لباس سیستانی: تفاوت میان نسخه‌ها

پیراهنی بلند و گشاد تا پایین زانو است که در قسمت پایین دامن گشادتر می‌شود و دارای آستین بلند و گشاد و بدون سردست می‌باشد. در دو طرف دامنِ پیراهن، چاکی وجود دارد که به آن برچاک می‌گویند. این پیراهن یقه گرد دارد و چاک یقه آن بر روی شانه چپ به وسیله دکمه بسته می‌شود.<ref name=":0">عمرانی‌نسب،{{یادکرد اشرفوب|نویسنده=اشرف‌السادات الساداتعمرانی (۱۳۶۸)نسب|نشانی=https://ensani. فرهنگ مردم ایران، ir/file/download/article/20120426190039-5201-90.pdf|عنوان=پوشاک مردمان سیستانسيستان و بلوچستان ، ص ۱۲۳.}}</ref>

شلوار مردان [[سیستانی‌ها|سیستانی]] پرچین است و لیفه‌ای برگردان دارد و از دو ساق و یک میان ساق فراخ تشکیل شده‌است. شلوار به وسیله بندهایی که توسط خود مردم منطقه بافته می‌شود بر روی بدن محکم می‌گردد. معمولاً برای دوخت این پوشش ۶ تا ۸ متر پارچه نیاز است.<ref>عمرانی‌نسب، اشرفname=":0" السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۳.</ref>

این پیراهن از گذشته تاکنون دستخوش تغییر و تحول گشته و از گشادی آن کاسته شده‌است. پیراهن مردان سیستانی در گذشته راسته و گشاد و جادار دوخته می‌شد که در جلو فاقد سجاف و از سرشانه شکافی مورب تا زیر سینه داشت و به وسیله دکمه‌ای روی شانه بسته می‌شد و روی آن با ابریشم سفید، [[خامه‌دوزی]] می‌شد. آستین آن گشاد و پرچین و مچ‌دار بوده و قد آن تا زیر زانو می‌رسید و جیب چهارگوش در پهلوها داشته‌است. به مرور زمان از گشادی آستین این پیراهن کاسته شده و به شکل راسته با مچ درآمد. در جلو سجاف با یقه یا بدون یقه و قد آن تا زانو در در دو طرف پهلو دارای چاک و جیب چهارگوش می‌باشد.<ref>عمرانی‌نسب، اشرفname=":0" السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۳.</ref>

جلیقه نیم تنه‌ای است که در اصطلاح محلی به آن باسکَت می‌گویند و پوشیدن آن مورد علاقه [[مردم سیستانی|مردم سیستان]] است. در گذشته جلیقه را از نمد و گاه ابریشم تهیه می‌کردند که جلو بسته متداول بوده و از سمت سرشانه جلو بسته و توسط کمربند یا تسمه باز و بسته می‌شد ولی در حال حاضر جلو باز یقه هفت گلابی و دارای دو جیب مغزی‌دار در بالا و پایین است. رنگ جلیقه اغلب مشکی است.<ref>عمرانی‌نسب، اشرفname=":0" السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۴.</ref>

نوعی کت که به علت دوام و هزینه بسیار بالا آن را تا چند نسل به تن می‌کردند. این کت امروزه مشابه ژاکت‌هایی است که مردان مورد استفاده قرار می‌دهند و از پشم رنگ خورده بافته می‌شد.<ref>عمرانی‌نسب، اشرفname=":0" السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۴.</ref>

کتی شبیه کت‌های نظامی با رنگ کرم شتری و پشمی بوده که یقه انگلیسی داشت و افراد مرفه بر روی این کت کمربندی از تار طلا می‌بستند که به کمر تار طلا شهرت داشت و از کمر آن خنجری آویزان می‌کردند یا از کمربند شونه‌کش که به شکل مایل است بر روی کت می‌بستند. مردان [[سیستان]] از ستره پشمی که از پشم شتر بافته می‌شد در هنگام سرما استفاده می‌کردند.<ref>عمرانی‌نسب، اشرفname=":0" السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۴.</ref>

تن‌پوش مردانه بلندی که در زمستان می‌پوشیدند. یقه آن گرد و بدون برگردان بوده و معمولاً لبه بلندی داشت و با سنجاق تزئینی باز و بسته می‌شد و جلو سینه و سرآستین را برای زیبایی بیشتر [[یراق‌دوزی]] می‌کردند. قسمت جلو باز بوده و با دکمه باز و بسته می‌شد. آستین‌های ساده و گشادی داشته و در طرفین آن در پهلوها جیبی تعبیه شده بود. معمولاً دو چاک در پهلوها و یک چاک در وسط پشت قبا گذاشته می‌شد و رنگ آن معمولاً بور و سیاه بود و قد قبا تا زانو می‌رسید. این لباس در گذشته‌ها، مخصوص افراد بسیار مرفه [[سیستان]] بود.<ref>عمرانی‌نسب، اشرفname=":0" السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۴.</ref>

در منطقه [[سیستان]] از همان دوران کودکی کلاه بر سر می‌گذاشتند و آن را در زمستان و تابستان مورد استفاده قرار می‌دادند و مردان هرگز سر برهنه ظاهر نمی‌شدند و کلاهی از پشم یا کورک بر سر می‌نهادند. کلاهی که مردان در خانه به هنگام استراحت می‌پوشیدند عرقچین نام داشت که از جنس پارچه نخی بود و کناره‌های آن با نخ ابریشمی [[دست‌دوزی]] می‌شد. مردان [[سیستان]] از چند نوع کلاه استفاده می‌کردند:<ref>عمرانی‌نسب، اشرفname=":0" السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۴ و ۱۲۵.</ref>

پارچه‌ای است به طول ۳ متر و عرض حدود ۱/۵ متر که دور گردن و شانه آویخته می‌شود. جوانان بیشتر از لنگ‌های الوان استفاده می‌کنند و در جشن‌ها و مراسم عروسی لنگ سفید کاربرد بیشتری دارد. از لنگ علاوه بر به دوش انداختن و آویختن به دور گردن استفاده‌های دیگری همچون خشک کردن بدن و سر و صورت بعد از استحمام و وضو گرفتن، به هنگام نماز خواندن آن را بر روی سر نهاده یا به زیر پا می‌اندازند و گاه آن را به دور کمر می‌بندند و به عنوان کیسه از یک گوشه آن برای محل بذر و کاشتن در زمین زراعتی استفاده می‌کنند. به هنگام خرید و آوردن جنس به منزل از مزرعه لنگ را به عنوان دستمال به کار می‌برند.<ref>عمرانی‌نسب، اشرفname=":0" السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۵ و ۱۲۶.</ref>

پارچه‌ای است پشمی که حدود ۱/۵ متر پهنا و ۲ متر طول دارد. آن را به دور کمر و گردن و شانه می‌اندازند و در حقیقت وسیله‌ای است گرم‌کننده که در زمستان جای لنگ را می‌گیرد. این شال را به گونه‌ای دور گردن و سر و صورت می‌پیچند که فقط چشم و بینی از میان آن نمایان است. [[مردم سیستانی|سیستانی‌ها]] معمولاً شال کمر نمی‌بندند و شال سر را به کمر می‌بندند. شال را در رنگ‌های مختلف تهیه می‌کنند و به این شال در منطقه [[سیستان]]، پتو گفته می‌شود. این شال را از جنس نمد درست می‌کنند و علاوه بر به دوش انداختن مانند لنگ هم از آن استفاده می‌کنند.<ref>عمرانی‌نسب، اشرفname=":0" السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۶.</ref>

دامداران و کشاورزان از بالاپوش نمدی استفاده می‌کردند که یقه آن مثلثی شکل و آستین آن بلند و قد آن تا زیر زانو یا بالای زانو می‌رسید.<ref>عمرانی‌نسب، اشرفname=":0" السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۶.</ref>

کفش‌های متعددی در [[سیستان]] وجود دارد و معمولاً از کفش‌های زیر استفاده می‌شود<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۶ و ۱۲۷.</ref>:

کفش چرمی: کفشی است که چرم آن از [[قائنات]] می‌آمد و در گذشته مخصوص خان‌ها این مناطق بود.<ref name=":0" />

نوعی نوار پهن که طول آن ۱ متر و عرض آن ۱۵ تا ۲۵ سانتی‌متر می‌باشد. دامداران و روستاییان آن را در [[زمستان]] به دور پای خود می‌پیچند و جنس آن از پشم گوسفند است و در بعضی نقاط به آن بند می‌گویند.<ref>عمرانی‌نسب، اشرفname=":0" السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۷.</ref>

پاپوشی است که در فصل زمستان از آن استفاده می‌کنند و دو نوع است. جوراب پشمی که از پشم گوسفند به صورت ساده یا رنگی می‌بافند. معمولاً از رنگ‌های قرمز، سیاه و سفید استفاده می‌کنند و جوراب نمدی که از نمد بافته می‌شود.<ref>عمرانی‌نسب، اشرفname=":0" السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۷.</ref>

کفش ضخیم از جنس چرم که به وسیله رشته‌های چرم یا نخ تهیه میشود.<ref>عمرانی‌نسب، اشرفname=":0" السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۷.</ref>

کفش بزمی و رزمی مردان سیستان بود که به هنگام سفر به پا می کردند و این کفش مخصوص افراد مرفه جامعه بود.<ref>عمرانی‌نسب، اشرفname=":0" السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۷.</ref>

چوپانان دستکش پشمی و اغلب سفید رنگ و ثروتمندان دستکش چرمی به دست میکردند که در مقابل سرما مقاومت داشت و در ظرافت و زیبایی بی همتا بود. دستکش دیگری هم در این منطقه رواج داشت که در دروی گندم به دست میکردند و از پوست گوسفند تهیه میشد و کف دست را می پوشاند.<ref>عمرانی‌نسب، اشرفname=":0" السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۷.</ref>

قد این پیراهن یک وجب بالای زانو است و دارای یک برش راسته است که در دو طرف پهلوها چاکی تا بالای ران دارد که علت این چاک بلند به خاطر پوشیدن یک دامن پرچین در زیر پیراهن است. جلوی این لباس تا زیر سینه باز است و سجافی مزین به گلدوزی با نخ سیاه دارد که در اصطلاح به این تزئینات [[سیاه‌دوزی سیستان|سیاه‌دوزی]] می‌گویند<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۰و۱۲۱.</ref>. آستین پیراهن می‌تواند از سه نوع برش تشکیل شود.<ref>{{یادکرد وب|نویسندهname= |نشانی=https"://gardeshgariiran.ir/tag/لباس-محلی-سیستان/|عنوان=لباس0" محلی سیستان |ناشر= |تاریخ= |تاریخ بازبینی=}}{{پیوند}} گردشگری</ref>

زنان سیستانی به جای شلوار در زیر پیراهن تاجیک دامن پرچینی می‌پوشند که در منطقه به تنبان شگاد معروف است و عرض آن به ۱۰ متر می‌رسد. کمر دامن لیفه‌ای بوده و به وسیله بندهایی که توسط خود بانوان بافته می‌شود، در قسمت کمر محکم می‌شود. بعضی از بانوان تا سه عدد [[دامن پرچین]] روی هم می‌پوشیدند که لبه دامن‌ها به وسیله نخ، [[سیاه‌دوزی سیستان|سیاه‌دوزی]] می‌شد.<ref>عمرانی‌نسب، اشرفname=":0" السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۱.</ref>

بانوان [[سیستانی]] از پیراهنی استفاده می‌کنند که دارای بالاتنه کوتاه و دامنی با چین‌های ریز است. این پیراهن یقه گرد، از جلو تا ناحیه اتصال دامن باز است و آستین آن ساده و شمشیری و مچ‌دار است. قد دامن چین‌دار این لباس تا زانو می‌باشد.<ref>عمرانی‌نسب، اشرفname=":0" السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۱.</ref>

پیراهن پاچین زنان سیستانی با شلواری که در منطقه [[کوتَنَنه]] نام دارد، پوشیده می‌شد. این شلوار از دو ساق مخروطی و میان ساق کم‌چین تشکیل شده و کمر لیفه‌ای آن در لبه شلوار سجاف می‌خورد و روی آن با دست یا چرخ، تزئین می‌شود.<ref>عمرانی‌نسب، اشرفname=":0" السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۱.</ref>

قد این پیراهن تا زیر زانو است و در یقه پشت و جلوی آن چاک دارد و به همین علت به آن دو گریبانه می‌گویند. مدل این پیراهن شبیه پیراهن تاجیک می‌باشد با این تفاوت که قد آن بلندتر و بدون چاک و برش زیر آستین چین می‌خورد. این پیراهن با شلوار پوشیده می‌شود.<ref>عمرانی‌نسب، اشرفname=":0" السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۱.</ref>

این پوشش از [[پارچه]] ساده و تیره رنگ دوخته می‌شود. یقه آن هفت است و تا کمرگاه می‌رسد و روی آن با نوار قیطان، نقش‌بندی می‌شود.<ref>عمرانی‌نسب، اشرفname=":0" السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۱.</ref>

این تن‌پوش دارای آستین‌های بلند و راسته و یقه گرد است و از رنگ‌های شاد برای این پوشش استفاده می‌شود. روی آن تن‌پوش با نوار تزئین می‌شود و در هنگام سرما از کت‌های چرمه‌دار و قزن لاله‌دار استفاده می‌شود.<ref>عمرانی‌نسب، اشرفname=":0" السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۱و۱۲۲.</ref>

سرپوشی که به عنوان لچک استفاده می‌شود پارچه‌ای است که آن را تا زده و جلوی سر، گره می‌زنند و دو طرف دسته آن را داخل دستمال سر فرو می‌برند و موها به شکل چتر از زیر دستمال نمایان می‌شود.<ref>عمرانی‌نسب، اشرفname=":0" السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۲.</ref>

[[چارقد]] پارچه چهار گوش رنگی یا سفید است که آن را بر روی لچک می‌اندازند.<ref>عمرانی‌نسب، اشرفname=":0" السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۳.</ref>

برخی از بانوان برای پوشاندن صورت خود از روبند استفاده می‌کنند. این روبند از پارچه‌های کتانی سفید تهیه می‌شود و در محل چشم‌ها به‌طور [[سنتی]]، [[توردوزی]] می‌شود و به وسیله بند به پشت سر بسته می‌شود و قد آن تا زیر سینه می‌رسد.<ref>عمرانی‌نسب، اشرفname=":0" السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۲.</ref><ref>سیستانی، محمد اعظم (۲۰۱۱). مردم شناسی سیستان ، ص۷۲ .</ref>

برخی از بانوان سیستانی از کلاهکی به شکل [[عرق‌چین]] استفاده می‌کنند که روی آن نقش‌بندی شده‌است.<ref>عمرانی‌نسب، اشرفname=":0" السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۲.</ref>

طرح این پوشش به صورت چهارگوش و جنس آن از پنبه است و توسط خود اهالی منطقه بافته می‌شود. این پارچه چهارخانه مستطیل شکل را از وسط بر روی سر می‌اندازند و قد آن تا کناره‌های زانو و پایین‌تر می‌رسد. نوع نامرغوب این پوشش جاوند نامیده می‌شود و نوع دیگر آن که مختص اعیان و اشراف بوده‌است از چهارخانه‌های ریز با نخ [[ابریشم]] بافته می‌شود.<ref>عمرانی‌نسب، اشرفname=":0" السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۲.</ref><ref>سیستانی، محمد اعظم (۲۰۱۱). مردم شناسی سیستان ، ص۷۲ .</ref>

اُرسی‌های سرکج یا نوک برگشته مخصوص افراد متمول است.<ref>عمرانی‌نسب، اشرفname=":0" السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۲.</ref><ref>سیستانی، محمد اعظم (۲۰۱۱). مردم شناسی سیستان ، ص۷۲ .</ref>