مایع مغزی-نخاعی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''مایع مغزی -نخاعی''' {{انگلیسی|Cerebro Spinal Fluid}}، که در اصطلاح پزشکی ''سی.اس.اف'' نام دارد مایعی شفاف و بدون رنگ موجود در [[مغز]] و [[نخاع]] است. این مایع دارای [[وزن مخصوص]] برابر ۱٫۰۰۷ می‌باشد و در [[شبکه کوروئیدمشیمیه‌ای|شبکهٔ کوروئیدمشیمیه‌ای]] بطن‌ها یا ونتریکول‌های مغزی تولید می‌شود. این مایع، به عنوان یک بالشتک یا بافر برای مغز عمل می‌کند و ارائه حفاظتی اولیه و مکانیکی و نیز ایمونولوژیک برای مغز در داخل جمجمه را فراهم نموده و نیز نقشی حیاتی در سیستم خودتنظیم مغز در جریان خون مغزی را ایفا می‌کند. جرم مخصوص مغز و مایع مغزی-نخاعی تقریباً باهم برابر است (تنها حدود ۴ درصد تفاوت)، به‌طوری‌که مغز به آسانی در مایع شناور است. اعمال هرگونه ضربه خفیف تا متوسط به سر باعث حرکت هم‌زمان کل مغز به همراه جمجمه می‌شود و هیچ قسمت از مغز بر اثر ضربه دچار تغییر شکل لحظه‌ای نمی‌گردد. گزارش‌های آزمایشگاهی مربوط به تجزیه مایع مغزی-نخاعی، معمولاً ارائه دهندهٔ اطلاعاتی در زمینهٔ رنگ، وزن مخصوص، شمارش [[پروتئین|پروتئین‌ها]]، شمارش گلبول‌های سفید، گلوکز و الکترولیت‌های دیگر هستند. به علاوه مایع مغزی نخاعی ممکن است از نظر وجود [[ایمونوگلوبولین|ایمونوگلوبین‌ها]] یا لاکتات نیز آزمایش شود. مایع مغزی-نخاعی نرمال حاوی تعداد کمی گلبول سفید است و فاقد [[گلبول قرمز]] است. حجم این مایع که از رگهای خونی بافت مغز منشا می‌گیرد بین ۱۵۰ - ۸۰ میلی لیتر متغیر است. عدم باز جذب این مایع و تجمع آن در بطن‌های مغزی منجر به شرایطی به نام [[هیدروسفالی]] می‌گردد که می‌تواند باعث آسیب [[پارانشیم]] مغز گردد.

مایع مغزی-نخاعی به میزان روزانه حدود ۵۰۰ میلی لیتر ساخته می‌شود که ۳ تا ۴ برابر حجم کل مایع در تمام دستگاه مایع مغزی-نخاعی است. حدود ۳/۲ یا بیشتر از این مایع از ترشحات شبکه کوروئیدمشیمیه‌ای ۴ بطن منشا می‌گیرد که عمدتا مربوط به دو بطن جانبی است. مقادیر کمی مایع هم توسط سطوح اپاندیمی همهٔ بطن‌ها و نیز پرده‌های عنکبوتیه ترشح می‌شود، و مقدار کمی هم از خود مغز و از طریق فضاهای دور عروقی پیرامون عروق گذرنده از مغز می‌آید. مایع مغزی-نخاعی در شبکه کوروئیدمشیمیه‌ای بطن‌های جانبی، سوم و چهارم تولید می‌گردد. سیستم بطنی و فضای ساب آراکنوئید تقریباً حاوی ۱۲۵ تا ۱۵۰ میلی لیتر از این مایع می‌باشند در حالیکه ۱۵ تا ۲۵ میلی لیتر از مایع مغزی-نخاعی در هر بطن جانبی قرار گرفته‌است. گردش CSF از بطن‌های جانبی شروع شده از طریق سوراخ مونرو وارد [[بطن سوم]] و از راه سلویوس به [[بطن چهارم]] و سپس از راه دو سوراخ لوشکا و ماژندی وارد فضای [[زیرعنکبوتیه]] می‌شود، پس از آن CSF از طریق سینوس‌های وریدی توسط پرزهای آراکنوئید به درون سیاهرگ‌ها باز می‌گردد. بدین ترتیب مقدار ترشح CSF روزانه حدود سه برابر گنجایش فضای ساب آراکنوئید و [[بطن مغز|بطن‌های مغزی]] است.

ترشح از شبکه کوروئیدمشیمیه‌ای: شبکه کروئید به صورت نوعی رشد گل کلمی عروق خونی است که با لایه نازکی از سلول‌های اپی تلیال پوشیده شده‌است. این شبکه به درون شاخ گیجگاهی دو بطن جانبی، قسمت خلفی بطن سوم و سقف بطن چهارم برجسته‌است. ترشح مایع از شبکه کروئید به درون بطن‌ها عمدتا به [[انتقال فعال]] یون‌های سدیم از سلول‌های اپی تلیال پوشاننده بیرون شبکه وابسته‌است. یون‌های سدیم مقدار زیادی یون کلر هم به همراه خود می‌کشند، زیرا بار مثبت یون سدیم بار منفی یون کلر را جذب می‌کند. این دو با هم مقدار مواد درون مایع مغزی نخاعی را که از نظر اسمزی فعال اند افزایش می‌دهند و بدین وسیله باعث اسمز تقریباً فوری آب از غشا و در نتیجه تأمین مایع ترشح می‌شوند.

بطن‌های جانبی-بطن سوم-مجرای اپندیمال نخاع-بطن انتهائی نخاع-سوراخ‌های ماژندی و لوشکا در سقف بطن چهارم-فضای زیرعنکبوتیه مغز و نخاع-در قسمت فوقانی فضای زیر عنکبوتیه پرزهای عنکبوتیه که وارد سینوس‌های وریدی (سینوس ساژیتال) می‌شوند مایع را به داخل خون وریدی تخلیه می‌کنند. مایع مغزی-نخاعی حدود ۱۵۰ میلی لیتر درون بطن‌ها، سیسترن‌ها، و فضای زیر عنکبوتیه اطراف مغز و نخاع را پر می‌کند. این مایع پیوسته در حال گردش و جریان بوده و تقریباً ۵۰۰ میلی لیتر از این مایع روزانه تولید می‌گردد. بیشتر آن مستقیما از رگ‌های خونی شبکهٔ کوروئیدمشیمیه‌ای ترشح شده با اینحال حدود یک سوم آن از عروق نرم شامه و سطوح اپندیمال بطن‌ها و غشاهای عنکبوتیه ترشح می‌گردد. سطوح اپندیمال اشاره به غشای اپی تلیال نازک پوشانندهٔ مغز و کانال نخاعی دارد.

پرزهای عنکبوتیه تو رفتگی‌های میکروسکوپی و انگشتانه‌ای پرده عنکبوتیه در جدار سینوس‌های وریدی هستند که به درون آن‌ها برجسته شده‌اند. کلافه‌های درهم پیچیده این پرزها به صورت ساختمان‌هایی ماکروسکوپی موسوم به دانه‌های عنکبوتیه (arachnoid granulations) هستند که می‌توان برجسته شدن آن‌ها به درون سینوس‌ها را دید. با میکروسکوپ الکترونی دیده‌اند که سلول‌های اندوتلیال پوشاننده پرزها دارای مجاری بزرگ وزیکولی هستند که مستقیما از جسم سلولی می‌گذرند. این مجاری به حدی بزرگ هستند که امکان عبور نسبتا آزاد (۱) مایع مغزی نخاعی، (۲) مولکول‌های محلول پروتئینی و حتی (۳) ذراتی به بزرگی گلبول‌های قرمز و سفید را به درون خون وریدی فراهم می‌کنند.

۳- شبکه‌های کروئیدمشیمیه‌ای: احتمالا یک دهم تولید خود را جذببازجذب می‌کنند.

غلظت چند جزء مهم مایع مغزی نخاعی دقیقا با غلظت آن‌ها در مایع خارج سلولی سایر قسمت‌های بدن یکسان نیست. به علاوه، بسیاری از مولکول‌های درشت به مقدار ناچیزی از خون وارد مایع مغزی نخاعی یا مایعات میان بافتی مغز می‌شوند، در حالیکه همین مواد به آسانی وارد مایعات معمول میان بافتی بدن می‌گردند؛ بنابراین گفته می‌شود که سدهایی به نام سد خونی-مایع مغزی نخاعی(blood–cerebrospinal fluid barrier) و سد خونی-مغزی(blood-brain barrier)به ترتیب بین خون و مایع مغزی نخاعی، و خون و مایع مغزی وجود دارد. این سدها هم در شبکهٔ کوروئیدمشیمیه‌ای و هم در غشای مویرگ‌های بافتی تقریباً تمام نواحی پارانشیم مغز به جز برخی از نواحی هیپوتالاموس، غدهٔ پینئال(pineal gland)، و ناحیهٔ پوسترما(area postrema) وجود دارند؛ در این قسمت‌ها مواد به آسانی به درون فضاهای بافتی انتشار می‌یابند. سهولت انتشار در این نواحی از آن جهت مهم است که آن‌ها دارای گیرنده‌های حسی پاسخ دهنده به تغییرات مختلف مایعات بدن نظیر تغییرات اسمولالیته و غلظت گلوکز هستند، و نیز گیرنده‌هایی برای هورمون‌های پپتیدی تنظیم‌کنندهٔ تشنگی مانند آنژیوتانسین II. همچنین سد خونی-مغزی دارای مولکول‌های خاص ناقل است که انتقال هورمون‌هایی مانند لپتین را از خون به هیپوتالاموس تسهیل می‌کنند؛ در آنجا هورمون‌ها به گیرنده‌های خاص کنترل‌کنندهٔ اعمال دیگر نظیر اشتها و فعالیت [[دستگاه عصبی سمپاتیک]] متصل می‌شوند.