بحران آب در ایران: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
حذف مطالب غیر دانشنامه ای+ برچسبها: برگرداندهشده ویرایشگر دیداری |
بازنویسی از ویکی انگلیسی و توسط منابع معتبر دانشنامه ای و حذف مطالب جانبدارانه و منابع مشکوک برچسبها: برگرداندهشده ویرایشگر دیداری |
||
خط ۱:
[[پرونده:Urmia lake drought.gif|353x353px|بندانگشتی|تصاویر ماهواره‌ای از سال ۱۹۸۴ تا ۲۰۱۴ که نشان دهنده کاهش سطح آب [[دریاچه ارومیه]] است ([[:en:File:Urmia_lake_drought.webm|فیلم]])]]
'''بحران آب در ایران''' به مشکلات ناشی از [[کمبود آب]] در [[ایران]] اشاره دارد. کمبود آب می‌تواند نتیجه دو مکانیسم متفاوت باشد: [[کمبود آب فیزیکی]] (مطلق) و [[کم‌آبی اقتصادی|کمبود آب اقتصادی]]. منظور از کمبود آب فیزیکی عدم وجود منابع کافی آب طبیعی برای تأمین تقاضای یک منطقه است، و کمبود آب اقتصادی نتیجه مدیریت ضعیف [[منابع آب]] کافی موجود است. نگرانی‌های اصلی ایران در مورد بحران آب شامل: تغییرپذیری اقلیمی زیاد، توزیع نامناسب آب و اولویت‌بندی [[توسعه اقتصادی]] است.<ref name=":0">{{Cite journal|last=Madani|first=Kaveh|date=2014-12-01|title=Water management in Iran: what is causing the looming crisis?|journal=Journal of Environmental Studies and Sciences|language=en|volume=4|issue=4|pages=315–328|doi=10.1007/s13412-014-0182-z|issn=2190-6491}}</ref>
با توجه به میزان منابع آب و سرانهٔ مصرف، ایران از جمله کشورهایی است که در گروه کشورهای مواجه با [[کمبود فیزیکی]] آب قرار دارد. این گروه شامل کشورهایست که در سال ۲۰۲۵ با کمبود فیزیکی آب مواجه هستند. این بدان معناست که حتی با بالاترین راندمان و بهره‌وری ممکن در مصرف آب، برای تأمین نیازهایشان آب کافی در اختیار نخواهند داشت. حدود ۲۵ درصد مردم جهان از جمله ایران مشمول این گروه می‌باشند.<ref>{{پک|ببران|هنربخش|پاییز ۱۳۸۷|ف=بحران وضعیت آب در جهان و ایران|ک=راهبرد}}</ref>▼
براساس [[شاخص فالکن مارک]]، کشور ایران در آستانه قرار گرفتن در بحران آبی است. با توجه به اینکه در دهه ۱۳۸۰ و ۱۳۹۰ خورشیدی حدود ۶۹ درصد از کل آب تجدیدپذیر سالیانه مورد استفاده قرار می‌گیرد، براساس شاخص [[سازمان ملل]]، [[ایران]] نیز اکنون در وضعیت بحران شدید آبی قرار دارد. بر اساس شاخص مؤسسه بین‌المللی مدیریت آب نیز، ایران در وضعیت بحران شدید آبی قرار دارد.<ref name="احسانی">احسانی، مهرزاد؛ خالدی، هومن؛ شناخت و ارتقای بهره‌وری آب کشاورزی به منظور تأمین امنیت آبی و غذایی کشور؛ یازدهمین همایش ملی کمیتهٔ ملی آبیاری و زهکشی ایران</ref>▼
بنا بر شاخص‌های ذکر شده، کشور ایران برای حفظ وضع موجود خود تا سال ۲۰۲۵ باید بتواند ۱۱۲ درصد به منابع آب قابل استحصال خود بیفزاید که این مقدار با توجه به امکانات و منابع آب موجود غیرممکن به نظر می‌رسد.<ref name="احسانی" />▼
== آب‌وهوا ==
=== تغییرات اقلیمی ===
پیش‌بینی می‌شود طی چند دهه آینده میانگین دما در ایران ۲٫۶ درجه سلسیوس افزایش و میزان بارندگی ۳۵٪ کاهش داشته باشد.<ref>{{Cite journal|last=Mansouri Daneshvar|first=Mohammad Reza|last2=Ebrahimi|first2=Majid|last3=Nejadsoleymani|first3=Hamid|date=2019-03-01|title=An overview of climate change in Iran: facts and statistics|journal=Environmental Systems Research|language=en|volume=8|issue=1|pages=7|doi=10.1186/s40068-019-0135-3|issn=2193-2697|doi-access=free}}</ref> این امر می‌تواند به‌طور بالقوه خشکسالی را تشدید کرده و تولید محصولات زراعی را با مشکل مواجه کند.
==
=== آب موجود ===
منابع آب تجدیدپذیر داخلی 128.5 میلیارد متر مکعب در سال تخمین زده شده است (به طور متوسط برای سال‌های 1977–2001). <ref>{{cite web|url=http://www.iran-daily.com/1388/12/2/MainPaper/3622/Page/5/Index.htm|title=Iran Daily|date=21 February 2010}}</ref> رواناب سطحی در مجموع 97.3 میلیارد متر مکعب در سال می‌باشد ، که 5.4 میلیارد متر مکعب در سال از زهکشی سفره‌های زیرزمینی حاصل می‌شود و بنابراین باید از کل آن کم شود. [[تغذیه آب‌های زیرزمینی|بازشارژ آب زیرزمینی]] در حدود 49.3 میلیارد متر مکعب در سال برآورد می‌شود ، که 12.7 میلیارد متر مکعب در سال از نفوذ در بستر رودخانه حاصل می‌شود و همچنین باید کم شود. ایران 6.7 میلیارد متر مکعب در سال آب سطحی از [[پاکستان]] و مقداری آب از [[افغانستان]] از طریق رودخانه هیرمند دریافت می‌کند. جریان [[ارس|رودخانه ارس]] ، در مرز با [[آذربایجان]] ، 4.6 میلیارد متر مکعب در سال برآورد شده است. رواناب سطحی به دریا و سایر کشورها 55.9 میلیارد متر مکعب در سال برآورد می‌شود. <ref name="FAO">{{cite web|url=http://www.fao.org/ag/agl/aglw/aquastat/countries/iran/main1.htm|title=Natural Resources and Environment: Land and Water Division|publisher=}}</ref><ref>{{cite web|url=http://earthtrends.wri.org/text/water-resources/country-profile-87.html|title=World Resources Institute:Water Resources and Freshwater Ecosystems COUNTRY PROFILE - Iran|publisher=}}</ref>
=== میزان استفاده از آب ===
[[پرونده:Water-withdrawals-per-capita.png|بندانگشتی|237x237پیکسل|نمودار سرانه برداشت آب ایران و برخی از کشورها در سال برای تمام مصارف کشاورزی، صنعتی و شخصی از سال‌های ۱۹۷۵ میلادی تا ۲۰۱۵ (۱۳۵۳-۱۳۹۳ شمسی)<ref>{{Cite journal|last=Ritchie|first=Hannah|last2=Roser|first2=Max|date=2017-11-20|title=Water Use and Stress|url=https://ourworldindata.org/water-use-stress|journal=Our World in Data}}</ref>]]
کل برداشت آب در سال 1993 حدود 70 میلیارد متر مکعب برآورد شد که در سال 2004 به 93 میلیارد متر مکعب افزایش یافته است،<ref name=":1">{{cite web|url=http://www.fao.org/nr/water/aquastat/countries_regions/iran/index.stm|title=AQUASTAT: Iran (Islamic Republic of)|archive-url=https://web.archive.org/web/20110604185917/http://www.fao.org/nr/water/aquastat/countries_regions/iran/index.stm|archive-date=4 June 2011}}</ref> که 92٪ از آن برای مصارف کشاورزی ، 6٪ برای مصارف خانگی و 2٪ برای مصارف صنعتی استفاده شده است. اگرچه این میزان معادل 51٪ از منابع واقعی تجدیدپذیر آب است، اما برداشت سالانه از سفره‌های زیرزمینی (57 میلیارد متر مکعب در سال 1993 ، 53 میلیارد متر مکعب در سال 2004) در حال حاضر بیش از برآورد عملکرد مطمئن (46 میلیارد متر مکعب) است.<ref name="FAO2">{{cite web|url=http://www.fao.org/ag/agl/aglw/aquastat/countries/iran/main1.htm|title=Natural Resources and Environment: Land and Water Division|publisher=}}</ref> به عنوان مثال ، آب مورد نیاز [[تهران بزرگ]] با بیش از 13 میلیون نفر جمعیت، توسط آب‌های سطحی از [[سد لار]] رودخانه لار در شمال شرقی شهر ، [[سد لتیان]] در [[جاجرود (رود)|رودخانه جاجرود]] در شمال ، و [[رودخانه کرج]] در شمال غربی و همچنین توسط آب‌های زیرزمینی در مجاورت شهر تأمین می‌شود. استان‌های [[استان گیلان|گیلان]] ، [[استان مازندران|مازندران]] و [[اصفهان]] به ترتیب با 54 ، 52 و 42 درصد بیشترین بازده [[آبیاری]] و [[استان خوزستان]] با 38 درصد، کمترین بازده آبیاری را دارند.<ref name="iran-daily.com">{{cite web|url=http://www.iran-daily.com/1387/3323/html/economy.htm#s358839|title=Food Security Index at 96%|author=Sadeq Dehqan|work=Iran Daily|archive-url=https://web.archive.org/web/20090502233616/http://www.iran-daily.com/1387/3323/html/economy.htm|archive-date=2 May 2009}}</ref> مصرف آب لوله‌‌کشی خانگی در کشور 70٪ بیش از متوسط جهانی است.<ref>[[Kayhan]]:[http://www.iran-daily.com/1388/3366/html/national.htm: ''Changing Old Habits'', quoting the leader of the Islamic Revolution Ayatollah Seyed Ali Khamenei in his 2009 Norouz message]</ref> 16 میلیارد متر مکعب آب برای تولید برق در سال 1999 استفاده شد.<ref name=":12">{{cite web|url=http://www.fao.org/nr/water/aquastat/countries_regions/iran/index.stm|title=AQUASTAT: Iran (Islamic Republic of)|archive-url=https://web.archive.org/web/20110604185917/http://www.fao.org/nr/water/aquastat/countries_regions/iran/index.stm|archive-date=4 June 2011}}</ref>
در سال 2014 ، ایران از 70٪ کل آب شیرین تجدیدپذیر خود استفاده می‌کند ، که بسیار بالاتر از حد بالای 40٪ توصیه شده طبق هنجارهای بین المللی است.<ref>Bijan Rouhani & Fatema Soudavar Farmanfarmaian:[http://www.payvand.com/news/14/mar/1025.html Iran's Imperiled Environment], Payvand News, January 2014</ref>
=== آلودگی آب ===
[[آلودگی آب]] توسط [[فاضلاب صنعتی]] و شهری و همچنین کشاورزی ایجاد می‌شود. در مورد فاضلاب شهری ، قسمت عمده فاضلاب جمع آوری شده بدون تصفیه رها می‌شود و منبع اصلی آلودگی آب‌های زیرزمینی و خطری برای سلامت جامعه است. در تعدادی از شهرهای فاقد فاضلاب بهداشتی ، خانوارها فاضلاب خود را از طریق مجاری تخلیه آب باران تخلیه می‌کنند.<ref name="www-wds.worldbank.org">[http://www-wds.worldbank.org/external/default/WDSContentServer/WDSP/IB/2005/05/09/000090341_20050509132811/Rendered/PDF/31984.pdf World Bank: Northern Cities Water Supply and Sanitation Project], p. 29-30</ref>
== زیر ساخت ==
[[پرونده:Eram Garden By Sogand 06.jpg|بندانگشتی|262x262پیکسل|در ایران از آب برای آبیاری و تزئین باغ‌های سنتی استفاده می‌شود، مانند [[باغ ارم|باغ ارم شیراز]].]]
بیشتر آب آشامیدنی در ایران از طریق زیرساخت‌های مدرن مانند سدها ، مخازن ، خطوط لوله انتقال از راه دور - که بعضی از آنها بیش از 300 کیلومتر طول دارند - و چاه های عمیق تأمین می‌شود. حدود 60،000 سیستم سنتی [[قنات]] در مناطق فلات ایران در یزد ، خراسان و کرمان - امروزه هنوز برای آبیاری و تأمین آب آشامیدنی در مناطق روستایی و شهرهای کوچک استفاده می‌شود.<ref name="Chapin2">[http://countrystudies.us/iran/74.htm Helen Chapin Metz, ed. Iran: A Country Study.] Washington: GPO for the Library of Congress, 1987, Chapter "Water".</ref> قدیمی‌ترین و بزرگترین قنات شناخته شده در شهر [[گناباد]] ایران است که پس از 2700 سال هنوز هم آب آشامیدنی و کشاورزی را برای نزدیک به 40,000 نفر تأمین می‌کند. عمق [[چاه آب|چاه]] اصلی آن بیش از 360 متر و طول آن 45 کیلومتر است. تخمین زده می‌شود که حدود 500,000 چاه عمیق و کم عمق در ایران وجود داشته باشد.<ref>[https://www.un.org/esa/agenda21/natlinfo/countr/iran/Iranwatersanitf.pdf United Nations:Freshwater and Sanitation Country Profile - The Islamic Republic of Iran], p. 4</ref> در ایران 42 سد بزرگ در حال بهره‌برداری با ظرفیت ذخیره سازی ترکیبی 33 میلیارد متر مکعب در سال وجود دارد. این سدها سالانه حدود 200 میلیون متر مکعب ظرفیت ذخیره سازی را به دلیل رسوبگذاری از دست می‌دهند (0.5-0.75٪ از ظرفیت ذخیره سازی آنها). بیشتر سدها، سدهای چند منظوره برای تولید [[برق آبی]] ، [[آبیاری]] ، کنترل [[سیل|سیلاب]] و در بعضی موارد تأمین [[آب آشامیدنی]] هستند.<ref>[http://www.waser.cn/news%20and%20announcements/waser%20Technical%20Sessions/Sedimentation%20in%20the%20Reservoir%20of%20Large%20Dams%20in1final.ppt Ministry of Energy, Water Research Institute:Sedimentation in the Reservoirs of Large Dams in Iran], 2000</ref>
▲با توجه به میزان منابع آب و سرانهٔ مصرف، ایران از جمله کشورهایی است که در گروه کشورهای مواجه با [[کمبود فیزیکی]] آب قرار دارد. این گروه شامل کشورهایست که در سال ۲۰۲۵ با کمبود فیزیکی آب مواجه هستند. این بدان معناست که حتی با بالاترین راندمان و بهره‌وری ممکن در مصرف آب، برای تأمین نیازهایشان آب کافی در اختیار نخواهند داشت. حدود ۲۵ درصد مردم جهان از جمله ایران مشمول این گروه می‌باشند.<ref>{{پک|ببران|هنربخش|پاییز ۱۳۸۷|ف=بحران وضعیت آب در جهان و ایران|ک=راهبرد}}</ref>
▲براساس [[شاخص فالکن مارک]]، کشور ایران در آستانه قرار گرفتن در بحران آبی است. با توجه به اینکه در دهه ۱۳۸۰ و ۱۳۹۰ خورشیدی حدود ۶۹ درصد از کل آب تجدیدپذیر سالیانه مورد استفاده قرار می‌گیرد، براساس شاخص [[سازمان ملل]]، [[ایران]] نیز اکنون در وضعیت بحران شدید آبی قرار دارد. بر اساس شاخص مؤسسه بین‌المللی مدیریت آب نیز، ایران در وضعیت بحران شدید آبی قرار دارد.<ref name="احسانی">احسانی، مهرزاد؛ خالدی، هومن؛ شناخت و ارتقای بهره‌وری آب کشاورزی به منظور تأمین امنیت آبی و غذایی کشور؛ یازدهمین همایش ملی کمیتهٔ ملی آبیاری و زهکشی ایران</ref>
▲بنا بر شاخص‌های ذکر شده، کشور ایران برای حفظ وضع موجود خود تا سال ۲۰۲۵ باید بتواند ۱۱۲ درصد به منابع آب قابل استحصال خود بیفزاید که این مقدار با توجه به امکانات و منابع آب موجود غیرممکن به نظر می‌رسد.<ref name="احسانی"/>
== مدیریت استراتژیک ==
سطر ۵۳ ⟵ ۳۶:
== نمودهای بحران ==
=== خشکسالی در دهه ۱۳۸۰ ===
[[پرونده:Si-o-se Pol, Isfahan, Irán, 2016-09-19, DD 04-06 HDR.jpg|262x262px|بندانگشتی|چپ|نمایی در شب از [[سی‌وسه‌پل]] در بستر بی‌آبِ [[زاینده‌رود]].{{سخ}}در پی بحران کم‌آبی در ایران و با بحران کاهش ریزش برف و باران در سال‌های اخیر و تغییر و تحولاتی که در مسیر رودخانه زاینده‌رود ایجاد شده، آب این رودخانه قبل از رسیدن به [[اصفهان]] قطع می‌شود.]]در فروردین ۱۳۸۷، [[علی‌محمد نوریان]] رئیس [[سازمان هواشناسی ایران]] در بازدید از یکی از ایستگاه‌های هواشناسی به خبر وقوع خشکسالی و کاهش شدید بارندگی در زمستان ۱۳۸۶ را اعلام کرد.<ref>[http://zamaaneh.com/news/2008/04/post_4383.html ایران دچار خشکسالی می‌شود] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121108204324/http://zamaaneh.com/news/2008/04/post_4383.html |date=۸ نوامبر ۲۰۱۲}}''(رادیو زمانه ،۱۳فروردین۱۳۸۷)''</ref><ref>[http://www.donya-e-eqtesad.com/Default_view.asp?@=97515 یک خشکسالی شدید در راه است وزیر کشاورزی: خشکسالی را باید به فال نیک گرفت]''(روزنامه دنیای اقتصاد، ۲۶فروردین۱۳۸۷)''</ref>{{پیوند مرده}} [[سازمان هواشناسی ایران]] از ادامه یافتن خشکسالی برای ۴ سال، یعنی تا پایان سال ۱۳۹۰ خبر داد. این رویداد همچنان ادامه دارد و تاکنون خسارات بسیاری را به ایران وارد کرده‌است. مقامات دولتی این خشکسالی را شدیدترین خشکسالی در ۴۰ سال اخیر ارزیابی کردند.
پیش از اعلام دیرهنگام خبر توسط رئیس سازمان هواشناسی در اسفند ۱۳۸۶ و در پی کاهش شدید بارندگی روحانیون محلی در بسیاری از شهرها و استان‌ها اقدام به برپایی [[نماز باران]] کرده بودند.<ref>[http://www.example.comhttp://www.roozonline.com/archives/2008/04/post_6763.php خشکسالی به علت کفران نعمت]''(روزآنلاین ۱۵ فروردین ۱۳۸۷)''</ref>{{پیوند مرده}}
سطر ۸۰ ⟵ ۶۳:
=== خشک شدن هامون و سد دوستی ===
در سال ۹۴ نزدیک به سیصد میلیون مترمکعب آب از افغانستان وارد [[سد دوستی]] ایران شده بود، اما از با افتتاح سد هرات میزان ورودی آب [[هری رود]] به داخل سد دوستی از ۳۰۰ به ۳ میلیون مترمکعب کاهش یافت. [[دریاچه هامون]] نیز به کلی خشک شده‌است در مورد هری رود بین دو کشور قراردادی وجود ندارد اما معاهده حقابه میان افغانستان و ایران مربوط به هلمند در هر دو [[مجلس قانون‌گذاری]] دو کشور آن را تصویب کردند.<ref>{{یادکرد خبر |نشانی=http://article.irna.ir/fa/c1_10127/ |عنوان=نگاه کابل به هیرمند و هریررود و بحران آب در شرق ایران |خبرگزاری=پایگاه اینترنتی ایرنا مقاله |تاریخ=۱۳ شهریور ۱۳۵ |تاریخ بازبینی=۲۴ فروردین ۱۳۹۷ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161119182803/http://article.irna.ir/fa/c1_10127/ |archivedate=۱۹ نوامبر ۲۰۱۶ |dead-url=yes}}</ref>
== پانویس ==
| |||