اثرگذاری‌های حافظ: تفاوت میان نسخه‌ها

غزل حافظ به اعتقاد سیروس شمیسا، آشناترینِ اشعار برای عام و خاص است و این موقعیت برای کمتر شاعری، حتی در مقیاس جهانی پیش آمده‌است.<ref>{{پک|شمیسا|۱۳۷۰|ک=سیر غزل در شعر فارسی|ص=۱۳۲}}</ref> به‌گفتهٔ یارشاطر، حافظ محبوب‌ترین شاعرِ ایرانی است. اگر کتابی شعر در یک خانهٔ ایرانی پیدا شود، به‌احتمال بسیارْ این، ''دیوانِ حافظ'' است. بسیاری از ابیاتش، ضرب‌المثل‌های زبانزدی شده‌اند، و شمارِ کسانی که نمی‌توانند برخی از اشعار او را تا حدی یا به‌طور کاملْ حفظ بخوانند، اندک هستند. از دیوانش در کتاب‌داری بسیار بهره گرفته می‌شود. داستان‌ها دربارهٔ پیش‌بینی‌های الهام‌گرفته‌شده از او فراوان هستند، که با لقبِ معروفِ «لسان‌الغیب» توجیه شده‌است. و بااین‌حال، او همچنان شاعریْ محض است.<ref>{{پک|Yarshater|2002|ف=Hafez i. An Overview|ک=Iranica|زبان=en}}</ref>

 

[[پرونده:Hafis-Goethe-Denkmal in Weimar.jpg|بندانگشتی|چپ|بنای یادبود دیدار [[گوته]] و حافظ در بتهوون‌پلاتز که در سال ۲۰۰۰ م افتتاح شد.]]

یارشاطر می‌گوید هیچ شاعرِ ایرانیِ دیگری اینچنین موردِ تجزیه و تحلیل، تفسیر و تعبیرِ بسیار قرار نگرفته‌است. هیچ شاعری نیز به‌اندازهٔ حافظ اثری در دوره‌های شعرِ فارسیِ پس از سدهٔ چهاردهمِ میلادی نداشته‌است. او در پیشگاهِ [[فردوسی]] در قلمرو پهناور و مهمِ اجتماعی–سیاسی، در مقابلِ سعدی در زمینه‌های تنوع و ذوق و نشاط، و در برابرِ [[مولوی]] در موسیقیِ پُرنواختْ پایین‌تر است؛ اما با اجماعی عمومی، اوجِ شعرِ غناییِ ایران را نمایندگی می‌کند. در هیچ شاعرِ فارسیِ دیگری نمی‌توان چنین ترکیبی از تخیلِ بارور، بیانِ ادبی، انتخابِ مناسبِ کلمات و عباراتِ خوش‌آهنگِ ابریشمین را یافت. وی عمیقاً بر گروهِ بعدیِ غزل‌سرایان اثر گذاشت. شخصیت‌هایی که در اشعارش مورد حمله یا ستایش قرار گرفته‌اند، تبدیل به گنجینهٔ مشترکِ اشعارِ غناییِ فارسی شد. تجلیل از شراب و مستیِ شورانگیز، سخره گرفتنِ زاهد، شیخ، واعظ و ریاکاران دیگر، غزلِ پس از حافظ را با مضامین و نقوش و مبانی‌ای که تا به امروز ادامه دارد، مجهز کرده‌است، اما پس از تجدیدِ حیاتِ نیما و پیروانش به‌تدریج کاهش یافت. بااین‌حال، جذابیت و محبوبیتِ حافظ از همهٔ تحولاتِ بعدی جانِ سالم به‌دربُرد.<ref>{{پک|Yarshater|2002|ف=Hafez i. An Overview|ک=Iranica|زبان=en}}</ref> نفوذ و اثرگذاریِ حافظ در ایران و جهان تا بدان حد است که در زمانهٔ خودِ او، آوازهٔ شعرش تا [[خراسان بزرگ|خراسان]] و [[ترکستان]] و [[هند]] و [[عراق عرب]] و [[عراق عجم|عجم]] و [[آذربایجان]] رسیده بود و پس از درگذشتش نیز پادشاهانِ کشورهای همسایه مانند [[سلطان احمد جلایر|سلطان احمد]]، [[غیاث‌الدین تغلق‌شاه|سلطان غیاث‌الدین]]، [[محمدشاه دوم بهمنی|سلطان محمدشاه دکنی]] و [[تهمتن بن تورانشاه]] از شعر او استقبال می‌کردند.<ref>{{پک|معین|۱۳۷۸|ک=حافظ شیرین‌سخن|ج=۲|ص=۶۸۴|رف=شیرین۲}}</ref> بسیاری از شخصیت‌های ایرانی از اشعارش در سخنانِ خویش استفاده کرده‌اند مانند [[نادرشاه]]، [[اسدالله ناظم‌الدوله|ناظم‌الدوله]] حاکم [[ایالت فارس|فارس]]، [[ناصرالدین شاه قاجار]]، [[ملا اسماعیل|ملااسماعیل]] واعظِ [[عهد ناصری]].<ref>{{پک|معین|۱۳۷۸|ک=حافظ شیرین‌سخن|ج=۲|ص=۶۸۹–۶۹۰|رف=شیرین۲}}</ref>

 

به‌گفتهٔ سیروس شمیسا، بعد از حافظ در فاصلهٔ اوایل سدهٔ نهم تا روزگارِ صائب در سدهٔ یازدهم، دورانِ تردید است؛ به این معنی که شاعرانِ متقدمِ این دوران، هنوز در انکارِ بسته‌شدنِ دایرهٔ [[سبک عراقی|غزل عراقی]] به‌دست حافظ به‌سر می‌برند، و سپس آرام‌آرام این موضوع را می‌پذیرند و کسانی مانند بابافغانی تلاش می‌کنند تا شیوه‌ای دیگر به‌نامِ [[سبک هندی]] پی بریزند که درنهایت در شعرِ صائب به اوج می‌رسد. شمیسا می‌گوید با مسامحه می‌توان گفت که حافظ در جایگاهِ شاعری بزرگ، بر زبان و ادبیاتِ پس از خود ستم روا داشت، ازآن‌رو که چنان آن را متأثرِ خویش می‌سازد که شاعرانِ پسین را تصور بر این بود که تنها باید بر آن شیوه کار کرد و چون یارای گذار از نمونهٔ اصلی را ندارند، هنری اصیل نزایند و درنتیجه تقلید و ابتذال بدان پایه رسد که به سقوطِ زبان و ادبیات انجامد. او خود استثنایی بود که توانست از نفوذِ سعدی برهد، اما خودش چونان درختی پرشاخ و برگ بود که هیچ گیاهی در سایه‌اش نمی‌توانست رُست. ازاین‌رو به‌تعبیری، او کشتزارِ ادبیات را پس از خود بی‌ثمر کرد و نمونه‌های شعرِ پس از او به‌شدت تقلیدی و مبتذل هستند، و درنتیجه ادبیات برای نجاتِ خویشتن، سبکی نو درمی‌اندازد چراکه تنها اینچنین، شاعران را توان و مجالِ جلوه‌گری دست می‌دهد.<ref>{{پک|شمیسا|۱۳۷۰|ک=سیر غزل در شعر فارسی|ص=۱۴۲–۱۴۴}}</ref> غزلِ [[دوره بازگشت|دورهٔ بازگشت]] که ترکیبی از شیوه‌های مختلفِ پیش از سبک هندی — و حتی گاهی شاعرانِ سبک هندی است — تاحدودی از حافظ متأثر است؛<ref>{{پک|شمیسا|۱۳۷۰|ک=سیر غزل در شعر فارسی|ص=۱۹۶}}</ref> و سپس‌تر در روزگارِ معاصر — که از [[عصر مشروطیت]] تاکنون را دربرمی‌گیرد — در آثار بعضی شاعران، غزلِ تقلیدی از نمونه‌های غزلِ عراقی و هندی شکل می‌گیرد که نمونه‌های معروفش، غزلِ [[شهریار (شاعر)|شهریار]] در تقلید از غزلِ عراقی، به‌ویژه حافظ، و غزلِ [[رهی معیری]] در تقلیدِ از غزلِ هندی هستند.<ref>{{پک|شمیسا|۱۳۷۰|ک=سیر غزل در شعر فارسی|ص=۲۰۳–۲۰۵}}</ref>

 

== پانویس ==