'''صومعه گاندزاسار یا گَنج‌سر''' (به [[زبان ارمنی|ارمنی]] Գանձասար - به [[زبان انگلیسی|انگلیسی]] Gandzasar monastery)، بهیکی ترکیاز آذربایجانی:صومعه‌های Gancsar[[مردم kilisasiارمنی|ارمنی]] یکی از صومعه‌هایدر منطقه [[استان مارتاکرت|مارتاکرت]] در [[جمهوری آرتساخ]] و همچنین شهرستان کلبجر جمهوری آذربایجان است. این [[صومعه]] در نزدیکی روستای [[ونک، کلبجر|ونک]] واقع شده و در سده سیزده میلادی بنا شده‌است. نام دیگرارمنی آن یعنی گاندزاسار تلفظی ارمنی و قفقازی از واژه گنج‌سر فارسی است و معنای آن نیز «صومعه گنج روی تپه» است.<ref>Hewsen, Robert H. (2001). Armenia: a historical atlas. The University of Chicago Press, 159. {{ISBN|0-226-33228-4|en}}.</ref>
== تاریخ ==
بنا بر مورخان سده وسطی، از جمله «یرمیا چلبی کومورجیان» [Eremia Cheleby Keomurjian]، این صومعه توسط [[گریگور روشنگر]] در سده چهارم میلادی متبرکپایه‌گذاری شده‌است. گاندزاسار در سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۸۱۶ میلادی یکی از مقرهای اصلی مسیحیان در [[آلبانیایکلیسای حواری قفقازارمنی]] بوده و هم‌اکنون مقر اسقف اعظم [[:w:en:Pargev Martirosyan|پارکو ماردیروسیان]]، خلیفه آرتساخ است. «کلیسای جامع یحیی تعمید دهنده مقدس» در بین سال‌های ۱۲۱۶ تا ۱۲۳۸ میلادی به دستور [[:w:en:House of Hasan-Jalalyan|حسن جلال واختانگیان]]، حاکم مسیحیارمنی [[:w:en:Principality of Khachen|استان خاچن]] آرتساخ بنا شده‌است.<ref>Khatcherian, Hrair (1997). Artsakh: A Photographic Journey. Eastern Prelacy of the Armenian Apostolic Church of America, p. 13.</ref>
[[:w:en:Anatoly Yakobson|آناتولی یاکوبسون]]، کارشناس هنر سده وسطی، این صومعه را «دائرةالمعارف هنر مردمان قفقاز ارمنی در سده سیزدهم میلادی» نامیده است. سنگ نوشته مربوط به ساخت این کلیسا روی دیوار غربی آن قرار دارد و مقبره «حسن جلالیان» و سایر حکام «خاچن» در همین کلیسا می‌باشد. در مجموع حدود دویست سنگ نوشته که به خطوط قفقازیارمنی در صومعه «گاندزاسار» وجود دارد.<ref>{{cite book
| last = Hakobyan
| first = Hravard H
خط ۵۲:
| page= 76
| isbn = 5-8079-0195-9}}</ref>
در اواخر سده ۱۲ و اوایل سده ۱۳ میلادی [[معماری آلبانارمنی]] دوباره شکوفا شد و صومعه‌های این سرزمین[[ارمنستان]] از جمله گاندزاسار به مراکز هنر، معماری و محل کتابت و تصویرنگاری دست نوشته‌های مختلفیارمنی بدل شدند. در محوطه این صومعه تعداد زیادی صلیب‌های سنگی قدیمی [[چلیپاسنگ]] وجود دارد. کلیسای یحیی مقدس همانند [[کلیسای صلیب مقدس]] در [[جزیره آختامار]] ترکیه و طورعبدین در جنوب شرق این کشور دارای حجاری‌های متعدد از جمله [[چارمیخ|عیسی روی صلیب]]، [[آدم و حوا]] و غیره است.<ref>See Comneno, Lala M. , Cuneo, P, and Manukian, S. Volume 19: Gharabagh. Documents of Armenian Art - Documenti di Architettura Armena Series. Polytechnique and the Armenian Academy of Sciences, Milan, OEMME Edizioni, 1980, Introduction</ref>
