|
'''سازمان اطلاعات و امنیت کشور''' مشهور با سرنام '''ساواک'''، از اسفند سال ۱۳۳۵ تا بهمن ۱۳۵۷ سازمان اصلی امنیت داخلی و اطلاعات خارجی ایران بود که در طی دورانی از [[جنگ سرد]]، به مدت ۲۲ سال نبض امنیت داخلی و اطلاعات خارجی [[ایران]] را در دست داشت. ساواک در کنار مبارزه با فعالیت‌های جاسوسی و نفوذی خارجی، در سرکوب عناصر ضد [[دودمان پهلوی|نظام سلطنتی]] فعالیت گسترده‌ای داشت. از میان ۱۱ اداره ساواک، به‌طور مشخص اداره کل سوم ساواک، قدرت و اختیارات بسیاری در توقیف و بازجویی افراد داشت.
با اوج‌گیری ناآرامی‌های منجر به [[انقلاب ۱۳۵۷ ایران|انقلاب ۱۳۵۷]]، [[محمدرضا شاه پهلوی|محمدرضا شاه]] دستور انحلال ساواک را داد.<ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2009/01/090130_ir_savak ساواک: نگاهبان شاه بسیج‌کننده مخالفان؟]، بی‌بی‌سی فارسی</ref> ستادمقر پیشینسابق سازمان اطلاعات و امنیت کشور ساواک در خیابان [[خیابان پاسداران|سلطنت‌آباد]] [[تهران]] بودقرار داشت.<ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2012/09/120910_l44_mykonos_falahian_ali.shtml میکونوس؛ بیست سال بعد: علی فلاحیان، متهم همیشگی]، بی‌بی‌سی فارسی</ref>
== تاریخچه ==
{{جعبه نقل قول | نقل‌قول ='''«مبارزه و مقابله با [[کمونیسم]] و گروه‌های مختلف چپ، پایان‌دادن به فعالیت‌های مخرب در داخل و خارج از ایران و کسب اطلاع از وضعیت جاسوسان و خرابکاران.»'''{{سخ}}هدف از تشکیل ساواک به‌گفته [[محمدرضا شاه پهلوی]]<ref name=ToolAutoGenRef2>[http://www.bbc.com/persian/tv/2011/04/000001_ptv_pargar برنامه پرگار- بخش اول: ساواک]، بی‌بی‌سی فارسی</ref>| تراز = چپ | عرض = 300px | اندازه خط = 12px | گیومه نقل‌قول = بله | تراز منبع = چپ}}
سه سال پس از [[کودتای ۲۸ مرداد]] ۱۳۳۲۱۳۳۲، سازمان اطلاعات و امنیت کشور در اسفند ۱۳۳۵ با تصویب [[مجلس شورای ملی]] به‌عنوان یکی از زیرمجموعه‌های نخست‌وزیری، توسط [[سپهبد]] [[تیمور بختیار]] تأسیس شد.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی|نشانی=https://www.ical.ir/ical/fa/Content/_/تیمور-بختیار-به-روایت-اسناد1279|عنوان=تیمور بختیار به روایت اسناد}}</ref> تا پیش از تأسیس ساواک، شهربانی و به‌طور مشخص، '''اداره اطلاعات شهربانی'''، مسئولیت برقراری امنیت کشور را برعهده داشت.<ref name=ToolAutoGenRef1>[http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2011/02/110206_l13_siahkal_behrouz_sarshar قساوت ساواک و تیشه چریک‌ها و تحصیلکردگان به ریشه کشور]، بی‌بی‌سی فارسی</ref>
قانون تأسیس ساواک دارای ۳ ماده اصلی بود:
# ساواک وابسته به نخست‌وزیری است، رئیس آن را شاه منصوب می‌کند و عنوان معاونت نخست‌وزیر را دارا است.
# وظیفه ساواک کسب اطلاعات لازم برای حفظ امنیت ملی، کشف جاسوسی، مقابله با ناقضان قوانین ضد سلطنت و ضد مبارزه مسلحانه، مرتکبان جرائم نظامی و عاملان سوءقصد به جان شاه و ولیعهد است.
# مأموران ساواک در جرائم مربوط به آنها جز ضابطان قضایی به‌شمار می‌روند و طبق سیستم دادگاه‌های نظامی که برای رسیدگی به جرائم سیاسی برپا شده عمل می‌کنند.<ref name="فرد هالیدی">{{یادکرد کتاب | عنوان=ایران: دیکتاتوری و توسعه | ناشر=علم | نویسنده=فرد هالیدی | سال=۱۳۵۸ | مکان=تهران | مترجم=علی طلوع و محسن یلفانی}}</ref>
از سال ۱۳۴۲ بخش‌هایی تخصصی تشکیل شد و چارت سازمانی آن توسعه یافت.یافت، به‌طوری‌که از ۵۳۰۰ افسر تمام‌وقت (و در گزارشی دیگر ۳۹۹۱ کارمند )<ref name=":04">{{یادکرد وب|عنوان=بازداشت و دوران "حصر" خمینی تا تبعید، گفتگوی ایرج مصداقی با پرویز معتمد، مأمور بازداشت خمینی در ساواک (بخش پایانی)|نشانی=https://news.gooya.com/politics/archives/2016/05/213060iphone.php|وبگاه=news.gooya.com|بازبینی=2019-12-25|نویسنده=ایرج مصداقی|کد زبان=|تاریخ=2019-12-25|نشانی بایگانی=https://web.archive.org/web/20191225015423/https://news.gooya.com/politics/archives/2016/05/213060iphone.php|تاریخ بایگانی=2019-12-25}}</ref> ) و شمارتعداد بسیار نامعلومی از خبرچینان پاره‌وقت تشکیل شد.<ref>''Iran Between Two Revolutions'' by Ervand Abrahamian, p.۴۳۷</ref> در سال ۱۹۷۴ روزنامه [[نیوزویک ]] مدعی شد که تا حدود ۳ میلیون نفر از ایرانیان به نحوی به عنوان خبرچین با ساواک همکاری می‌کنند.<ref name="فرد هالیدی"/> ساواک همچنین با تأسیس اداره کل ضد جاسوسی، به مبارزه با فعالیت‌های جاسوسی و نفوذی بیگانگان در ایران مشغول شد.<ref name= "ToolAutoGenRef3 ">[http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2011/02/110207_l42_siahkal_morteza_mousavi از نگاه ساواک: گروه‌های چپ و ارتباط با اتحاد جماهیر شوروی]، بی‌بی‌سی فارسی</ref> ▼اسناد [[کتابخانه کنگره]] [[ایالات متحده آمریکا]] نشان می‌دهند که ساواک در سال [[۱۹۵۷ (میلادی)]] زیر نظر [[سازمان اطلاعاتی|سازمان‌های اطلاعاتی]] [[اسرائیل]] و [[جامعه اطلاعاتی ایالات متحده آمریکا|آمریکا]] سازماندهی شد.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=Library of Congress Federal Research Division|کد زبان=en|تاریخ=December 2012|وبگاه=[[Federation of American Scientists]]|نشانی=https://fas.org/irp/world/iran/mois-loc.pdf|عنوان=Iran's Ministry of Intelligence and Security: A Profile}}</ref>
ساواک در سرکوبسرکوبی عناصر ضد [[دودمان پهلوی|نظام سلطنتی]] فعالیت گسترده‌ای داشت. به‌طور مشخص اداره کل سوم ساواک،<ref name= "ToolAutoGenRef1 "/> به عنوان عامل «[[شکنجه]] » و «[[قتل]] » عناصر ضدسلطنتی شناخته می‌شد.<ref name="time">[http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,912364,00.html SAVAK: "Like the CIA"] at ''Time.com''</ref><ref name="britannica">[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/289760/intelligence/233700/Iran#ref=ref796186&tab=active~checked,items~checked&title=intelligence%20::%20Iran%20--%20Britannica%20Online%20Encyclopedia اداره اطلاعات (در ایران)]، ''[[دانشنامه بریتانیکا]]'' بازیابی در ۲ ژوئیه ۲۰۰۸ میلادی</ref> چنان‌که بین سال‌های ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۵۱۳۵۵، شمارتعداد ۳۶۸ تن از چریک‌های مسلح ضد حکومت سلطنتی را در درگیری‌های مسلحانه به قتل رسانده و در بین سال‌های ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۷ (پیش از سرنگونی حکومت شاهنشاهی) حدود ۱۰۰ [[زندانی سیاسی]] را به قتل رسانده‌بود.<ref>Abrahamian, Ervand, ''Tortured Confessions'', University of California Press, 1999 p.103, 169</ref> ▼▲از سال ۱۳۴۲ بخش‌هایی تخصصی تشکیل شد و چارت سازمانی آن توسعه یافت. به‌طوری‌که از ۵۳۰۰ افسر تمام‌وقت (و در گزارشی دیگر ۳۹۹۱ کارمند)<ref name=":04">{{یادکرد وب|عنوان=بازداشت و دوران "حصر" خمینی تا تبعید، گفتگوی ایرج مصداقی با پرویز معتمد، مأمور بازداشت خمینی در ساواک (بخش پایانی)|نشانی=https://news.gooya.com/politics/archives/2016/05/213060iphone.php|وبگاه=news.gooya.com|بازبینی=2019-12-25|نویسنده=ایرج مصداقی|کد زبان=|تاریخ=2019-12-25|نشانی بایگانی=https://web.archive.org/web/20191225015423/https://news.gooya.com/politics/archives/2016/05/213060iphone.php|تاریخ بایگانی=2019-12-25}}</ref> و شمار نامعلومی از خبرچینان پاره‌وقت تشکیل شد.<ref>''Iran Between Two Revolutions'' by Ervand Abrahamian, p.۴۳۷</ref> در سال ۱۹۷۴ روزنامه [[نیوزویک]] مدعی شد که تا حدود ۳ میلیون نفر از ایرانیان به نحوی به عنوان خبرچین با ساواک همکاری می‌کنند.<ref name="فرد هالیدی"/> ساواک همچنین با تأسیس اداره کل ضد جاسوسی، به مبارزه با فعالیت‌های جاسوسی و نفوذی بیگانگان در ایران مشغول شد.<ref name="ToolAutoGenRef3">[http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2011/02/110207_l42_siahkal_morteza_mousavi از نگاه ساواک: گروه‌های چپ و ارتباط با اتحاد جماهیر شوروی]، بی‌بی‌سی فارسی</ref>
▲ساواک در سرکوب عناصر ضد [[دودمان پهلوی|نظام سلطنتی]] فعالیت گسترده‌ای داشت. به‌طور مشخص اداره کل سوم ساواک،<ref name="ToolAutoGenRef1"/> به عنوان عامل [[شکنجه]] و [[قتل]] عناصر ضدسلطنتی شناخته می‌شد.<ref name="time">[http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,912364,00.html SAVAK: "Like the CIA"] at ''Time.com''</ref><ref name="britannica">[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/289760/intelligence/233700/Iran#ref=ref796186&tab=active~checked,items~checked&title=intelligence%20::%20Iran%20--%20Britannica%20Online%20Encyclopedia اداره اطلاعات (در ایران)]، ''[[دانشنامه بریتانیکا]]'' بازیابی در ۲ ژوئیه ۲۰۰۸ میلادی</ref> چنان‌که بین سال‌های ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۵ شمار ۳۶۸ تن از چریک‌های مسلح ضد حکومت سلطنتی را در درگیری‌های مسلحانه به قتل رسانده و در بین سال‌های ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۷ (پیش از سرنگونی حکومت شاهنشاهی) حدود ۱۰۰ [[زندانی سیاسی]] را به قتل رسانده‌بود.<ref>Abrahamian, Ervand, ''Tortured Confessions'', University of California Press, 1999 p.103, 169</ref>
== فعالیت‌های برون‌مرزی ==
=== همکاری با سرویس‌های غربی ===
سازمان سیا، اطلاعاتی دربارهٔ کشورهای شوروی، افغانستان، کشورهای عربی و دیگر کشورها در اختیار ساواک قرار می‌داد. ساواک هم اطلاعاتی دربارهٔ مسائل منطقه‌ای، حزب توده، چریکی‌ها، و دیگر سازمان‌های سیاسی ایرانی، در اختیار سیا قرار می‌داد.<ref>Mark J. Gasiorowski, "CENTRAL INTELLIGENCE AGENCY" in ENCYCLOPÆDIA IRANICA, Vol. V, Fasc. 3, pp. 253-258. see: http://www.iranicaonline.org/articles/central-intelligence-agency-cia-in-persia</ref>
در ۱ فروردین ۱۳۵۶ خورشیدی شبکه یکاول تلویزیون سراسری [[آلمان غربی]] در یک برنامه مستند ۱۲ دقیقه‌ای دربارهٔ فعالیت مأموران ساواک در آلمان و همکاری گسترده سازمان‌های اطلاعاتی دو کشور توضیح داد.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = http://www.ir-psri.com/?Page=HistoryList |عنوان = مشاهده تقویم تاریخ ۱ فروردین| ناشر =''مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی'' |تاریخ = برای مشاهده متن منبع، در بخش جستجو، «۱ فروردین» را انتخاب کنید.|تاریخ بازدید = ۲۹ نوامبر ۲۰۱۵}}</ref>
=== نظارت بر ناراضیان ایرانی خارج از کشور ===
اسناد ربوده شده از سفارت ایران در [[ژنو]] در سال ۱۹۷۵ آشکار کرد که این سفارت‌خانه به عنوان ستاد مرکزی فعالیت‌های ساواک در [[اروپا]] فعالیت می‌کردمی‌کند. به دنبال افشای این اسناد دولت [[سوئیس]]،سوییس، احمد ملک مهدوی، دبیر اول سفارت ایران را با ادعای عضویت در ساواک و سرپرستی آن در اروپا از خاک آن کشور اخراج کرد.<ref name="فرد هالیدی"/>
== عملیات‌های برجسته ==
* ترور سپهبد [[تیمور بختیار]]، نخستیناولین رئیس ساواک، در [[استان دیاله]] [[عراق]].<ref name=ToolAutoGenRef4>[http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2012/02/120118_l44_tudeh_party_shahriari_savak شهریاری: جاسوس ساواک در حزب توده]، بی‌بی‌سی فارسی</ref>
* کمک به سرکوب [[واقعهرویداد سیاهکل]]، در بهمن سال ۱۳۴۹ خورشیدی.
* حمله به خانه‌های تیمی [[سازمان مجاهدین خلق ایران|سازمان مجاهدین خلق]] و دستگیری بنیان‌گذاران و بیشتراکثریت کادرهای آن در شهریور ۱۳۵۰ خورشیدی.
* حمله به پایگاه‌های [[چریک‌های فدایی خلق]] در ۲۶ اردیبهشت و ۲۸ اردیبهشت ۱۳۵۵ خورشیدی.<ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2011/02/110204_l13_siahkal_fariborz_sanjari رزم سیاهکل و نامه‌های ساواک ساخته]، بی‌بی‌سی فارسی</ref>
[[پرونده:خمینی در خودروی کرایه‌ای.JPG|بندانگشتی|[[سید روح‌الله خمینی]] در خودروی کرایه‌ای در حال رفتن به مجلس درس (این تصویر مدت‌ها به اشتباه به دستگیری توسط ساواک نسبت داده می‌شد)]] ▼
== اتهام‌ها ==
▲[[پرونده:خمینی در خودروی کرایه‌ای.JPG|بندانگشتی |180px|[[سید روح‌الله خمینی]] در خودروی کرایه‌ای در حال رفتنعزیمت به مجلس درس (این تصویر مدت‌ها به اشتباه به دستگیری توسط ساواک نسبت داده می‌شد)]]
این سازمان به ویژه در سال‌های دهه ۱۳۵۰ و پیش از پیروزی [[انقلاب ۱۳۵۷]] نفرت‌انگیزترین و مخوف‌ترین نهاد حکومتی در بین مردم به‌شمار می‌آمد.<ref name="time"/> با این وجود به گفته بسیاری از زندانیان سیاسی پیشین، ساواک به حوزه خصوصی افراد و خانواده‌هایشان وارد نمی‌شد.<ref>[http://www.radiofarda.com/a/f9_karroubi_son_letter_khamenei_presidential_election_2009/24989884.html نامه حسین کروبی به خامنه‌ای در مورد رفتار «غیرشرعی» مأموران امنیتی]، ''رادیو فردا''</ref> ▼[[پرونده:SAVAK torture device.jpg|بندانگشتی |180px|ابزار موردکشیدن استفادهٔناخن که گفته‌می‌شد توسط بازجویان ساواک برایمورد کشیدناستفاده ناخنقرار زندانیانمی‌گرفته.]] ▼
▲این سازمان به ویژه در سال‌های دهه ۱۳۵۰ و پیشقبل از پیروزی [[انقلاب ۱۳۵۷]] ، «نفرت‌انگیزترین و مخوف‌ترین » نهاد حکومتی در بین مردم به‌شمار می‌آمد.<ref name="time"/> با این وجودوجود، به گفته بسیاری از زندانیان سیاسی پیشین،سابق، ساواک به «حوزه خصوصی افراد و خانواده‌هایشان » وارد نمی‌شد.<ref>[http://www.radiofarda.com/a/f9_karroubi_son_letter_khamenei_presidential_election_2009/24989884.html نامه حسین کروبی به خامنه‌ای در مورد رفتار «غیرشرعی» مأموران امنیتی]، ''رادیو فردا''</ref>
;شکنجه
زندانیان ساواک و سازمان‌های مدافع حقوق بشر، بارها بازجویان ساواک را به استفاده از فشار و خشونت با استفاده از [[شکنجه|تکنیک‌های شکنجه‌کردن]] متهم می‌کردند. حتیبرخی از شکنجه‌هایی که ساواک به اعمال آن متهم است، شامل شلاق‌زدن و کتک زدن و در اواخرموارد دورهٔمرتبط حکومتبا محمدرضاچریک‌های پهلوی،مسلح، روزنامهٔوارد مشهورآوردن [[ساندیشوک تایمزالکتریکی]]، لندنریختن کهآب تاجوش پیشبر ازبدن، اینبستن بهوزنه‌های تمجیدسنگین ازو شاهکندن ایرانو پرداختهکشیدن بود،دندان دستو بهناخن افشاگریبرای هایاعتراف گستردهو دربابکسب اِعمالاطلاعات شکنجهاز ساواکچریک‌های علیهمسلح مخالفانمی‌شد؛ زدولی با وجود همهٔ این ادعاها هیچ گونه سند و انتقاداتتصویری فراوانیدال نیزبر روانهٔآثار حکومتوجود پهلویشکنجه دومبر کردروی متهمان منتشر نشده‌است.<ref>ایران[http://www.fas.org/irp/world/iran/savak/index.html بینMinistry دوof انقلاب،Security یرواندSAVAK] آبراهامیان،{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121004210413/http://www.fas.org/irp/world/iran/savak/index.html صفحهٔ|date=۴ ۶١۶اکتبر ۲۰۱۲}}, ''Federation of American Scientists'' (FAS)</ref>{{سخ}}
در زیر انواع روش‌های مورد استفاده توسط بازجویان ساواک را مشاهده خواهید کرد:{{سخ}}
'''شکنجه‌های عمومی'''
* [[شلاق زدن]]، کتک زدن، آویزان کردن از سقف یا نرده‌های [[زندان]]<ref name="magiran">{{یادکرد وب | عنوان=حسنین هیکل از شکنجه ساواک می‌گوید | وبگاه =magiran | تاریخ=٢۶ شهریور ١٣٨۶| پیوند=https://www.magiran.com/article/1483881 | کد زبان=Fa}}</ref>
'''شکنجه‌های زنان'''
* عریان کردن زنان و [[آزار جنسی]] آنها از قبیل خاموش کردن سیگار یا ریختن [[شمع]] ذوب شده به‌روی نقاط حساس بدن مانند نوک پستان‌ها<ref name="magiran">{{یادکرد وب | عنوان=حسنین هیکل از شکنجه ساواک می‌گوید | وبگاه =magiran | تاریخ=٢۶ شهریور ١٣٨۶| پیوند=https://www.magiran.com/article/1483881 | کد زبان=Fa}}</ref>
* عدم دسترسی زنان به وسایل [[بهداشت شخصی]]<ref name="موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی">{{یادکرد وب | عنوان=از دفتر خاطرات یک زن زندانی | وبگاه =موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی | تاریخ= | پیوند=https://psri.ir/?id=nhjnbvgjvf | کد زبان=Fa}}</ref>
'''شکنجه‌های حاد'''<ref>[http://www.fas.org/irp/world/iran/savak/index.html Ministry of Security SAVAK] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121004210413/http://www.fas.org/irp/world/iran/savak/index.html |date=۴ اکتبر ۲۰۱۲}}, ''Federation of American Scientists'' (FAS)</ref>
* ریختن آب جوش یا روغن داغ روی بدن<ref>{{یادکرد وب | عنوان=شکنجه‌ها و شکنجه‌گران ساواک| وبگاه = روزنامه جوان| تاریخ=29 بهمن 1397 | پیوند=http://www.javann.ir/003y8D | کد زبان=Fa}}</ref>
* وارد آوردن [[شوک الکتریکی]] به زندانی<ref>{{یادکرد وب | عنوان=نحوه شکنجه مخالفان و متهمان سیاسی و تأسیس کمیته مشترک ضد خرابکاری | وبگاه = خبرگزاری تسنیم| تاریخ=20 بهمن 1392 | پیوند=https://www.tasnimnews.com/fa/news/1392/11/20/277524/نحوه-شکنجه-مخالفان-و-متهمان-سیاسی-و-تاسیس-کمیته-مشترک-ضد-خرابکاری| کد زبان=Fa}}</ref>
* بستن وزنه‌های سنگین به اندام‌های فرد
* سوزاندن بدن فرد با سیخ داغ یا شعلهٔ [[فندک]]، شمع و چراغ الکلی<ref group ="پاورقی">اعترافات شکنجه شدگان، یرواند آبراهامیان، ص ١۵٢</ref><ref name="موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی">{{یادکرد وب | عنوان=از دفتر خاطرات یک زن زندانی | وبگاه =موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی | تاریخ= | پیوند=https://psri.ir/?id=nhjnbvgjvf | کد زبان=Fa}}</ref>
* نشاندن فرد بر روی صندلیِ حرارت دیده با اجاق برقی (مانند مورد [[علی‌اصغر بدیع‌زادگان]] از اعضای مرکزی [[سازمان مجاهدین خلق]])<ref>{{یادکرد وب | عنوان=از دستگیری و شکنجه بدیع‌زادگان تا تیرباران مخفیانه گروه جزنی / اعترافات تکان‌دهنده «تهرانی» شکنجه‌گر معروف ساواک را بخوانید | وبگاه = پایگاه خبری تحلیلی انتخاب| تاریخ=1 خرداد 1399 | پیوند=https://www.entekhab.ir/fa/news/550669/از-دستگیری-و-شکنجه-بدیع‌زادگان-تا-تیرباران-مخفیانه-گروه-جزنی-اعترافات-تکان‌دهنده-تهرانی-شکنجه‌گر-معروف-ساواک-را-بخوانید | کد زبان=Fa}}</ref>
* کشیدن دندان و ناخن با ابزارها و دستگاه‌های مخصوص<ref name="موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی">{{یادکرد وب | عنوان=از دفتر خاطرات یک زن زندانی | وبگاه =موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی | تاریخ= | پیوند=https://psri.ir/?id=nhjnbvgjvf | کد زبان=Fa}}</ref>
▲[[پرونده:SAVAK torture device.jpg|بندانگشتی|ابزار مورد استفادهٔ بازجویان ساواک برای کشیدن ناخن زندانیان]]
* مجبور کردن زندانی به راه رفتن پس از شلاق خوردن<ref name="موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران" >{{یادکرد وب | عنوان=نوجوانان را عریان می‌کردند و شلاق می‌زدند! | وبگاه =موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران | تاریخ= | پیوند=http://www.iichs.ir/News-6635/%D9%86%D9%88%D8%AC%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A7-%D8%B9%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%86%D8%AF-%D9%88-%D8%B4%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%B2%D8%AF%D9%86%D8%AF!/?id=6635 | کد زبان=Fa }}</ref>
* شکنجه جنسی مردان از قبیل لخت‌کردن یا در مورد افراد [[مذهبی]] وادار کردن آنها به تماشای رقص برهنهٔ ([[استریپ تیز]]) [[فاحشه]] ها<ref group ="پاورقی">اعترافات شکنجه شدگان، یرواند آبراهامیان، ص ١۵٢</ref> <ref name="موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران" >{{یادکرد وب | عنوان=نوجوانان را عریان می‌کردند و شلاق می‌زدند! | وبگاه =موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران | تاریخ= | پیوند=http://www.iichs.ir/News-6635/%D9%86%D9%88%D8%AC%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A7-%D8%B9%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%86%D8%AF-%D9%88-%D8%B4%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%B2%D8%AF%D9%86%D8%AF!/?id=6635 | کد زبان=Fa }}</ref>
'''شکنجه با دستگاه ابداعی آپولو'''
* یکی از مخوف‌ترین وسایل ابداع شده در ساواک برای شکنجه، دستگاهی موسوم به [[دستگاه آپولو|آپولو]] بود که در آن سر فرد را وارد یک مخزن فلزی می‌کردند و هم‌زمان بر پاهای وی [[شلاق]] می‌زدند یا از شوک الکتریکی استفاده می‌کردند و هنگامی که زندانی از درد فریاد می‌کشید صدای او به گوش‌های خودش بازمی‌گشت و این عمل ناراحتی و درد را در فرد دوچندان می‌کرد.<ref>{{یادکرد وب | عنوان=انتشار خاطرات و اعترافات دو شکنجه گر معروف ساواک شاه | وبگاه =فرهنگ توسعه | تاریخ= | پیوند=https://web.archive.org/web/20100116163431/http://farhangetowsee.com/72/72-3.htm | کد زبان=Fa}}</ref><ref>{{یادکرد وب | عنوان=کلاه آپولو موجب می‌شد که با فریاد زندانی، گوش او پاره شود! | وبگاه = پژوهشکدهٔ تاریخ معاصر| تاریخ= ٢٠ آبان ١٣٩٨| پیوند=http://www.iichs.ir/News/6242/کلاه-آپولو-موجب-می‌شد-که-با-فریاد-زندانی،گوش-او-پاره-شود!/?id=6242 | کد زبان=Fa}}</ref>{{سخ}}
'''شکنجه‌های روانی'''
* توهین کردن و استفاده از الفاظ رکیک، [[دشنام گویی]] و تهدید کردن<ref group="پاورقی">ساواک، کریستین دلانوآ (عبدالحسین نیک گوهر)، صفحهٔ ١٨۶</ref>
* ایجاد یأس و نااُمیدی در میان زندانیان با پخش صدای «آه و ناله» در فضای زندان<ref group="پاورقی">ساواک، کریستین دلانوآ (عبدالحسین نیک گوهر)، صفحهٔ ١٨٨</ref>
علاوه براین روش‌های غیرانسانی، فقدان وضعیت بهداشتی و درمانی مناسب نیز یکی دیگر از حربه‌های ساواک برای افزایش درد و رنج متهمان بود. در بسیاری از موارد زندانیانِ آسیب دیده از شکنجه به‌طور کاملاً غیر بهداشتی تحت معالجه قرار می‌گرفتند و آنهایی هم که به بیمارستان‌ها منتقل می‌شدند از خدمات درمانیِ مناسب بهره نمی‌برند. به عنوان مثال [[سعید سلطانپور]] ، شاعر و مبارز سیاسی نقل می‌کند:{{سخ}}
{{نقل قول|"روز جمعه بود. پزشکان بیمارستان [[شهربانی]] سر خدمت نبودند. یک پزشک [[نظامی]] با چهرهٔ بی فروغ به من نزدیک شد و گفت: متخصص هوش ربایی اینجا نیست، می‌خواهی که بدون بی هوشی چرک و خون را بیرون بکشم؟" آنها مرا روی یک صندلی چرخدار به اتاق عمل بردند، آنجا پزشک نظامی یک سرنگ با سرسوزنی به درشتیِ یک جوالدوز برداشت. او سه بار سرنگ را پر کرد و محتویاتش را داخل لگنی خالی کرد. فردایش مرا با بی هوشی عمل کردند. یک روز بعد [[پانسمان]] را برداشتند. آن وقت دیدم که کف پا ندارم! به جای کف پا دو سوراخ خون آلود داشتم که پرستاران از آنها چند متر فیتیله پر از چرک و خون بیرون کشیدند. چند روزی در بیمارستان ماندم. همین که دیدند روی سوراخ‌ها مختصری گوشت ظاهر شد، آنها بار دیگر مرا به [[زندان کمیته مشترک ضدخرابکاری|زندان کمیته مشترک]] بردند.}}<ref group="پاورقی">ساواک، کریستین دلانوآ (عبدالحسین نیک گوهر)، صفحه ١٨٩ و ١٩٠</ref>
همچنین بنا به گزارش‌های متعدد [[سازمان عفو بین‌الملل]]، بسیاری از متهمان در زیر شکنجه‌ها دوام نیاوردند و جان خود را از دست دادند.<ref>{{یادکرد وب | عنوان=گزارش سازمان عفو بین‌اللمل از نقض گسترده حقوق بشر در رژیم پهلوی/سازمان عفو بین‌الملل در سال 1355:"ایران به شکنجه مداوم متهم است"+ تصویر سند | وبگاه =مرکز اسناد انقلاب اسلامی | تاریخ= 4 آذر 1396| پیوند=http://irdc.ir/fa/news/1703/گزارش-سازمان-عفو-بین‌اللمل-از-نقض-گسترده-حقوق-بشر-در-رژیم-پهلویسازمان-عفو-بین‌الملل-در-سال-1355ایران-به-شکنجه-مداوم-متهم-است-تصویر-سند | کد زبان=Fa}}</ref>
;مرگ صمد بهرنگی
[[صمد بهرنگی]] در شهریورماهشهریور ۱۳۴۷۱۳۴۷، جسددر بی‌جانِ[[شهرستان داستان‌نویسخداآفرین|منطقه وخدا آموزگارآفرین]] مشهوردر تبریزی،یک [[صمدحادثه بهرنگی]]هنگام راشنا ازدر [[رودخانهٔرود ارس]] بیرونغرق کشیدندشد. انگشتتا اتهاممدت‌ها به سمتاشتباه گمان می‌رفت که او توسط ساواک روانهبه شدقتل بالأخصرسیده‌است. [[جلال آل احمد]] از مهمترینجمله کسانی بود که در تثبیت این نکته که «او نه در یک حادثه، بلکه توسط ساواک به قتل رسیده،رسیده»، نقشنقشی پررنگی داشت.<ref>[http://www.bbc.com/persian/arts/2015/08/150829_l31_samad_behrang_exhibition عصیان علیه فراموشی؛ روایت هنرمندان معاصر و جوان از صمد بهرنگی]، بی‌بی‌سی فارسی</ref>
;شکنجه خسرو گلسرخی
در دادگاه علنی [[خسرو گلسرخی]] شاعر و نویسنده [[چپ‌گرا]]ی ایران در سال ۱۳۵۲، وی اظهارداشت که توسط مأموران ساواک مورد شکنجه قرار گرفته و ادرار خونی می‌کرده‌است.<ref>{{یادکرد وب | عنوان=اعدام خسرو گلسرخی و کرامت‌الله دانشیان؛ بخوان به نام گلسرخ در صحاری شب | وبگاه =بی‌بی‌سی فارسی | تاریخ=٢٩ بهمن ١٣٩٧ | پیوند=https://www.bbc.com/persian/iran-features-47268029 | کد زبان=Fa}}</ref>
;تیرباران جزنی
در روز ۳۰ فروردین ۱۳۵۴ [[بیژن جزنی]] و هشت نفر دیگر از اعضای دو گروه [[چریک‌های فدایی خلق]] و [[مجاهدین خلق]]، در تپه‌های اطراف [[زندان اوین]] به رگبار بسته شدند. ساواک ادعا کرده بود که این زندانی‌ها درحال فرار کشته شدند اما شواهد نشان می‌داد که این ۹ نفر در حالیکه در دادگاه‌های [[رژیم پهلوی]] به حبس‌های طولانی مدت محکوم شده بودند، توسط مأموران ساواک تیرباران شدند.<ref>{{یادکرد وب | عنوان=بیژن جزنی که بود و چگونه اعدام شد؟ | وبگاه =تاریخ ایرانی | تاریخ=30 فروردین 1399 | پیوند=http://tarikhirani.ir/fa/news/8411/بیژن-جزنی-که-بود-و-چگونه-اعدام-شد- | کد زبان=Fa}}</ref><ref>{{یادکرد وب | عنوان=تیرباران جزنی و یارانش در تپه‌های اوین | وبگاه =رادیو زمانه | تاریخ=31 اکتبر 2015 | پیوند=https://www.radiozamaneh.com/243699 | کد زبان=Fa}}</ref>
;مرگ غلامرضا تختی
[[غلامرضا تختی]] در ۱۷ دی ۱۳۴۶ در [[هتل آتلانتیک تهران]]، به خاطر اختلافات خانوادگی با همسرش، [[خودکشی]] کرد.<ref name="bbc">{{یادکرد وب
| نشانی = http://www.bbc.co.uk/persian/iran/story/2008/01/080107_shr-mb-takhti.shtml
| عنوان = تختی و مرگش؛ بعد از چهل سال سؤالی بی‌پاسخ
| تاریخ = ۷ ژانویه ۲۰۰۸
| تاریخ بازدید = ۴ سپتامبر ۲۰۰۸
| ناشر = بی‌بی‌سی فارسی}}</ref> با این وجود عده‌ای از جمله [[جلال آل احمد]]، ساواک را متهم می‌کردند که تختی را به دلیل محبوبیت زیاد و عدم وفاداری به نظام وقت ایران به قتل رسانده‌است.<!--<ref name="Fariba"/> حذف یادکرد ناموجود توسط ربات -->
بابک، یگانه فرزند غلامرضا تختی، صریحاً اظهار داشت پدرش خودکشی کرده و کسی او را نکشته‌است.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=بابک تختی: پدرم کشته نشد، خودکشی کرد|نشانی=https://eghtesaad24.ir/news/56449/بابک-تختی-پدرم-کشته-نشد،-خودکشی-کرد/|وبگاه=پایگاه خبری، تحلیلی اقتصاد 24|تاریخ=۱۳۹۷-۱۲-۲۴T۲۰:۱۲:۱۱+۰۰:۰۰|بازبینی=2019-03-15}}</ref>
;بهایی‌ستیزی
به ادعای [[دنیس مک‌ایون]] و [[حامد الگار]]، ساواک با میدان دادن به [[انجمن تبلیغات اسلامی]] در «[[بهایی ستیزی]]» همدست بود.<ref>{{یادکرد دانشنامه | نام خانوادگی =Algar| نام =H| پیوند نویسنده =حامد الگار| مقاله =ANJOMAN-E TABLĪḠĀT-E ESLAMĪ| دانشنامه =ENCYCLOPÆDIA IRANICA| جلد=II| سال = | ناشر = | مکان = | شابک = | صفحه =90| نشانی =http://www.iranicaonline.org/articles/anjoman-e-tabligat-e-eslami-the-society-of-islamic-propagation-an-islamic-cul-tural-and-educational-society-established-in-1941-by-ataallah-sehabpur| تاریخ بازبینی =۲۱ اوت ۲۰۱۵| نشانی بایگانی =https://archive.is/jmIvD|تاریخ بایگانی =۲۱ اوت ۲۰۱۵| زبان =en}}</ref><ref>{{یادکرد دانشنامه | نام خانوادگی =MacEoin| نام =D. M| پیوند نویسنده =دنیس مک‌ایون| مقاله =Bahai Persecutions| دانشنامه =ENCYCLOPÆDIA IRANICA| جلد=III| سال =۱۹۸۹| ناشر = | مکان = | شابک = | صفحه =461-464| نشانی =http://www.iranicaonline.org/articles/bahaism-vii| تاریخ بازبینی =۲۰ اوت ۲۰۱۵| نشانی بایگانی =https://archive.is/6rRuC|تاریخ بایگانی =۲۰ اوت ۲۰۱۵| زبان =en}}</ref>
;آتش‌سوزی سینما رکس آبادان
در [[آتش‌سوزی سینما رکس آبادان]] در شب ۲۸ مرداد ۱۳۵۷۱۳۵۷، صدها نفر کشته‌شدند.<ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/world/2011/02/110215_revolutions_iran_egypt از ایران تا مصر: انقلاب‌ها چگونه رخ می‌دهند]، بی‌بی‌سی فارسی</ref> انقلابیون، ساواک را متهم کردند و [[سید روح‌الله خمینی]] [[آتش‌سوزیواقعه سینما رکس آبادان]] را «شاهکار بزرگ شاه برای بدنام کردن انقلاب» خواند.<ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2009/01/090131_ir_revolution_timeline گاهشمار انقلاب]، بی‌بی‌سی فارسی</ref>
پس از پیروزی انقلاب، شواهدی از سوی [[حسین تکبعلی‌زاده]]، متهم ردیف اول واقعه ارائه شد که نشان می‌دادمی‌داد، آتش‌سوزی سینما رکس کار دولتِ وقت و ساواک بوده‌استنبوده‌است.<ref>[http://www.radiofarda.com/content/f4_Abadan_cinema_Rex_fire_revolution_57/2136997.html سالگرد آتش‌زدن سینما رکس آبادان؛ روایت حادثه از زبان شاهدان]، رادیو فردا</ref>
[[پرونده:Mojahed & fereidoun tavangar.png|بندانگشتی|شهادت یک زن انقلابی علیه [[فریدون توانگری]]، مشهور به آرش]] ▼;دخالت در امور نشریات
از بدو تأسیس این سازمان امنیتی و به‌طور گسترده در دوران افزایش مبارزات مردمی در دههٔ ۵۰ شمسی، ساواک دخالت‌ها و استیلای شدیدی بر مطبوعات و نشریات کشور داشت. این دخالت‌ها شامل نظارت شدید بر موضوعات انتخابی و متون خبرها و تحلیل‌های روزنامه‌ها، سانسور گسترده، گماردن جاسوس در دفاتر نشریات و القای موضوع و حتی دیکتهٔ جملات انتخابی جهت چاپ می‌شد. گفته می‌شود که ساواک لیستی از کلیدواژه‌هایی ممنوعه مانند «چریک»، «انقلاب»، «شب»، «کنفدراسیون» و پس از مرگ [[خسرو گلسرخی]] واژهٔ «گلسرخ» را در اختیار مطبوعات قرار داده بود تا از این مفاهیم در نوشتارهای خود استفاده نکنند.<ref>{{یادکرد وب | عنوان=شیوه‌های سانسور مطبوعات توسط ساواک | وبگاه =خبرگزاری ایسنا | تاریخ= | پیوند=https://www.isna.ir/news/98071108778/شیوه‌های-سانسور-مطبوعات-توسط-ساواک | کد زبان=Fa}}</ref><ref>{{یادکرد وب | عنوان=سانسور مطبوعات توسط اداره سوم ساواک | وبگاه = اعتماد آنلاین | تاریخ=30 مرداد 1397 | پیوند= https://etemadonline.com/content/227678/سانسور-مطبوعات-توسط-اداره-سوم-ساواک| کد زبان=Fa}}</ref><ref>مطبوعات عصر پهلوی به روایت اسناد ساواک. تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی، ١٣٨٢</ref>
== سرانجام ==
▲[[پرونده:Mojahed & fereidoun tavangar.png|بندانگشتی|شهادت یک زن انقلابیمجاهد، علیه [[فریدون توانگری]]،توانگری، مشهور به آرش]]
با اوج‌گیری ناآرامی‌های پیش از انقلاب در ایران، [[شاپور بختیار]] که تازه نخست‌وزیر شده بوده در یکی از نخستین اقدامات دستور انحلال ساواک را داد و رئیس پیشین ساواک [[نعمت‌الله نصیری]] که در آن زمان سفیر ایران در [[پاکستان]] بود به ایران فراخوانده شد و به [[زندان]] افتاد که این اقدامات نتیجه‌ای در برنداشت. با پیروزی انقلاب، نصیری دادگاهی شد و در نهایت [[دادگاه انقلاب]] رای به [[اعدام]] وی داد. اما با این حال آنان به همراه بسیاری از اعضای رده‌های میانی و پایینی پیشین ساواک در تشکیل وزارت اطلاعات و سازماندهی آن با جمهوری اسلامی همکاری کردند.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.jamestown.org/terrorism/news/article.php?issue_id=2960|عنوان=Jamestown|accessdate=۱ ژوئیه ۲۰۰۸|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071021065248/http://www.jamestown.org/terrorism/news/article.php?issue_id=2960|archivedate=۲۱ اکتبر ۲۰۰۷|dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=fa|تاریخ=۲۵ آبان ۱۳۹۹|وبگاه=iranianuk.com|نشانی=https://iranianuk.com/20201115164106017/نقش-ساواک-و-کا-گ-ب-در-تولد-نهاد-های-اطلاعاتی-جمهوری-اسلامی-ایران|عنوان=نقش «ساواک» و «کا گ ب» در تولد نهادهای اطلاعاتی جمهوری اسلامی ایران}}</ref> ▼[[پرونده:Bahman naderipour.png|بندانگشتی|عکسی از بهمن نادری‌پور، مشهور به تهرانی، ایستاده در دادگاه انقلاب]]
▲با اوج‌گیری ناآرامی‌هایناآرامیهای پیشقبل از انقلاب در ایران، [[ شاپورشاهپور بختیار|بختیار]] که تازه نخست‌وزیر شده بوده در یکی از نخستیناولین اقدامات دستور انحلال ساواک را داد و رئیس پیشین ساواک [[ نعمت‌اللهتیمسار نصیری]] که در آن زمان سفیر ایران در [[پاکستان]] بود به ایران فراخوانده شد و به [[زندان]] افتادافتاد، که این اقدامات نتیجه‌ای در برنداشت. با پیروزی انقلاب، نصیری دادگاهی شد و در نهایت [[دادگاه انقلاب]] رای به [[اعدام ]] وی داد. اما با این حال آنان به همراه بسیاری از اعضای رده‌های میانی و پایینی پیشینسابق ساواک در تشکیل وزارت اطلاعات و سازماندهی آن با جمهوری اسلامی همکاری کردند.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.jamestown.org/terrorism/news/article.php?issue_id=2960|عنوان=Jamestown|accessdate=۱ ژوئیه ۲۰۰۸|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071021065248/http://www.jamestown.org/terrorism/news/article.php?issue_id=2960|archivedate=۲۱ اکتبر ۲۰۰۷|dead-url=yes }}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=fa|تاریخ=۲۵ آبان ۱۳۹۹|وبگاه=iranianuk.com|نشانی=https://iranianuk.com/20201115164106017/نقش-ساواک-و-کا-گ-ب-در-تولد-نهاد-های-اطلاعاتی-جمهوری-اسلامی-ایران|عنوان=نقش «ساواک» و «کا گ ب» در تولد نهادهای اطلاعاتی جمهوری اسلامی ایران}}</ref>
== ساختار سازمانی ساواک ==
ساواک ۱۱ اداره کل داشت و هریک از آنان برحسب چارت سازمانی وظایف تعیین‌شده‌ای داشتند. اداره یکم مسئول کارهای استخدامی، اداره‌های دوم،<ref>کسب اطلاعات خارجی</ref> هفتم<ref>تحلیل و بررسی اطلاعات خارجی</ref> و هشتم<ref>ضدجاسوسی</ref> مسئول اطلاعات خارجی و ضدجاسوسی، اداره سوم مسئول امنیت داخلی، اداره چهارم مسئول حفاظتِ اطلاعات، اداره پنجم مسئول امور فنی،<ref>شامل [[شنود]]، [[عکاسی]]، خط‌شناسی، شکستن رمز و ابزار الکترونیک</ref> اداره ششم مسئول امور مالی، اداره نهم مسئول تحقیق و پژوهش، اداره دهم مسئول آموزش و اداره یازدهم مسئول بازرسی و رسیدگی به شکایات و پیگیری تخلفات بود.{{سخ}}
اداره کل سوم، مهم‌ترین و مقتدرترین اداره ساواک بود. از قسمت‌های مختلف اداره سوم می‌توان به «واحد روحانیت»<ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2009/12/091214_ag_mb_rafsanjani_history رفسنجانی و سرنوشت تاریخی: شیایوپینگ یا امیرکبیر و قائم مقام؟]، بی‌بی‌سی فارسی</ref> یا واحد «تعقیب و مراقبت» اشاره کرد. اداره سوم در برخورد با عناصر ضد [[دودمان پهلوی|نظام سلطنتی]] فعالیت گسترده‌ای داشت. {{سخ}}
بودجه ساواک به‌طور رسمی از طرف دولت در سال‌های ۱۹۷۳–۱۹۷۲ بالغ بر ۹٫۱۷ میلیارد ریال (برابر ۲۵۵ میلیون دلار) و در سال ۱۹۷۴–۱۹۷۳ بالغ بر ۲۲ میلیارد ریال (برابر با ۳۱۰ میلیون دلار) اعلام شد.<ref>{{یادکرد وب | عنوان=به بهانه سالروز تأسیس ساواک/ سازمان امنیت کشور یا سازمان امنیت دربار؟ | وبگاه=تاریخ ایرانی | پیوند=http://www.tarikhirani.ir/fa/news/All/bodyView/1312/0/به.بهانه.سالروز.تاسیس.ساواک.سازمان.امنیت.کشور.یا.سازمان.امنیت.دربار؟.html | کد زبان=fa | تاریخ بازبینی=2016-11-02}}</ref>
== رؤسا و کادرها ==
[[پرونده:Savak members book.jpg|240px|بندانگشتی|به دنبالچپ|درپی سقوط حکومت پهلوی و افشا شدن بایگانی محرمانه ساواک، [[اتحادیه کمونیست‌های ایران]]، در دیدی‌ماه ۱۳۵۸۱۳۵۸، فهرستی بیشبالغ ازبر ۸۰۰۰ نفر از افسران، کارمندان، اعضا و همکاران ساواک را به همراه مشخصات کامل و اسامی رمزشان را منتشر کرد.]]
[[پرونده:Savak 2.png|بندانگشتی|خبر محاکمه ۲۵ کارمند ساواک در [[دادگاه انقلاب]]]] ▼
=== رؤسای ساواک ===
▲[[پرونده:Savak 2.png |240px|بندانگشتی |چپ|خبر محاکمه ۲۵ کارمند ساواک در [[ دادگاهدادگاه‌های انقلاب اسلامی]] .]]
''درجه‌های نظامی رؤسا مربوط به آغاز تصدی‌شان هستندمی‌باشد.''
* سرلشکر [[تیمور بختیار]] (فروردین ۱۳۳۶–۲۴ اسفند ۱۳۳۹)
* سرتیپ [[حسن پاکروان]] (۲۴ اسفند ۱۳۳۹ - بهمن ۱۳۴۳)
=== افسران ساواک ===
[[پرونده:Ezharat bahman naderipour.png|بندانگشتی|اعترافات بهمن نادری پور، بازجوی سازمان مشترک ضد خرابکاری با نام مستعار تهرانی]]
* [[عباسعلی شهریاری‌نژاد]]، افسر نفوذی ساواک و «رهبر تشکیلات تهران حزب توده»<ref name=ToolAutoGenRef4/>
* [[پرویز معتمد]]، از سال ۱۳۵۴ رئیس تیم‌های تعقیب و مراقبت و شنود ساواک<ref>[http://news.gooya.com/politics/archives/2014/12/189777.php مسعود رجوی سه دهه «فرار» از «جانبازی» و به خطر انداختن جان مجاهدین]، گویا نیوز</ref>
* [[برادران یزدی|حسین و فریدون یزدی]]، نفوذی‌های ساواک در کمیته مرکزی حزب توده.<ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2012/01/120120_l44_tudeh_patry_espionage_yazdi جاسوسی در حزب توده، پرده برداری از رازهای نگفتنی]، بی‌بی‌سی فارسی</ref>
== پانویس ==
{{پانویس|۲}}<references group="پاورقی"/>
== منابع ==
* دلانوآ، کریستین. ''ساواک''، تهران: انتشارات طرح نو، ۱۳۷۱
* [[ارواند آبراهاميان|آبراهاميان]] ، یرواند. ''اعترافات شکنجه شدگان، سوئد: نشر باران، ۲۰۰۳. {{شابک|۹۱-۸۸۲۹۷-۸۰-۲}}
* آبراهاميان، یرواند. ''[[ایران بین دو انقلاب]]''، تهران: [[نشر نی]]، ١٣٩٢.{{شابک|٩۶۴-٣١٢-٣۶٣-۴}}
{{ویکی‌نبشته|آیین‌نامه سازمان امنیت و اطلاعات کشور (ساواک)}}
{{انبار رده}}
{{ساواک}}
{{سازمان‌های اطلاعاتی جهان}}
{{سلسله پهلوی}}
{{سانسور در ایران}}
{{داده‌های کتابخانه‌ای}}
[[رده:ساواک]]
[[رده:انحلال‌های ۱۹۷۹ (میلادی) در ایران]]
| 