیل بزرگمهر، وکیل محمد مصدق</ref> پس از تحمل سه سال زندان، مصدق به دستور [[محمدرضا شاه]] به [[قلعه احمدآباد (مصدق)|قلعهٔ احمدآباد]] تبعید شد و تا پایان عمر خود، در آنجا تحت نظارت قرار داشت و به گفتهٔ خودش، «هر روز آرزوی مرگ می‌کرد»<ref>این عبارت؛ هرروز آرزوی مرگ می‌کنم، را مصدق در اکثر مکتوبات خود ازجمله، کتاب خاطرات و تالمات (بخش پاسخ به شاهنشاه) و در بسیاری از نامه‌های خود (دوجلددو جلد کتاب نامه‌های دکتر مصدق، گردآورنده: محمد ترکمان) حتی در نامه به مناسبت [[نوروز]] نیز تکرار می‌کرد</ref> مصدق سرانجام در ۱۴ اسفند ۱۳۴۵ بر اثر بیماری [[سرطان]] در ۸۷ سالگی در [[بیمارستان نجمیه|بیمارستان نجمیهٔ]] تهران تحت نظر مأموران [[ساواک]] درگذشت و به دلیل مخالفت شاه با وصیت او مبنی بر به خاک سپرده شدن در کنار کشته‌شدگان قیام ۳۰ تیر در قبرستان ابن بابویه، در ملک شخصی‌اش واقع در [[قلعه احمدآباد (مصدق)|قلعهٔ احمدآباد]] به خاک سپرده شد.<ref>آغاز کتاب «ایران در دورهٔ دکتر مصدق، ریشه‌های انقلاب ایران»</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=مصاحبه غلام حسین مصدق (فرزند محمد مصدق) با تاریخ شفاهی ایران در دانشگاه هاروارد|نام خانوادگی=مصدق|نام=غلام حسین|ناشر=دانشگاه هاروارد|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=}}</ref>

اگرچه [[محمدرضا پهلوی|شاه]] [[کودتای ۲۸ مرداد]] را ''قیام مردم'' و ''رستاخیز ملی ایران'' می‌نامید.می‌نامید،<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= پهلوی|نام=محمدرضا شاه |کتاب=پاسخ به تاریخ | ناشر= |سال= |شابک=}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= پهلوی|نام= محمدرضا شاه|کتاب=ماموریت برای وطنم | ناشر= |سال= |شابک=}}</ref> ولی شصت سال پس از کودتا، سازمان سیا با انتشار اسنادی، به دخالت مستقیمِ خود در [[ایران]] معترف شد.<ref>[http://www.afkarnews.ir/vdcgtt9xuak9nu4.rpra.html سیا به نقش خود در اجرای کودتای ۲۸ مرداد اعتراف کرد] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151101023655/http://www.afkarnews.ir/vdcgtt9xuak9nu4.rpra.html |date=۱ نوامبر ۲۰۱۵}} ''افکارنیوز''</ref><ref>[http://www.asriran.com/fa/news/291640/اعتراف-سازمان-سیا-رسماً-به-رهبری-کودتای-28-مرداد-پس-از-60-سال اعتراف سازمان سیا رسماً به رهبری کودتای 28 مرداد پس از 60 سال] ''عصر ایران''</ref><ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2013/08/130819_l45_cia_coup_role.shtml] ''[[بی‌بی‌سی فارسی|BBC Persian]]''</ref> محققان معتقدند در جستجوی ریشهٔ اصلی [[انقلاب ۱۳۵۷ ایران]]، می‌توان به [[کودتای ۲۸ مرداد|کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲]] بازگشت.<ref name=autogenerated3>همایون کاتوزیان، مصدق و کودتا (فصل اول: «دکتر محمد مصدق در تاریخ ایران») ص۳۹–۴۵</ref><ref name=autogenerated5>Abrahamian, Modern Iran, p۱۲۲</ref><ref>گازیوروسکی، مصدق و کودتا (فصل آخر: «نتیجه‌گیری») ص۲۸۳</ref>

مصدق یکی از پیشگامان نهضت ضداستعماری معاصر بود. کهاز او نه تنها در [[ایران]]؛ بلکهکه در بین کشورهای [[جهان سوم]] هم از او به عنوان کسی که شجاعانه و با سرسختی تحسین‌برانگیزی مقابل استعمار انگلیس ایستاد، نام می‌برند.<ref>[http://chap.sch.ir/books/4900 تاریخ معاصر ایران] کتاب درسی تاریخ معاصر ایران</ref> او چهرهٔ آزادی‌خواه پرشور و استعمارستیزی بود که با سیاست [[موازنه منفی]] الهام بخش رهبران جنبش عدم تعهد بود<ref>https://www.aljazeera.com/indepth/opinion/2012/08/201282681749809950.html</ref> و بر کشورهای خاورمیانه همچون [[مصر]] تأثیر گذاشت. مصدق نخستین دولتمرد خاورمیانه بود که با اجرایی کردن اندیشۀ ملی شدن صنعت نفت پرچم مبارزه اقتصادی با قدرت‌های استعماری را برافراشت. از این رو در کشورهای خاورمیانه از او به عنوان «زعیم الشرق» یاد می‌شد و حتی [[جمال عبدالناصر]] خیابانی را در [[قاهره]] به نام محمد مصدق نام نهاد که اکنون نیز به این نام خوانده می‌شود.<ref name="assaluyeh"/><ref name="assaluyeh"/><ref>The Persian Presence in the Islamic World (Levi Della Vida Symposia), p. 104 By Ehsan Yarshater</ref><ref>[http://ted.lib.harvard.edu/ted/deliver/fullRecordDisplay?_collection=iohp&inoID=1447&recordNumber=3&searchHistoryNumber=3&page=1&setsize=5&method=view Iranian Oral History Project | Harvard Library<!-- Bot generated title -->]</ref><ref>تاریخ شفاهی ایران، دانشگاه هاروارد، مصاحبه با دکتر غلامحسین مصدق، بخش سوم صفحات 3و 5</ref><ref>{{یادکرد

محمد مصدق مطابق با آنچه در شناسنامه اششناسنامه‌اش درج شدهشده، در ۲۹ اردیبهشت سال ۱۲۵۸ شمسی در محلهٔ [[سنگلج]] شهر [[تهران]] به دنیا آمد. از زمان حیات مصدق تاکنون، در مورد تاریخ دقیق زادروز او اختلاف نظر هست: برخی از منابع تاریخ تولدش را طبق کتاب ''خاطرات و تألمات مصدق''، ۲۶ خرداد ۱۲۶۱ حساب می‌کنند.

در ۱۶ اسفند ۱۲۶۴، پدربزرگ مادری محمد، شاهزاده [[فیروز میرزا]] نصرت‌الدوله درگذشت. چنان‌که در آن دوره مرسوم بود، هرگاه یکی از حقوق‌بگیران دولت درمی‌گذشتدرمی‌گذشت، یک سوم حقوق او به بازماندگان می‌رسید و به همین سبب یک سوم حقوق ۱۲۰ تومانی وی به فرزندانش از جمله عبدالحسین میرزا سالار لشکر (بعداً معروف به فرمانفرما)، خانم سرورالسلطنه (بعدها ملقب به حضرت علیا) و خانم نجم‌السلطنه تعلق گرفت. به نوشته مصدق: