حسن مستوفی‌الممالک: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
بدون خلاصۀ ویرایش |
جز ←زندگی: ابرابزار، اصلاح املا، اصلاح فاصلهٔ مجازی |
||
خط ۶۰:
== زندگی ==
میرزا حسن فرزند [[میرزا یوسف آشتیانی]] و شکر خانم بود. خاندان او بیش از یک قرن مقام و لقب مستوفی‌الممالکی (وزیر دارایی) داشتند. تحصیلات را در خانه و زیر نظر معلمان خصوصی آغاز کرد. در سال ۱۳۰۱ قمری (سال ۱۲۶۳ شمسی) از طرف ناصرالدین شاه [[لقب]] [[مستوفی]]الممالک گرفت و دو سال بعد، پس از درگذشت پدرش، تمام مشاغل میرزا یوسف را به ارث برد. [[میرزا هدایت‌الله وزیر دفتر]] (پسر عموی پدرش) پیش‌کاری او را در اداره امور برعهده داشت.
مستوفی در هنگام درگذشت میرزا یوسف (۱۱ رجب سال ۱۳۰۳ قمری مصادف با ۲۶ فروردین ماه سال ۱۲۶۵ شمسی) بیش از دوازده سال نداشت، ولی شاه به احترام پدرش او را «آقا» خطاب می‌کرد. او در سال ۱۳۱۸ (مصادف با ۱۲۸۰ [[هجری خورشیدی]]) به [[اروپا]] رفت. این سفر هفت سال به طول انجامید.<ref name=":0">{{یادکرد|کتاب= رجال عصر ناصری|نویسنده = [[دوستعلی معیری|معیری، دوستعلی]]|ناشر =نشر تاریخ ایران|شهر=[[تهران]]|سال=۱۳۶۱|صص=
پس از پیروزی [[انقلاب مشروطه]] به دعوت [[میرزا علی اصغرخان امین السلطان]] به [[ایران]] بازگشت و جمعیتی به نام [[مجمع انسانیت]] تشکیل داد و به همراه [[محمد مصدق]] به فعالیت سیاسی پرداخت.<ref name="iichs"/> در همین زمان به وزارت جنگ نیز منصوب شد و پس از قتل اتابک در چند [[کابینه]] دیگر نیز این سمت را حفظ کرد. در چهاردهم بهمن ۱۲۸۶ (اول محرم ۱۳۲۶) به نمایندگی تهران در مجلس شورای ملی برگزیده شد.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=https://www.ical.ir/ical/fa/Content/4_artmajles1/جلسه-227-مذاکرات-روز-سه-شنبه-غره-محرمالحرام-1326-دارالشوراى-ملى|عنوان=مذاکرات جلسه ۲۲۷ دارالشورای ملی اول محرم ۱۳۲۶}}</ref> در هفدهم اردیبهشت ۱۲۸۷ محمدعلی شاه او را به وزارت جنگ منصوب و به مجلس معرفی کرد.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=https://www.ical.ir/ical/fa/Content/4_artmajles1/جلسه-268-مذاکرات-روز-پنجشنبه-ششم-شهر-ربیعالثانى-1326-13960424|عنوان=مذاکرات جلسه ۲۶۸ دارالشورای ملی ششم ربیع‌الثانی ۱۳۲۶}}</ref> پانزده روز پیش از به توپ بستن [[مجلس شورای ملی]] از وزارت جنگ استعفا داد. مدتی مجدداً وزیر جنگ و مدتی وزیر دربار [[احمدشاه]] بود. در سال ۱۲۸۸ [[هجری خورشیدی]] در نخستین کابینه [[محمدولی تنکابنی|محمد ولی خان تنکابنی]] به وزارت مالیه منصوب شد.
[[پرونده:Hassan Mostowfi al-Mamalek.jpg|بندانگشتی|318x318پیکسل|
مستوفی‌الممالک نخستین بار در تیر ۱۲۸۹ فرمان نخست‌وزیری دریافت کرد و در سوم
دولت چهارمش در ۲۸ دی ۱۲۹۶ تشکیل شد و سه ماه و نیم ادامه داشت. پنجمین و آخرین دوره نخست‌وزیری او در دوران قاجاریه، از ۲۵ بهمن ۱۳۰۱، در حدود دو سال بعد از [[کودتای ۱۲۹۹]] آغاز شد. [[رضاخان]] که در کابینه‌های بعد از کودتا وزیر جنگ بود در دولت مستوفی‌الممالک نیز همین سمت را داشت. با قدرت یافتن رضاخان که خود داوطلب مقام نخست‌وزیری بود، مستوفی‌الممالک در طول این دوره زیر فشار جناح
{{گفتاورد بزرگ}}
... می‌دانم فترت در پیش است و ایام فترت دوره بره‌کشی است و داوطلب صدارت زیاد. آقایان می‌دانند معده ضعیف من تحمل خوردن گوشت ندارد. وانگهی در این ایام کسی باید سر کار بیاید که آجیل بگیرد و آجیل بدهد. من که آجیل‌گیر نیستم ناچار به کسی آجیل نمی‌دهم…
{{پایان گفتاورد بزرگ}}
مستوفی‌الممالک در انتخابات همان سال، به نمایندگی تهران برگزیده شد و به مجلس رفت (دوره پنجم). در واپسین روزهای سلطنت قاجار که [[حسین پیرنیا]] از ریاست مجلس کناره گرفت، نمایندگان مستوفی‌الممالک را در ۲۸ مهر به ریاست انتخاب کردند که نپذیرفت. اما [[سید محمد تدین]] نایب رئیس مجلس برای اینکه رئیس تازه‌ای برای مجلس انتخاب نشود و
=== آخرین دولت ===
پس از روی کارآمدن رضاشاه، مستوفی‌الممالک در انتخابات مجلس ششم شرکت کرد و به نمایندگی تهران انتخاب شد اما پیش از آغاز مجلس، [[رضاشاه]] کمی پس از تاجگذاری در [[اردیبهشت]] ۱۳۰۵ او را به نخست‌وزیری انتخاب کرد. مستوفی‌الممالک در ۲۲ خرداد ۱۳۰۵ کابینه‌اش را تشکیل داد و با گشایش مجلس در ۲۶ شهریور اعضای دولتش را به مجلس معرفی کرد.
مقدمات احداث [[راه‌آهن سرتاسری ایران]] (از محل وجوه عایدات قند و شکر)، برنامه‌ریزی برای تآسیس بانک ملی و عقد قرارداد با شرکتی دانمارکی برای راه اندازی نخستین خطوط اتوبوسرانی در تهران در دوران زمامداری او انجام گرفت. اما عمر دولت مستوفی که آخرین دولت او شد، به هفت ماه نکشید. در ۲۹ دی ۱۳۰۵ نود و سه نماینده طرحی برای استیضاح او به مجلس دادند که مواد آن عبارت بود از:
* نوشتن مراسله به کمپانی نفت جنوب برخلاف وظایفی که قوه مجریه بر رعایت آن التزام دارد
* عدم توجه به اصلاح امور تجارتی که به فقر و بدبختی تجار و اصناف منتهی شده
* تشکیل و تصویب محکمه غیرقانونی درمالیه که با اصول موضوعه قضائی وقانون اساسی مخالفت
* عدم علاقه به حفظ مالیه مملکت و مسترد داشتن اموال نایب حسین و ماشاالله دزد و غیره
* عدم توجه و علاقه به امور قضائی و فلاحتی
مستوفی به جای آنکه برای استیضاح در مجلس حاضر شود، استعفای خود را به شاه تقدیم کرد و در ۲۳ بهمن کابینه تازه‌ای به مجلس معرفی کرد. با پایان عمر این دولت در اردیبهشت سال بعد، مستوفی به حیات سیاسی‌اش برای همیشه خاتمه داد. در انتخابات سال ۱۳۰۷ مردم تهران او را به نمایندگی مجلس انتخاب کردند اما نپذیرفت.
== زندگی شخصی و میراث ==
| |||