خیمه‌شب‌بازی: تفاوت میان نسخه‌ها

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
InternetArchiveBot (بحث | مشارکت‌ها)
نجات ۱ منبع و علامت‌زدن ۰ به‌عنوان مرده.) #IABot (v2.0
اصلاح کلمات و فاصله‌ها
خط ۱:
[[پرونده:Karagoez-davul-Hacivat-zurna.jpg|بندانگشتی|255px|قره‌گؤز]]
[[پرونده:Swanage Punch & Judy.JPG|چپ|انگشتدان|260px|خیمه‌شب‌بازی سنتی بریتانیایی به نام [[پانچ و جودی]].]]
'''نمایش عروسکی''' یا '''خیمه‌شب‌بازی''' طبق آخرین نظریه‌ها در اصل از ایران شروع شده{{مدرک}}؛ اما در زمان ترکهایترک‌های عثمانی به ترکیه رفته و در آنجا قوت گرفته و تحت عنوان نمایش [[:w:tr:Karagöz|قره‌گؤز (Karagöz)]] (چشم سیاه) معروف گشته‌است.
 
برخی خیمه‌شب‌بازی را به کمدیا دل‌آرته منسوب می‌دانند و گروهی بر این عقیده‌اند که از کشورهای کهن چین، هند، ژاپن و نواحی [[جنوب شرقی آسیا]] به اروپا نفوذ کرده‌است.<ref>دائرةالمعارف مصاحب</ref>
خیمه شب بازیخیمه‌شب‌بازی یا شب بازی،شب‌بازی، شب‌ها و در خیمه‌ای که دو طرفش دو چراغ روشن بود، نمایش داده می‌شد. صحنه صندوقی بود به درازای سه ربع و بلندی نیم ذرع. یک طرف صندوق به طرف تماشاچیان باز بود و سه طرف دیگرش اتاقی را نشان می‌داد. صندوق در خیمه بود و نمایشگردان پشت صندوق مخفی می‌شدو عروسک‌ها را با نخ یا بال‌های نازک تکان می‌داد. در نمایش‌های خیمه‌ای که خاص طبقات بالا اجرا می‌شد، نمایش‌ها مجلل و مفصل و خیمه فاخر و رنگارنگ بوده‌است.<ref>بیضایی، ۱۳۷۹</ref>
 
== خیمه شب بازیخیمه‌شب‌بازی در ایران ==
[[عطا ملک جوینی]] (وفات ۶۸۰ هجری قمری) در قرن هفتم در کتاب خود ''[[تاریخ جهانگشا]]'' که تاریخ مغولان است، گزارشی از خیمه شب بازیخیمه‌شب‌بازی در روزگار [[اوکتای قاآن]] می‌دهد:
{{گفتاورد بزرگ}}
روزی خیمه شب بازان از ختا (شهری میان [[ترکستان]] و [[چین]] قدیم) آمده بودند و عروسک‌های ختایی عجیب و غریبی با خود آورده بودند که ما هرگز ندیده بودیم و به خیمه شب بازی پرداختند و در این هنگام عروسکی را که شکل پیرمردی با ریش سفید بود، از صندوق بیرون آورده و به صورت اسیر به نمایش درآوردند. اوکتای قاآن پرسید این صورتِ کیست؟ گفتند صورت مسلمانی است یاغی که به دست لشکریان اسیر آمده‌است. اوکتای قاآن بی درنگ فرمود که بازی را متوقف بدارند.»<ref>جوینی، ص ۱۳۱</ref>
خط ۱۹:
{{پایان شعر}}
 
در ایران خیمه شب بازیخیمه‌شببازی در زمان [[بهرام گور]] مقارن با کوچ بازیگران کولی هند متداول شد. این نمایش شاد به مناسبت جشن‌ها، عروسی‌ها و ختنه سوران‌ها به اجرا درمی‌آمد. در خیمه شب بازیخیمه‌شببازی تعدادی عروسک در اندازه‌های ۲۰ تا ۲۵ [[سانتی‌متر]] از چوب ساخته شده بود و در محلی به نام خیمه به جای آدم‌ها ایفای نقش می‌کردند. عروسک‌های زن روسری، شلیته و چاقچور بر تن داشتند و عروسک‌های مرد کلاه نمدی، پیراهن آبی یا قرمز و شلواری سیاه و گشاد.
 
بر اساس نوع عروسک‌ها و نحوه اجرای آن‌ها، نمایش‌های خیمه شب بازیخیمه‌شب‌بازی به دو دسته کلی تقسیم شده‌است:
 
در ''حالت اول''، عروسک‌ها از کیسه ساخته می‌شد. [[انگشتان دست]] [[عروسک گردان]] در سر و دو دست عروسک جای می‌گرفت و آن را بالای سر خود به حرکت درمی‌آورد. در این حالت عروسک گردان پشت پرده روی زمین می‌نشست.
در ''حالت دوم''، عروسک‌ها با نخ یا سیمی که از بالا به آن‌ها وصل شده بود حرکت می‌کردند. خیمه شب بازیخیمه‌شب‌بازی در این حالت شب هنگام داخل خیمه برگزار می‌شد.
خیمه در واقع صندوقی بود که از یک سو رو به تماشاگر داشت و از سه سوی دیگر دیوارهای اتاق را القا می‌کرد.
شخصیت‌های مهم این عروسک‌ها، پهلوانان کچل، پهلوان پنبه، ملا، عروس، [[مادر زن]] و دیو بودند.
پهلوان کچل قهرمان زیرکی بود و سری طاس داشت. [[پهلوان پنبه]] فقط برای عروسک‌های ضعیف ترضعیف‌تر از خود شجاع بود و عروس خجالتی و پر مدعاپرمدعا داشت.
در خیمه شب بازیخیمه‌شببازی مردی به نام '''مرشد''' [[کنار خیمه]] می‌نشست و با تنبک، موسیقی ضربی می‌نواخت. مرشد گاهی هم آوازهای محلی می‌خواند. گفته‌های عروسک‌ها نا مشخصنامشخص و خندهخنده‌دار دار بود،بود؛ زیرا از سوتک‌هایی که در دهان عروسک گردان‌ها بود تولید می‌شد. مرشد ضمن گفتگو با عروسک‌ها، قبل از این که جمله خود را بیان کند، با لحنی استفهامی جملهجمله‌ی عروسک مخاطبش را تکرار می‌کرد تا تماشاگران معنی آن‌ها را بفهمند.<ref>''فرهنگ واژگان و اصطلاحات طنز''، [[انتشارات کاروان]]، ۱۳۸۵، ص 114</ref>
 
== پیوند به بیرون ==