روان‌شناسی فرگشتی: تفاوت میان نسخه‌ها

▲نظریاتی که پایه روانشناسی تکاملی را تشکیل می‌دهند از آثار چارلز داروین از جمله: تاملات او درباره منشأ تکاملی غرایز اجتماعی ریشه گرفته‌است. اما روانشناسی تکاملی جدید تنها به سبب پیشرفت نظریه تکامل در قرن بیستم ممکن شد. روانشناسی تکاملی می‌گوید: «انتخاب طبیعی آدمی را با سازش‌های روانی ای مجهز ساخته‌است، کاملاً همان گونه که سازش‌های اندامی و عضوی او را به وجود آورده‌است». گفته می‌شود که سازش‌های روانی همچون سازش‌های کلی برای محیطی که موجود زنده در آن تکامل یافت، محیط سازش تکاملی یا (م س ت) اختصاصی گردیده‌اند. انتخاب جنسی، موجود زنده را با سازش‌های مربوط به همسر گزینی مجهز می‌کند. برای پستانداران نر که توانایی میزان تولید مثل بالایی دارند، انتخاب جنسی منجر به سازش‌هایی می‌گردد که به آنها در رقابت برای ماده‌ها کمک می‌کند. برای پستانداران ماده با توانایی تولید مثل کمتر، انتخاب طبیعی منجر به مشکل پسندی می‌شود که به آنها در انتخاب جفت‌هایی تواناتر کمک می‌کند. چارلز داروین انتخاب طبیعی و جنسی را توضیح داد تا با تکیه بر انتخاب گروهی، تکامل رفتار ایثارگرانه (نوع دوستانه) را شرح دهد. اما انتخاب گروهی توضیحی ضعیف شمرده می‌شود، چون در هر گروه افرادی که کمتر ایثار می‌کنند، احتمال بقای بیشتری می‌یابند و گروه به‌طور کلی، کمتر مایل به ایثار گری می‌شود.

▲روانشناسی تکاملی بر پایه فرضیاتی بنا شده‌است که می‌گویند: درست مانند قلب، شش‌ها، کبد، کلیه‌ها و دستگاه ایمنی شناخت ساختاری کارآمد داردکه دارای اساس وراثتی بوده و در نتیجه در اثر انتخاب طبیعی تکامل یافته‌است. این ساختمان کارآمد مانند دیگر اعضا و بافت‌ها باید در میان یکی از گونه ها در سطح جهانی مشترک باشد و مشکلات مهم بقا و تولید مثل را حل کند.

▲تمام خصیصه‌های ارگان ها حاصل سازگاری‌های تکاملی نیست. چنان‌که در جدول زیر آمده‌است: خصایص ممکن است از استثنائات، محصولات فرعی سازگاری‌ها (که گاهی به آن محصولات حاشیه ای نیز گویند) یا تغییرات تصادفی میان افراد باشند.

▲فرض بر این است که سازش‌های روانی، فطری هستند یا یادگیری آنها نسبتاً آسان است و در فرهنگ‌های سرتاسر جهان آشکار می‌شوند؛ مثلاً: توانایی کودک نوپا در یادگیری، تقریباً بدون آموزش زبان احتمالاً سازگاری روانشناسی است. از سوی دیگر انسان‌های اولیه توانایی خواندن و نوشتن نداشتند، در نتیجه هم‌اکنون نیز یادگیری خواندن و نوشتن نیاز به آموزشی فشرده دارد و احتمالاً شامل استفاده مجدد از ظرفیت های شناختی است که در پاسخ به فشارهای انتخابی غیر مرتبط با زبان نوشتاری تکامل یافته است. اما تفاوت در رفتار آشکار می‌تواند از ساز وکارهای کلی که با محیط‌های محلی گوناگون اندر کنش دارند، ناشی گردد. مثلا: قفقازی‌هایی که از آب و هوای شمالی به سوی خط استوا کوچ می‌کنند، پوست‌های تیره تری دارند. ساز و کاری که رنگ چهره آنان را تنظیم می‌کند، تغییر نمی‌یابد، در عوض درون دادهای این سازوکار تغییر یافته و موجب برون داد دیگری می‌شود. یکی از وظایف روانشناسی تکاملی تعیین ویژگی‌های روانی است که احتمالاً سازش‌ها، محصولات فرعی یا تغییرات تصادفی نامیده می‌شوند. جرج. س. ویلیام می‌گوید: سازگاری یک مفهوم خاص و عصب شناختی است که باید تنها در جایی به کار رود که واقعاً ضروری است. چنان‌که ویلیام و دیگران خاطر نشان کرده‌اند، ویلیامز و دیگران ، سازگاری ها را می توان با پیچیدگی نامحتمل ، جهانی بودن گونه ها و عملکردهای سازگار تشخیص داد.

▲نظریه تکامل از این نظر که فرضیه‌هایی می‌آفریند که ممکن است از دیدگاه‌های نظری دیگر منشأ نگرفته باشد، کاملاً ذهنی به نظر می‌رسد. یکی از اهداف اساسی تحقیقات سازش گرایانه تعیین نوع ویژگی‌هایی از موجود زنده است که احتمالاً سازش‌ها یا محصولات فرعی یا تغییرات تصادفی نام یافته‌اند. چنان‌که قبلاً گفته شد انتظار می‌رود که سازش‌ها برای نشان دادن شواهدی مبنی بر پیچیدگی و کارآمدی و کلیت گونه‌ها به کار روند. اما محصولات فرعی و تغییرات تصادفی چنین نیستند. علاوه بر این انظار می‌رود سازش‌ها ساز و کارهای کنونی را نشان دهند که به‌طور کلی با محیط، اجبارانه یا ماهرانه اندر کنش دارند. (به بالا نگاه کن). روانشناسان تکاملی به تعیین این ساز و کارهای کنونی (که گاه ساز و کارهای روانی یا سازش‌های روانی نامیده می‌شوند) و نوع اطلاعات دریافتی و چگونگی پردازش و برون دادهای آنها علاقه نشان می‌دهند. روانشناسی رشد تکاملی یا (روارش) به سازش‌هایی می‌پردازد که می‌توانند در دوران‌های تکاملی خاصی به فعالیت پرداخته باشند. (مانند از دست رفتن دندان کودکی، نوجوانی و غیره) یا حوادثی که طی دوران تکامل فرد موجب تغییر مسیر تاریخ زندگی او شده‌اند. روانشناسان تکاملی برای ایجاد و آزمون فرضیه‌های خود درباره احتمال سازشِ تکاملیِ ویژگی هایِ روانی، روش‌هایی دارند. باس(۲۰۱۱) می‌گوید: این روش‌ها عبارتند از:

▲بسیاری از متخصصان از جمله: جری فودر بر آنند که مقصود از ادراک شناخت است، اما روانشناسان تکاملی می‌گویند که مقصود اولیه آن راهبرد به عمل بوده‌است؛ مثلاً می‌گویند: به نظر می‌رسد که تکامل ادراک عمقی به منظور شناخت فاصله تا اشیاء دیگر نبوده باشد، بلکه منظور از آن گشتن در مکان بوده‌است. روانشناسان تکاملی بر این باورند که جانوران از خرچنگ تا آدمی به منظور اجتناب از برخورد از بینایی استفاده می‌کنند و می‌گویند که بینایی اساساً برای تشخیص جهت و نه تولید شناخت به وجود آمده‌است. ایجاد و حفظ اعضای حسی از لحاظ سوخت وساز گران است، بنابراین این اعضا تنها برای بهبود سلامت موجود زنده تکامل یافته‌اند. بیش از نیمی از مغز صرف پردازش اطلاعات حسی می‌شود و خود مغز تقریباً یک چهارم منابع سوخت و ساز را مصرف می‌کند؛ بنابراین حس‌ها باید به سلامت سود زیادی برسانند. ادراک موجب دیدن درست جهان می‌شود. جانوران اطلاعات مفید و دقیق خود را از طریق حس‌های خود به دست می‌آورند. دانشمندانی که ادراک و احساس را مورد مطالعه قرار داده‌اند، مدت هاست فهمیده‌اند که احساسات آدمی نیز نوعی سازش اند. ادراک عمقی شامل پردازش بیش از ۶ علامت است که هر یک به یکی از نظم‌های جهان مادی وابسته است. علت تکامل بینایی پاسخ به دامنه محدود انرژی الکترومغناطیسی است که به فراوانی وجود داشته و از اشیاء عبور نمی‌کند. امواج صوتی که به اطراف پراکنده می‌شوند و توسط موانع بازمی‌گردند، الگوی پیچیده‌ای را می‌سازند که شامل اطلاعات مفیدی درباره منابع و فاصله تا اجسام است. حیوانات بزرگ‌تر در نتیجه اندازه خود طبعاً صداهایی با تن پایین‌تر را تولید می‌کنند. از سوی دیگر آستانه شنوایی یک جانور توسط سازش معین می‌شود؛ مثلاً: کبوترهای خانگی می‌توانند صداهای با تن بسیار پایین (زیر صوت) را بشنوند که فاصله زیادی را پیموده‌اند. گرچه بیشتر جانوران کوچک‌تر صداهای با تن بالاتر را می‌شنوند، اما پاسخ بساوایی و بویایی به مواد شیمیایی مانند نمک و شکر که گمان می‌رود برای سلامت در (م س ت) مهم بوده‌اند، ظاهراً برای آدمیان و ساکنان ما قبل انسان موجود در (م س ت) با ارزش بوده‌اند، بنابراین انسان‌های کنونی علاقه ذاتی به مزه شور و شیرین دارند. احساس بساوایی در واقع مرکب از چندین حس همچون: فشار، گرما، سرما، خارش و درد است. درد وقتی ناگوار باشد نوعی سازش است. یک سازش مهمِ احساس، تغییر دامنه است که موجود زنده با آن کما بیش فوراً به احساس، حسّاس می‌گردد؛ مثلاً: چشمان آدمی به صورت خودکار با نور کم یا درخشان محیط تطبیق حاصل می‌کند. توانایی‌های حسی موجودات زنده گوناگون غالباً با هم تکامل یافته‌اند. چنان‌که در مورد شنوایی خفاش‌های جهت‌یاب و شب‌پره‌هایی که برای پاسخ به صداهای خفاش‌ها تکامل یافته‌اند، چنین به نظر می‌رسد.

▲در روانشناسی تکاملی می‌گویند که یادگیری از طریق ظرفیت‌های تکامل یافته بویژه سازش‌های ماهرانه انجام می‌شود. سازش‌های ماهرانه خود را با توجه به ورودی محیط آشکار می‌کنند. گاهی ورودی طی تکامل وارد می‌شود و موجب شکلی‌گیری تکامل می‌گردد؛ مثلاً: پرندگان مهاجر طی مهاجرت یادمی‌گیرند جهت خود را با ستارگان تنظیم کنند. روانشناسان تکاملی بر این باورند که آدمیان نیز زبان را طی یک برنامه تکاملی و نیز طی مراحل زندگی حیاتی بلوغ یادمی‌گیرند. ورودی می‌تواند طی فعالیت‌های روزانه نیز وارد گردد و موجب هماهنگی موجود زنده با شرایط تغییرپذیر محیط شود؛ مثلاً: تکامل شرطی شدن پاولفی، برای حل مشکلات مربوط به روابط غیررسمی بوده‌است. جانواران اعمال یادگیری را هنگامی که این اعمال همانند مشکلات مربوط به گذشته تکاملیشان باشد بسیار راحت تر می‌آموزند؛ مثلاً: موش صحرایی از همین طریق، یافتن محل غذا یا آب را می‌آموزد. گاه ظرفیت‌های یادگیری نشانة تفاوت میان جنس‌ها است؛ مثلاً: در بسیاری از گونه‌های جانداران، نرها می‌توانند طی تکامل، مشکلات فضایی را به سبب تأثیر هورمون‌های نرینه زودتر و درست‌تر حل کنند. همین مطلب ممکن است درباره انسان‌ها نیز صدق کند.

▲بنا بر عقیده استیون پینکر، بر اساس کارهای نومان چامسکی، توانایی کلی انسان برای یادگیری زبان میان ۱ تا ۴ سالگی بدون هیچ آموزشی، گویای آن است که یادگیریِ زبان یک سازش روانی غریزی در آدمی است. (به ویژه به کتاب غریزه زبان آموزی پینکر نگاه کن). پینکر و بلوم (۱۹۹۰) بر آنند که زبان به عنوان یک استعداد روانی با اعضای پیچیده بدن اشتراکات زیادی دارد که گویای تکامل یکسان زبان و این اعضا در اثر یک سازش است؛ زیرا این تنها دستگاه شناخته شده‌ای است که می‌تواند با آنچنان اعضای پیچیده‌ای تکامل یابد. پینکر در این عقیده که بچه‌ها می‌توانند هر زبان انسانی را بدون هیچ آموزش صریحی یاد بگیرند، پیرو چامسکی است که بیان کنندة این است که زبان از جمله دستور اساساً غریزی است و تنها به وسیله ارتباط باید فعال شود. خود چامسکی بر این باور نیست که زبان همانند یک سازش تکامل یافته‌است؛ اما می‌گوید: احتمالاً همانند یک محصول فرعی برخی از دیگر سازش‌های به اصطلاح حاشیه ای تکامل یافته‌است. اما پنیکر و بلوم بر آنند که ماهیت طبیعی زبان گویای این است که ریشه ای سازشی دارد. روانشناسان تکاملی بر این باورند که ممکن است ژن اف اُ ایکس پی دو با تکامل زبان آدمی کاملاً مرتبط باشد. در دهه ۸۰ روانشناس زبانی به نام میرنا گروپینک یک ژن غالب که سبب آسیب دیدن زبان در خانواده سلطنتی انگلستان شده بود را تشخیص داد. این ژن جهشی در ژن اف اُ ایکس پی دو به حساب می‌آمد. انسان‌ها دارای یک آلل منحصر به فرد از این ژن هستند که به شکل فشرده‌ای نیز از طریق تاریخچه تکامل پستانداران حفظ شده‌است. به نظر می‌رسد این آللِ منحصر به فرد، ابتدا میان ۱۰۰ تا ۲۰۰ هزار سال پیش ظاهر شده و اکنون نیز به همان صورت حتی در میان تمامی انسان‌ها وجود دارد. اما اندیشه ای که زمانی در میان مردم باب شده بود که اف اُ ایکس پی دو یک ژن مربوط به دستور زبان یا موجب ایجاد زبان در انسان متفکر است، اکنون اعتبار خود را در جهان از دست داده‌است. هم‌اکنون چند نظریه متعارض درباره منشأ زبان وجود دارد که هیچ‌یک با هم اتفاق نظر ندارند. پژوهشگران یادگیری زبان در نخستی‌ها و انسان‌ها مانند مایکل توماس لو و تالمی گیوون بر آنند که چهار چوب غریزی، نقش تقلید را در یادگیری از یاد برده‌است و طرح وجود یک واحد غریزی دستور زبان برای توضیح یادگیری زبان در آدمی هرگز ضرورتی ندارد. توماس لو می‌گوید که در حقیقت بررسی چگونگی آموزش مهارت‌های ارتباطی کودکان و نخستی‌ها بیان کننده این است که آدمیان رفتارهای پیچیده را از طریق تجربه می‌آموزند، زیرا زبان به جای یک واحد اختصاصی، از طریق دستگاه‌های شناختی که در دیگر انواع رفتارهای انتقال یافته به کار می‌روند، آموخته می‌شود. در مورد مسئله فرضی تکامل سازش یا حاشیه ای زبان زیست‌شناسی به نام و. کومسه فیخ به پیروی از استیون. ج. گلد بر این باور است که فرض سازشی بودن همه جنبه‌های زبان یا سازشی بودن زبان به شکل کلی ضرورتی ندارد. او از برخی رشته‌های روانشناسی تکاملی به سبب اعتقاد به دیدگاه سازش گرایانه افقی انتقاد کرده و سؤال پینکر و بلوم مبنی بر تکامل سازشی زبان را گمراه کننده و نا وارد می‌داند و می‌گوید: در عوض، از دیدگاه زیست شناختی، ریشه‌های تکامل زبان همچون نتیجه احتمالی تبدیل بسیاری از سازش‌های جداگانه به یک دستگاه پیچیده به دست می‌آید. استدلال مشابهی توسط ترنس دکن ارائه شده‌است چنان‌که در کتاب: گونه‌های نمادین می‌گوید: ویژگی‌های گوناگون زبان همراه با تکامل ذهن تکامل یافته‌است، و توانایی کاربرد ارتباط نمادین با بقیه فرایندهای شناختی ادغام گردیده‌است. اگر نظریه مبتنی بر تکاملِ سازشیِ انفرادیِ زبان پذیرفته شود، این سؤال پیش می‌آید که کدامیک از کارکردهای فراوان زبان اساس سازش را تشکیل می‌دهند. چندین فرضیه تکاملی مطرح است: یکی می‌گوید: تکامل زبان به منظور پرورش اجتماعی بوده‌است و دیگری می‌گوید: زبان به عنوان روشی برای نشان دادن قدرت همسر گزینی تکامل یافته‌است و سومی بر آن است که تکامل زبان برای ایجاد روابط اجتماعی بوده‌است. روانشناسان تکاملی می‌دانند که این نظریه‌ها همگی فرضی بوده و مدارک بسیار زیادی برای درک این که زبان احتمالاً چگونه سازش یافته‌است، لازم است.

▲روانشناسی تکاملی، ادراکات بدست آمده از اصول دیگر درباره چگونگی تکاملِ پدیده هایِ فرهنگی را در گذر زمان یکپارچه کرده‌است. نظریه‌هایی که دیدگاه تکاملی را بر پدیده‌های فرهنگی مانند: الگوشناسی، بوم‌شناسی فرهنگی و نظریه وراثت دوگانه (تکامل وراثتی- فرهنگی همزمان) اعمال کرده‌است.

▲الگوشناسی، نظریه ای است درباره محتوای ذهنی بر اساس شباهت آن با تکامل که از کتاب ریچارد داوکینز به نام ژن خودخواهی ریشه گرفته‌است و مدعی است که رویکردی به مدلِ تکاملِ انتقالِ اطلاعاتِ فرهنگی است. اصولاً یک الگو همچون یک ژن «یک واحد فرهنگی»: یک اندیشه، باور، الگوی رفتاری است که در ذهن یک یا بیش از یک نفر فراخوانده می‌شود و می‌تواند خود را از ذهنی به ذهن دیگر انتقال دهد؛ بنابراین آنچه تأثیر فرد در سازش دیگری با یک عقیده نیز خوانده می‌شود، از نظر الگوشناسی، الگوی خود مولّد شمرده می‌شود. به ویژه بر اساس تفسیر داوکینز که مشابه دیدگاه وراثتی است، ممکن است کامیابی یک ژن بر ا ثر کمک در تأثیر بخشی میزبان خود باشد. الگوشناسی به سبب گریز از نگرانی سنتی از حقیقت اندیشه‌ها و باورها نظریه مهمی محسوب می‌شود.

▲دیدگاه سازش گرایانه درباره باورهای دینی می‌گوید که رفتارهای دینی همانند همه رفتارها محصول مغز آدمی است. آنها می‌گویند: ساختار کارکردی شناخت، همچون هر کارکرد عضوی شالوده وراثتی دارد و در نتیجه در معرض تأثیرپذیری از انتخاب طبیعی و انتخاب جنسیتی است. به‌طور کلی، این ساختار کارآمد به مانند دیگر اعضا و بافت‌ها باید مشکلات مهم مربوط به بقا و تولید مثل را در جوامع اولیه حل کرده باشد. اما روانشناسان تکاملی هنوز بر دو دسته اند: آنهایی که می‌گویند احتمالاً باور دینی نتیجه سازش‌های روانی تکامل یافته‌است و آنهایی که می‌گویند باور دینی محصول فرعی سازش‌های شناختی است.

▲منتقدان این گونه استدلال می‌کنند که ممکن است روانشناسی تکاملی برای توجیه سلسله مراتب اجتماعی و سیاست‌های ارتجاعی موجود به کار رود. منتقدان بازگفته اند که نظریات و تفسیرهای روانشناسان تکاملی درباره داده‌های تجربی کاملاً وابسته به فرضیه‌های ایدئولوژیکی درباره نژاد و جنس است.

▲یک انتقاد تکراری دیگر از این اصل این است که غالباً آزمون دقیق فرضیه‌های مربوط به روانشناسی تکاملی خودسرانه و مشکل یا نا ممکن است؛ بنابراین مورد سؤال قرار دادن جایگاه آن به عنوان یک اصل علمی واقعی به همین گونه است؛ زیرا احتمالاً بسیاری از ویژگی‌های کنونی برای انجام کارهای دیگری به جز کارکردهای کنونی تکامل یافته‌است. با این که آزمون فرضیه‌های روانشناسی تکاملی مشکل است باز روانشناسان تکاملی تأکید دارند که نا ممکن نیست. بخشی از انقادات مربوط به اساس علمی روانشناسی تکاملی عبارت اند از: انتقاد از مفهوم محیط سازش تکاملی (م س ت). برخی از منتقدان این گونه استدلال می‌کنند که پژوهشگران مطالب اندکی درباره محیطی که انسان عاقل در آن تکامل یافت می‌دانند و توضیح ویژگی‌های خاص به عنوان سازش با آن محیط بسیار تخیلی به نظر می‌رسد. روانشناسان تکاملی این گونه پاسخ می‌دهند که در حقیقت آنها مطالب زیادی درباره این محیط می‌دانند که عبارت است از این واقعیت که تنها زنان حامله اجداد انسان‌های اولیه امروزی که شکارچی- گرد آور بودند، معمولاً در قبیله‌های کوچک زندگی می‌کردند و غیره.

▲[[رده:زیرشاخه‌های بین‌رشته‌ای]]