ایشتوان تیسا: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
جز ربات ردهٔ همسنگ (۳۰.۱) +نشانی+املا+مرتب (۱۴.۹ core)+اصلاح ارجاع لاتین: + رده:سیاستمداران اهل بوداپست |
جز ابرابزار |
||
خط ۲۷:
| religion = [[کالوینیسم]]
}}
[[گراف (لقب اشرافی)|گراف]] '''ایشتوان تیسا''' (با نام کامل ایشتوان ایمره لایوش پال تیسا) ({{lang-hu|Tisza István}}؛ زادهٔ ۲۲ آوریل ۱۸۶۱ در [[پشت (بوداپست)|پشت]] – درگذشتهٔ ۳۱ اکتبر ۱۹۱۸ در [[بوداپست]]) [[سیاستمدار]]، [[نخست‌وزیر]] و عضو [[فرهنگستان علوم مجارستان]] بود. دو واقعه مهم در زمان نخست‌وزیری او ورود [[اتریش-مجارستان]] به [[جنگ جهانی اول]] و دیگری [[ترور]]<nowiki/>ش در آخرین روز [[انقلاب گل
== پس‌زمینه ==
خط ۵۴:
== جنگ جهانی اول ==
{{نوشتار وابسته|انقلاب گل
در دورهٔ حساس پس از [[ترور آرشیدوک فرانتس فردیناند|ترور فرانتس فردیناند]] در سارایوو، که منجر به [[جنگ جهانی اول]] شد، تیسا مخالف جنگ با صربستان بود؛ که دیدگاهی نادر در اتریش-مجارستان قلمداد می‌شد. او معتقد بود که با الحاق یک سرزمین اسلاوی در جنوب، تعادل درونی امپراتوری دچار تزلزل خواهد شد. همچنین نگرانی وی از احتمال حمله به [[ترانسیلوانی]] نیز دلیل مخالفت او با درگیری نظامی بود. تیسا از ابتدا قدرت نظامی رومانی را تهدیدی علیه مجارستان می‌دانست و امکان شورش رومانیایی‌های ترانسیلوانی را جدی می‌پنداشت. در اواسط ماه ژوئیه، تیسا تسلیم فشار آلمان شد و بحث بر سر مخالفت با جنگ را متوقف کرد و تا پایان حامی جنگ ماند. آلمان بدون درخواست بده-بستان{{یاد|Quid pro quo}}، خنثی ماندن رومانی را تضمین کرد و ستاد کل آلمان قول اعزام ۴۰٬۰۰۰ سرباز را برای دفاع از مرزهای ترانسیلوانی داد. با وجود مخالفت‌هایش، تیسا را در تمام طول جنگ مصّر به ادامه جنگ می‌دانستند و بر این اساس پشتیبانی زیادی را از دست داد.<ref dir="ltr">{{یادکرد کتاب|نویسنده=Köpeczy-Makkai-Mócsy-Szász|کد زبان=en|وبگاه=mek.oszk.hu|نشانی=https://mek.oszk.hu/03400/03407/html/430.html|عنوان=HISTORY OF TRANSYLVANIA Volume III. From 1830 to 1919|نشانی بایگانی=https://web.archive.org/web/20180223050831/https://mek.oszk.hu/03400/03407/html/430.html|تاریخ بایگانی=23 February 2018|پیوند مرده=no}}</ref>
او با نظرات امپراتور جدید، [[کارل یکم، امپراتور اتریش-مجارستان|کارل]] در مورد اصلاحاتی چون دادن حق رأی به زنان و سربازان مخالفت کرد و از او خواسته شد که استعفا دهد که این کار را در ۲۳ مه ۱۹۱۷ انجام داد. با این حال، او نفوذ سیاسی خود را حفظ کرد و توانست تصویب [[حق رأی]] برای عموم را به تأخیر بیندازد. تیسا تا آخرین روز درگذشت همچنان مرد قدرتمند صحنهٔ سیاست در مجارستان باقی ماند.<ref dir="ltr">{{یادکرد کتاب|عنوان=The Passing of the Hapsburg Monarchy, 1914-1918, Volume 2, Volume 2|نشانی=https://books.google.hu/books?id=71IrEAAAQBAJ&pg=PA684&lpg=PA684|صفحه=684|نویسنده=Arthur J. May|ناشر=University of Pennsylvania Press|زبان=en|سال=1996|مکان=پنسیلوانیا}}</ref>
پس از استعفا از نخست‌وزیری، وی به عنوان فرمانده [[هنگ]] هوسار در [[دبرتسن]] به جبهه رفت، که در میان سیاستمداران برجسته امری خلاف معمول بود.<ref dir=ltr>{{یادکرد وب|نویسنده=Ferenc Pollmann|کد زبان=hu|وبگاه=rubicon.hu|نشانی=http://www.rubicon.hu/ma_files/2015_11_18.pdf|عنوان=Tisza István a katona|نشانی بایگانی=https://web.archive.org/web/20210516094434/http://www.rubicon.hu/ma_files/2015_11_18.pdf|تاریخ بایگانی=16 May 2021|پیوند مرده=no|صفحه=19}}</ref> با ورود آمریکا، جنگ در ۱۹۱۸ پایان یافت و تیسا در اکتبر همان سال، در سخنرانی خود در پارلمان طی بیانیه‌ای شکست در جنگ را اعلام کرد.<ref dir="ltr">{{یادکرد کتاب|نویسنده=László Szarka|کد زبان=hu|وبگاه=real.mtak.hu|نشانی=https://real.mtak.hu/44241/1/Szarka_Laszlo_Tisza_Istvan_a_haborus_miniszterelnok_2016_u.pdf|عنوان=Tisza István, a háborús miniszterelnök|صفحه=2|نشانی بایگانی=https://web.archive.org/web/20210516100345/http://real.mtak.hu/44241/1/Szarka_Laszlo_Tisza_Istvan_a_haborus_miniszterelnok_2016_u.pdf|تاریخ بایگانی=16 May 2021|پیوند مرده=no}}</ref> [[
== ترور و درگذشت ==
[[پرونده:Roheim-villa.JPG|بندانگشتی|227x227پیکسل|ویلای روهِیم - منزل استیجاری تیسا که در آن ترور شد.]]
سطر ۷۱ ⟵ ۷۲:
از گروه مجسمه‌های یادبود ایشتوان تیسا بر اساس طرح جرج زالا، آنتال اوربان و اِرنو فورِک در ۲۲ آوریل ۱۹۳۴، به مناسبت زادروزش در بوداپست، در ضلع شمالی [[ساختمان پارلمان مجارستان|پارلمان]] پرده‌برداری شد.<ref>{{یادکرد وب|کد زبان=hu|وبگاه=kozterkep.hu|نشانی=https://www.kozterkep.hu/23111/tisza-istvan|عنوان=Tisza István|نشانی بایگانی=https://web.archive.org/web/20210506171210/https://www.kozterkep.hu/23111/tisza-istvan|تاریخ بایگانی=6 May 2021|پیوند مرده=no}}</ref> این مجموعه در طول جنگ جهانی دوم آسیب دید و سپس توسط افراد ناشناس در بهار ۱۹۴۵ تخریب شد. تمام این یادبود توسط ایمره اِلِک با قطعات باقیماندهٔ آن به‌طور کامل بازآفرینی و در ۹ ژوئن ۲۰۱۴، روز [[عید پنجاهه]] رونمایی شد.<ref>{{یادکرد وب|کد زبان=hu|وبگاه=pestbuda.hu|نشانی=https://pestbuda.hu/cikk/20181101_tisza_istvan_emlekek_budapesten|عنوان=Ezek a Tisza István-emlékek Budapesten|نشانی بایگانی=https://web.archive.org/web/20190105001852/https://pestbuda.hu/cikk/20181101_tisza_istvan_emlekek_budapesten|تاریخ بایگانی=5 January 2019|پیوند مرده=no}}</ref>
== زندگی خصوصی ==
تیسا سال ۱۸۸۵ در بیست و چهار سالگی با دختر عموی خود، ایلونا، که سال‌ها عاشق او بود، ازدواج کرد.<ref dir=ltr>{{یادکرد وب|نویسنده=Máté Millisits|کد زبان=hu|تاریخ=25 April 2016|وبگاه=reformatus.hu|نشانی=https://reformatus.hu/egyhazunk/hirek/kalvin-kemeny-magyarja/|عنوان=Kálvin kemény magyarja|نشانی بایگانی=https://web.archive.org/web/20210129112317/https://reformatus.hu/egyhazunk/hirek/kalvin-kemeny-magyarja/|تاریخ بایگانی=19 January 2021|پیوند مرده=no}}</ref> دو فرزند حاصل این ازدواج بود؛ ایشتوان که ۵ روز پس از ترور پدرش در سی و دو سالگی بر اثر [[آنفلوانزای اسپانیایی|آنفلونزای اسپانیایی]] درگذشت و یولیشکا که در کودکی از پای درآمد.<ref dir="ltr">{{یادکرد وب|نویسنده=László Anka|کد زبان=hu|تاریخ=|وبگاه=mult-kor.hu|نشانی=https://mult-kor.hu/20120610_ferje_kultuszanak_mellekszereplojeve_avattak|عنوان=Férje kultuszának mellékszereplőjévé avatták|نشانی بایگانی=https://web.archive.org/web/20200808180023/https://mult-kor.hu/20120610_ferje_kultuszanak_mellekszereplojeve_avattak|تاریخ بایگانی=8 August 2020|پیوند مرده=no}}</ref>
| |||