نام‌های ایران: تفاوت میان نسخه‌ها

واژه ایران شکل جمع نام «ایر» است که «ایر» فرم [[پارسی میانه]] و [[پارسی نو]] واژه‌های ''airya'' ([[زبان اوستایی|اوستایی]]) و ''ariya'' ([[پارسی باستان]]) است. کهن‌ترین نوشته‌ای که این واژه بدین صورت در آن به کار رفته‌است، [[اوستا]]<nowiki/>ست که آن را به شکل ''airyānąm'' ضبط کرده که ''airyānąm'' خود شکل جمع ''airya'' است.<ref>{{cite web|url=http://www.iranicaonline.org/articles/iran|title=IRAN|accessdate=2011-01-14}}</ref><ref name="Encyclopaedia Iranica1">{{cite web|url=http://www.iranicaonline.org/articles/zoroastrianism-i-historical-review|title=ZOROASTRIANISM i. HISTORICAL REVIEW|accessdate=2011-01-14|author=William W. Malandra|date=2005-07-20}}</ref> همچنین چهار مرتبه نیز در سنگ‌نبشته‌های [[شاهنشاهی هخامنشی|هخامنشی]] دیده شده‌است. [[داریوش یکم]]، به عنوان مثال، خود را «''ایرانی، از چهر ایرانی'' (''ariya ariyaciça'')» معرفی می‌کند که چهر (''ciça'') به معنای «تبار» است.<ref>In the Avesta, the ''airiia-'' are members of the ethnic group of the Avesta-reciters themselves, in contradistinction to the ''anairiia-'' (the "non-Arya"). The word also appears four times in Old Persian: One is in the Behistun inscription, where ''ariya-'' is the name of a language (DB 4.89). The other three instances occur in Darius I's inscription at Naqsh-e Rustam (DNa 14–15), in Darius I's inscription at Susa (DSe 13–14), and in the inscription of Xerxes I at Persepolis (XPh 12–13). In these, the two Achaemenid dynasties describe themselves as ''pārsa pārsahyā puça ariya ariyaciça'' "a Persian, son of a Persian, an Ariya, of Ariya origin." — The phrase with ''ciça'' ("origin, descendance") assures that ''ariya'' is an ethnic name wider in meaning than ''pārsa'' and not a simple adjectival epithet[https://web.archive.org/web/20160303194904/http://www.iranicaonline.org/articles/arya-an-ethnic-epithet <nowiki>[1]</nowiki>]</ref>

 

 

چنان‌که گفته شد، گرچه استفاده از «ایرانی» به دوران اوستایی بازمی‌گردد، اما نخستین استفاده از شکل کنونی این واژه، در سنگ‌نبشته [[نقش رستم|نقش‌رستم]] اردشیر یکم ساسانی دیده شده‌است.<ref name="MacKenzie2"/> او بر روی سکه‌هایش خود را «بَغ <small>(خدایگان)</small> مزداپرست، اردشیر، شاهنشاه ایرانیان» نامیده‌است. [[شاپور یکم]]، فرزند و جانشین اردشیر، پس از گسترش مرزهای شاهنشاهی و فتح سرزمین‌های غیر ایرانی، خود را «شاهنشاه ایرانیان و انیرانیان» خواند که این عناوین تا [[سقوط شاهنشاهی ساسانی]] توسط تمام جانشینان او به کار رفت.<ref>Vesta Sarkhosh Curtis, Sarah Stewart, ''Birth of the Persian Empire: The Idea of Iran'', I.B.Tauris, 2005, {{ISBN|9781845110628}}, page 5</ref>[[پرونده:Dinar of Ardashir I, ca. 228-239.jpg|بندانگشتی|250px|[[دینار]]ی از [[اردشیر بابکان]] بنیان‌گذار [[شاهنشاهی ساسانی]] مزین به عبارت «مزداپرست، خدایگان اردشیر شاهنشاه ایران (ایرانیان) که چهر از یزدان می‌دارد».<ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = https://en.numista.com/catalogue/pieces90080.html |عنوان =دینار اردشیر یکم | ناشر =|تاریخ =|تاریخ بازدید = ۲۵ مه ۲۰۲۱}}</ref>]][[پرونده:Coin of Shapur I with eagle-headed crown.jpg|بندانگشتی|250px|سکه نقره ([[درهم]]) [[شاپور یکم]] دومین [[فهرست شاهنشاهان ساسانی|شاهنشاه ساسانی]] مزین به عبارت «مزداپرست، خدایگان شاپور شاهنشاه ایران (ایرانیان) و انیران (انیرانیان) که چهر از یزدان می‌دارد».<ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = https://en.numista.com/catalogue/pieces60913.html |عنوان =درهم شاپور یکم | ناشر =|تاریخ =|تاریخ بازدید = ۲۵ مه ۲۰۲۱}}</ref>]]با وجود اینکه ''ایران'' در ادبیات ساسانی به [[مردمان ایرانی]] اشاره دارد، در همان نوشته‌های اولیه ساسانی از آن به عنوان یک نام جغرافیایی نیز استفاده شده‌است.<ref name="MacKenzie2"/> در [[سنگ‌نوشته شاپور یکم بر کعبه زرتشت|سنگ‌نبشته شاپور یکم در کعبه‌زرتشت]]، شاه امپراتوری خود را به دو بخش «ایران» و «انیران» تقسیم کرده‌است. همچنین شاپور شاهنشاهی خود را «[[ایران‌شهر (ساسانیان)|ایرانشهر]]» ([[پرونده:Eranshahr.svg|75px|جایگزین=ʾylʾnštr']]) نامیده که تمام قلمروی او، صرف نظر از ایرانی‌نشین بودن یا نبودن، را شامل می‌شده‌است.<ref name="MacKenzie2"/> در یک سنگ‌نبشته که سی سال پس از شاپور و توسط [[کرتیر]] حک شده‌است، واژه «انیرانشهر» نیز به چشم می‌خورد؛ درحالی که شاپور [[ارمنستان]] و [[قفقاز]] را نیز بخشی از «ایران» قلمداد کرده بود، کرتیر آن‌ها در «انیران» دسته‌بندی کرده‌است که دلیل آن می‌تواند زرتشتی نبودن این سرزمین‌ها باشد. در کتابچه متاخر «[[شهرستان‌های ایرانشهر]]»، [[شمال آفریقا]] و [[شبه‌جزیره عربستان|عربستان]] که در دوران متاخر توسط [[فهرست شاهنشاهان ساسانی|شاهنشاهان ساسانی]] فتح شده بودند نیز بخشی از ایرانشهر به حساب آمده‌اند.<ref>{{citation|last1=Markwart|first1=J.|last2=Messina|first2=G.|title=A catalogue of the provincial capitals of Eranshahr: Pahlavi text, version and commentary|publisher=Pontificio istituto biblico|location=Rome|year=1931}}.</ref><ref>{{citation|last=Daryaee|first=Touraj|title=Šahrestānīhā ī Ērānšahr. A Middle Persian Text on Late Antique Geography, Epic, and History. With English and Persian Translations, and Commentary|publisher=Mazda Publishers|year=2002}}.</ref>