'''نِصفُ‌النّـَهار'''<ref>{{یادکرد فرهنگستان | مصوب=نصف‌النهار | بیگانه=meridian, celestial meridian | بیگانه در فارسی= | حوزه=نجوم رصدی و آشکارسازها | دفتر=هفتم | بخش=فارسی | سرواژه=نصف‌النهار}}</ref> یا '''نیمروزان'''<ref>{{یادکرد وب|عنوان=An Etymological Dictionary of Astronomy and Astrophysics - 1|نشانی=http://dictionary.obspm.fr/index.php?formSearchTextfield=meridian&formSubmit=Search&showAll=1|وبگاه=dictionary.obspm.fr|بازبینی=2020-06-06}}</ref> خط یا نیم‌دایره متناظر فرضی است که به [[قطب شمال]] و [[قطب جنوب]] می‌رسد و [[طول جغرافیایی]] یک نقطه را با توجه به یک پرگارهٔ نیمروزی قراردادی به عنوان مبدأ تعیین می‌کند. نصف النهارها دوایری فرضی هستند و از هر نقطه روی زمین یک نصف النهار می‌گذرد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=جغرافیای مفصل ایران (جلد یک)|نام خانوادگی=بدیعی|نام=ربیع|ناشر=اقبال|سال=1362|شابک=|مکان=|صفحات=11}}</ref> نصف‌النهارها همگی برابرند و چون هیچ برتری نسبت به یکدیگر ندارند برای استفاده از آنها باید یکی را به عنوان نیمروز مبدأ برگزید و بقیه را بر مبنای آن نام‌گذاری کرد. [[نصف‌النهار گرینویچ]] اکنون [[نصف‌النهار مبدأ]] (نیمروزان نخستی) است.
نصف‌النهارها همگی برابر می‌باشند؛ و چون هیچ برتری نسبت به یکدیگر ندارند برای استفاده از آنها باید یکی را به عنوان نیمروز مبدأ برگزید و بقیه را بر مبنای آن نام‌گذاری کرد. [[نصف‌النهار گرینویچ]] اکنون [[نصف‌النهار مبدأ]] (نیمروزان نخستی) می‌باشد.
نصف النهارها دوایری هستند فرضی و از هر نقطه روی زمین یک نصف النهار می‌گذرد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=جغرافیای مفصل ایران (جلد یک)|نام خانوادگی=بدیعی|نام=ربیع|ناشر=اقبال|سال=1362|شابک=|مکان=|صفحات=11}}</ref>
== تاریخچه ==
ایرانیان باستان [[کنگ‌دژگنگ دژ]]، مابین [[سیستان]] و [[خراسان]] قدیم در عرض ''سی‌وسه‌ونیمسی و سه و نیم درجه'' شمالی از استوا را نصف‌النهار مبدأ (نود درجه) قرار دادند. این ناحیه را نیمروز (به معنی نصف‌النهار) گفته شده‌است و این ناحیه دقیقاً وسط [[چین]] و [[اروپا]] و همه سرزمین‌های مسکون شناخته شده آنروز است و از جانب شمال-جنوب نیز از این حیث در میانه می‌افتد.<ref>[http://www.jamejamshid.com/gangedej1.htm گنگ دژ یا گرینویچ؟!] وبگاه جام جمشید</ref> ایرج افشار تعیین مبدأ کنگ دژ را در سال ۱۷۶۷ پیش از میلاد، توسط زرتشت می‌داند.<ref name=nimans>[http://www.ensani.ir/storage/Files/20101103090412-200.pdf رصدخانه نیمروز: دکتر ایرج افشار (سیستانی)]</ref> آغاز آبادانی (ربع مسکون) جزایر خالدات ([[جزایر قناری]] در غرب آفریقا) و مرز شرقی آن ماچین ([[ژاپن]]) و میانه آن نیمروز (کنگ دژ) دانسته شده‌است. نصف‌النهار مبدأ را جزایر خالدات (یا ساحل غربی آفریقا) یا کنگ دژ بوده‌است. بعضی نیز بقعه مکه را برای مبدأ نصف‌النهار در نظر گرفته‌اند.<ref>جهان دانش، محمد بن مسعود مسعودی، بکوشش: حسین علیزاده غریب، تهران: مؤسسه فرهنگی اهل قلم (1381)، ص 108-109.</ref>
[[علامه حسن‌زاده آملی|حسن حسن‌زاده آملی]] در اثر خود بنام «دروس هیئت و دیگر رشته‌های ریاضی» دربارهٔ مبدأ طول ارض آورده‌است (با اندکی تلخیص و تعدیل):
: «اکثر قدماء (بخصوص یونانیان و اهالی مغرب زمین) مبدأ طول را غایت نقطه غربی یعنی از جزیره هرو یا فرو، یکی از جزائر[[جزایر خالدات (قناری|جزائر کاناری)خالدات]] گرفته‌اند. جزائر خالدات شش جزیره‌اند که در مغرب آفریقا در اقیانوس اطلس نزدیک به ساحل واقع اند. در قانون مسعودی بین آنها تا ساحل بحر ده درجه آمده‌است. بطلیموس و پیروانش مبدأ طول را از آن جزائر می‌گرفتند و بعد از آنان چون جزائر نام برده در آب فرورفته بود مبدأ طول را از ساحل بحر مغرب گرفته‌اند چنان‌که ابوریحان بیرونی در قانون مسعودی مبدأ طول بلد را ساحل گرفته‌است. جزائر خالدات (جزائر کاناری) در اطلسهااطلس‌ها و نقشه‌ها در جهت غرب آفریقا در اقیانوس اطلس شمالی قریب به عرض شمالی سی درجه مشاهده می‌شود که عرض شمالی هرو (فرو یا هیرو) ۲۷ درجه و ۴۵ دقیقه و ۸ ثانیه است؛ و نصف‌النهار مبدأ برای قدمای هند و اهل چین و ترکستان و اهالی مشرق زمین کنگ دژ بوده که در ۹۰ درجه جزایر خالدات بوده‌است.»<ref>[http://library.tebyan.net/newindex.aspx?PageSize=1&NAVIGATEMODE=CommonLibrary&PARENTID=211695&PageIndex=79&CONTENT=&PERSONALID=0&METADATAID=31185&VOLUME=1&BOOKID=105892&PID=102834 مبدأ طول بلد کجاست ؟] دروس هیئت و دیگر رشته‌های ریاضی، تألیف حسن‌زاده آملی [منبع الکترونیکی]</ref>»
[[ابوسهل بیژن بن رستم کوهی]] یا [[ابوسهوهی]] ریاضیدانریاضی‌دان و ستاره‌شناس سدهٔ دهم ایرانی و اهل مازندران کتابی دربارهٔ نواقص مسائل [[ارشمیدس]] نوشت و اقدام به محاسبه نصف‌النهار نمود.{{مدرک}}
در دوره‌ای از شکوفایی علمی اسلام در راستای مطالعات نجوم اسلامی، نصف‌النهار مکه (کعبه) نیز به عنوان نصف‌النهار مبدأ قلمداد می‌شده‌است.{{مدرک}}
سطر ۲۱ ⟵ ۱۷:
== نصف‌النهار مغناطیسی ==
'''نصف‌النهار مغناطیسی '''،مغناطیسی، خطوطی فرضی اندفرضی‌اند که از قطب شمال تا جنوب کشیده شده اندشده‌اند و طول مساوی دارند. که می‌توان آنها را به عنوان مؤلفه‌های خطوط نیروی مغناطیسی در روی سطح زمین در نظر گرفت؛ و همواره سوزن یک قطب‌نما موازی با نصف‌النهار مغناطیسی می‌ایستد. زاویهٔ بین نصف‌النهار مغناطیسی و نصف‌النهار واقعی، [[میل مغناطیسی]] نامیده می‌شود که در مسائل مربوط به ناوبری بسیار با اهمیت است.
