زبان گورانی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''کردیزبان گورانی''' دسته‌ای از [[زبان‌های ایرانی غربی|زبان‌های ایرانی باختری]] و از [[زبان‌های کاسپین]]<ref>http://www.iranicaonline.org/articles/dimli</ref> است که گویشورانش در باختر [[ایران]] و شمال خاور [[عراق]] اند.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=fa|تاریخ=|وبگاه=موزه مجازی میراث معنوی|نشانی=http://www.vmic.ir/لیست-کلی-طبقه-بندی-آثار/سنتها-و-نمود-های-شفاهی/گویش-ها/162-گویش-گورانی|عنوان=گویش گورانی|بازبینی=2018-12-10}}</ref> برخی محققان کردی گورانی را زبان ادبی استاندارد گویش‌های حوزه زاگرس دانسته‌اند.<ref name=":1">{{یادکرد کتاب|عنوان=Chaman Ara, Behrooz. The Kurdish Shahnama and its Literary and Religious Implications. CreateSpace Independent Publishing Platform; Auflage، 2015. .|نام خانوادگی=|نام=|ناشر=|سال=|شابک=1511523492|مکان=|صفحات=}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=http://ensani.ir/fa/article/273257|عنوان=چمن آرا، ب، درآمدی بر ادب حماسی و پهلوانی کُردی با تکیه بر شاهنامه کُردی، جستارهای ادبی سال چهل و چهارم بهار 1390 شماره 172}}</ref> برخی آن را لهجه‌ای از [[زبان‌های کردی|کردی]] شمرده‌اند،<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=ارانسکی. ای ام، مقدمه فقه اللغة ایرانی، ترجمه کریم کشاورز، انتشارات پیام، ١٣٥٨، ص ٣٣١|نام خانوادگی=|نام=|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=خزانه دار، معروف (2002). تاریخ ادبیات کرد، جلد دوم، اربیل: نشر آراس.|نام خانوادگی=|نام=|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=سجادی، علاءالدین، "تاریخ ادبیات کردی،" چاپخانه معارف، بغداد، (چاپ اول)1951.|نام خانوادگی=|نام=|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=احمدی، ج. "تاریخ ادبیات کردی از آغاز تا جنگ جهانی" انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی، 1395.|نام خانوادگی=|نام=|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=}}</ref> اما از سده بیست بیشتر خاورشناسان و زبان‌شناسان آن را یک زبان ایرانی شمال غربی دانسته‌اند.<ref name=":1"/> گویش‌وران به گویش‌های گورانی همچنین از گویشزبان کردی سورانی، کردی کلهری،<ref>http://lsi-linguistics.ihcs.ac.ir/article_1764_531907898a90a078f36ac62eefce7e93.pdf</ref> کردی کرمانجی و همچنین زبان‌های رسمی کشورهایی که در آن زندگی می‌کنند، مانند پارسی، عربی و ترکی نیز استفاده می‌کنند.<ref name= ethnologue>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=hac Gordon, Raymond G., Jr. (ed.), 2005. Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition. Dallas, Tex.: SIL International] Gurani</ref><ref>[http://www.unesco.org/languages-atlas/en/atlasmap/language-id-1802.html UNESCO Interactive Atlas of the World’s Languages in Danger]</ref> کردیزبان گورانی (که شامل [[گویش کردی هورامی|اورامی]] می‌شود) اغلب به عنوان بخشی از شاخه کردی [[زازا-گورانی]] زبان‌های هندوایرانی و ایرانی طبقه‌بندی می‌شود.<ref>J. N. Postgate, Languages of Iraq, ancient and modern, British School of Archaeology in Iraq, [Iraq]: British School of Archaeology in Iraq, 2007, p. 138.</ref> گویش کردیزبان [[زازاکی]] که در قسمت‌های شمالی [[کردستان]] گویش می‌شود، هم از نگر دستوری و هم از نگر واژگان دگرگون است و به‌طور کلی توسط گویشوران گورانی قابل فهم نیست اما مرتبط با کردی گورانی در نظر گرفته می‌شود.

[[کرد]]ها و گورانی‌ها کردیمایلند زبان گورانی را گویشی از [[زبان‌های کردی]] می‌شمارندبشمارند<ref>Kehl-Bodrogi, Krisztina. "Syncretistic religious communities in the Near East: Collected Papers of the International Symposium, Alevism in Turkey and Comparable Syncretistic Religious Communities in the Near East in the Past and Present”, Berlin, 14–17 April 1995</ref><ref>Ozoglu, Hakan. "Kurdish notables and the Ottoman state." Albany: State University of New York Press, 2004</ref><ref>Romano, David. "The Kurdish nationalist movement: opportunity, mobilization, and identity." Cambridge. Cambridge University Press, 2006.</ref><ref name=":0">{{Cite book|title=The Kurds: A concise Handbook|last=Izady|first=Mehrdad R.|publisher=Taylor and Francis|year=1992|isbn=|location=London|pages=170|via=}}</ref> ولی تفاوت‌های کردیزبان‌های زازا-گورانی و گویش‌های زبانزبان‌های کردی بسیار اندکزیاد است و بنابراین با هیچ استاندارد زبان‌شناختی نمی‌توان گورانی را به عنوان گویشی کردی طبقه‌بندی کرد.<ref name=":0"/>

این گویش از زبان کردی در نواحی غربی ایران [[کردستان ایران|ایلام ، کردستان و کرمانشاه]] که بین ایران و عراق تقسیم شده‌است استفاده می‌شود. در این مناطق به آواز ''گورانی'' و به آوازخوان ''گورانی‌بیژ'' (گورانی واچ، گورانی‌چڕ) گفته می‌شود. در عراق در [[خانقین]]، [[مندلی]]، شرق [[سلیمانیه]]، نزدیکی [[حلبچه]] و در ایران در جنوب و باختر [[ایران]] (کنار مرز عراق)، [[هورامان]]، خاور [[سنندج]] (اورامان ژاورود)، تمرکز اصلی مردم کرد گورانی زبان در شهرستان پاوه و پس از آن شهر سرو آباد و بخشی از سنندج و کامیاران و مریوان و چند روستا در [[شهرستان دالاهو|منطقهٔ دالاهو]] به این زبان سخن می‌گویند.<ref name=ethnologue/>

همچنین در شمال ایران و در منطقه [[زاغمرز]] با وجود دوری از خاستگاه اصلی کماکان این گویش کردیزبان بین مردم آن ناحیه رایج است.

== ریشه‌شناسی (اتیمولوژی) و تحول آوایی گویش کردی هورامی ==

کردی هورامی کهن‌ترین و محافظه کارترین گویش کردی گورانی است که خصوصیات کهنتری راحفظ کرده‌است (مکنزی ۱۹۶۶ :۴). از تحولات آوایی این گویش می‌توان به این موارداشاره کرد: حفظ/ia-/* و*/ṷ-/ ایرانی آغازین۲در آغاز واژه به صورت/y-/ و/w-، حفظ/s/* و/z/*ایرانی، آغازین تحول/hṷ/*ایرانی آغازین به/w/ ,/dṷ/* به /b/، ṷia-/ */به/y-/ (مکنزی ۱۹۸۶ :۱۱۱). ویژگی‌هایی صرفی مانند حفظ جنس دستوری و حالت غیرفاعلی در صرف اسم، اعمال جنس دستوری در افعال ماضی بعید، ماضی نقلی، و سومشخص مفرد ماضی ساده و حفظ ساخت ارگاتیو در افعال ماضی متعدی، این گویش را ازدیگر گویش‌های همجوار متمایز می‌سازد. ظاهراً کهنترین اثر مکتوب به این گویش، دیوان شعری منسوب به» صیدی «است که مینورسکی(۹۳:۱۹۴۳)شکوفایی و شهرت او را درحدود ۱۵۲۰م می‌داند. این دیوان به یکی از گونه‌های مرده این گویش سروده شده‌است.