|
== لباس مردم سیستانی ==
{{اصلی|لباس سیستانی}}
=== پوشاک مردان سیستان ===
پوشاک مردان [[سیستان]] عمدتاً شامل دستار، سرپوش، پیراهن و شلوار است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده= |نشانی=http://tabnaksistanbaluchestan.ir/fa/news/689829/تصویر-لباس-محلی-سیستان|عنوان=لباس مردان سیستانی |ناشر= |تاریخ= |تاریخ بازبینی=}}{{پیوند}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده= |نشانی=https://www.banimode.com/blog/a-brief-look-at-the-history-of-iranian-ethnic-clothing/|عنوان=نگاهی به تاریخچه لباس محلی اقوام مختلف ایرانی|ناشر=لباس سیستانی |تاریخ= |تاریخ بازبینی=}}{{پیوند}}</ref>
[[پرونده:رقص سیستانی.jpg|[[لباس سیستانی]] هنگام رقص با شمشیر، [[سیستان]]|thumb]]
=== ستوه ===
کتی شبیه کت‌های نظامی با رنگ کرم شتری و پشمی بود، یقه انگلیسی داشت که افراد مرفه بر روی این کت کمربندی از تار طلا می‌بستند که به کمر تار طلا شهرت داشت و از کمر آن خنجری آویزان می‌کردند یا از کمربند شونه کش که به شکل مایل است بر روی کت می‌بستند. مردان [[سیستان]] از ستره پشمی که از پشم شتر بافته می‌شد، در هنگام سرما استفاده می‌کردند.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=عمرانی‌نسب |نام=اشرف السادات |کتاب=فرهنگ مردم ایران
| ناشر= |سال=۸۶}}</ref>
=== قبا ===
تن‌پوش مردانه بلندی که در [[زمستان]] می‌پوشیدند، یقه آن گرد و بدون برگردان بود و معمولاً لبه بلندی داشت و با سنجاق تزئینی باز و بسته می‌شد و جلو سینه و سرآستین را برای زیبایی بیشتر یراق دوزی می‌کردند. قسمت جلو باز بود و با دکمه باز و بسته می‌شد، آستین‌های ساده و گشادی داشت و در طرفین آن در پهلوها جیبی تعبیه شده بود، معمولاً دو چاک در پهلوها و یک چاک در وسط پشت قبا گذاشته می‌شد و رنگ آن معمولاً بور و سیاه بود و قد قبا تا زانو می‌رسید. این لباس مخصوص افراد بسیار مرفه سیستان بود.<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۴.
</ref>
=== کلاه ===
در [[سیستان]] از همان دوران کودکی کلاه بر سر می‌گذاشتند و آن را در زمستان و تابستان مورد استفاده قرار می‌دادند. به‌طور کلی مردان هرگز سر برهنه ظاهر نمی‌شدند و کلاهی از پشم یا کورک بر سر می‌نهادند کلاهی که مردان در خانه به هنگام استراحت می‌پوشیدند عرقچین نام داشت که از جنس پارچه نخی بود و کناره‌های آن با نخ ابریشمی دست دوزی می‌شد. مردان سیستان از چند نوع کلاه استفاده می‌کردند:
# کلاه پشمی:این کلاه را در [[صحرا]] بر سر می‌کنند و جنس آن از پشم گوسفند است.
# کلاه قوس:این کلاه را مردان مسن در جشن‌ها و مراسم در زیر لنگ بر سر می‌کردند.
# کلاه پوستی:از اسم آن پیداست که پوستی بوده و از کشور پاکستان وارد می‌شود. افراد مرفه مخصوصاً دامادها آن را بر سر می‌گذارند.
# کلاه نمدی:این کلاه میان چوپانان متداول است، جنس آن از نمد و مخصوص مناطق سردسیر است.
۵-لنگته:مردان [[سیستان]] برای پوشش سر خود از سربندی به نام لنگته استفاده می‌کنند. این سربند مشابه عمامه است اما به شکل عمامه روحانیون آن را به سر نمی پیجند بلکه یک سر آن را لای سربند و سر دیگر آن را رها می‌کنند. طول آن از ۱۰ تا ۵/۱۱ متر می‌رسد و عرض آن بین ۵/۱ متر است. جنس آن از ململ یا پارچه‌های نازک خارجی است. سربند آنها بیشتر سفید یا خاکستری است، سادات مشکی بر سر می‌کنند. سیستانی‌ها از رنگ قرمز استفاده نمی‌کنند.
۶-عرق چین:کلاه دست بافی است که معمولاً سفید بوده و آنرا زیر لنگته بر سر می‌کنند.
=== پیراهن چل تریز ===
پیراهن گشاد و پرچینی که قد آن تا میان ساق پا می‌رسد، آستین آن از دو تکه و یک مرغک تشکیل می‌شود و مچ دار است و برای گشادی دامن آن از ترکهای راسته و گود استفاده می‌کنند. برای دوخت این لباس ۸ تا ۱۰ متر پارچه نیاز است و اغلب به رنگ سفید می‌باشد. این پیراهن از ۴۰ تکه تشکیل می‌شود، دور سجاف و سرمچ آن را با نخ سیاه، سیاه دوزی می‌کنند و روی آن کمربند شانه کش می‌بندند.<ref>سیستانی، محمد اعظم،(۲۰۱۲). مردم شناسی سیستان،ص۷۰.</ref>
=== پیراهن برچاک ===
پیراهنی بلند و گشاد تا پائین زانو که در قسمت پائین دامن گشادتر است با آستین بلند و گشاد و بدون سردست که دو طرف دامن، پیراهن چاکدار است و به آن برچاک می‌گویند. یقه گرد دارد که چاک گریبان آن بر روی شانه چپ به وسیله دکمه بسته می‌شود.<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۳.</ref>
=== شلوار ===
شلوار پرچینی که لیفه ای برگردان دارد، از دو ساق و یک میان ساق فراخ تشکیل شده‌است، شلوار به وسیله بندهای بومی که توسط خود مردم منطقه بافته می‌شود بر روی بدن استوار می‌گردد. برای دوخت آن ۶تا ۸ متر پارچه نیازمند است..<ref>سیستانی، محمد اعظم، چاپ دوم(۲۰۱۲). مردم شناسی سیستان،ص۷۰و۷۱.</ref>
=== پیراهن معمول ===
این پیراهن از گذشته تا کنون دستخش تغییر و تحول گشته و از گشادی شلوار آن کاسته شده‌است. پیراهن مردان سیستانی در گذشته راسته و گشاد و جادار دوخته می‌شد، در جلو فاقد سجاف و از سرشانه شکافی مورب تا زیر سینه داشت که به وسیله دکمه ای روی شانه بسته می‌شد. روی آن با [[ابریشم]] سفید خامه دوزی می‌شد، آستین گشاد و پرچین و مچ دار داشت و قد آن تا زیر زانو می‌رسید. جیب چهارگوش در پهلوها داشت. به مرور زمان از گشادی آستین آن کاسته شد و به شکل راسته با مچ درآمد. در جلو سجاف با یقه یا بدون یقه و قد آن تا زانو در در دو طرف پهلو دارای چاک و جیب چهارگوش می‌باشد.<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۳.</ref>
=== جلیقه یا باسکَت ===
نیم تنه ای که در اصطلاح محلی به آن باسکت می‌گویند. سابقاً جلیقه را از نمد و گاه ابریشم تهیه می‌کردند، مردم سیستان به پوشیدن باسکت علاقمند هستند. در گذشته جلیقه جلو بسته متداول بود که از سمت سرشانه جلو بسته توسط کمربند یا تسمه باز و بسته می‌شد و در حال حاضر جلو باز یقه هفت گلابی و دارای دو جیب مغزی دار در بالا پائین است. رنگ آن اغلب مشکی بود.<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۴.</ref>
=== جوقه ===
نوعی کت که به علت دوام و هزینه بسیار بالا آن را تا چند نسل به تن می‌کردند. این کت امروزه مشابه ژاکت‌هایی است که مردان مورد استفاده قرار می‌دهند و از پشم رنگ خورده بافته می‌شد.<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۴.</ref>
=== لنگ ===
پارچه‌ای است به طول ۳ متر و عرض حدود ۱/۵ متر که دور گردن و شانه آویخته می‌شود. جوانان بیشتر از لنگ‌های الوان استفاده می‌کنند و در جشن‌ها و مراسم عروسی لنگ سفید کاربرد بیشتری دارد. از لنگ علاوه بر به دوش انداختن و آویختن به دور گردن استفاده‌های دیگری همچون خشک کردن بدن و سر و صورت بعد از استحمام و وضو گرفتن، به هنگام نماز خواندن آن را بر روی سر نهاده یا به زیر پا می‌اندازند و گاه آن را به دور کمر می‌بندند و به عنوان کیسه از یک گوشه آن برای محل بذر و کاشتن در زمین زراعتی استفاده می‌کنند. به هنگام خرید و آوردن جنس به منزل از مزرعه لنگ را به عنوان دستمال به کار می‌برند.<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۵و۱۲۶.</ref>
=== پتو ===
پارچه‌ای است پشمی که حدود ۱/۵ متر پهنا و ۲ متر طو ل دارد. آن را به دور کمر و گردن و شانه می‌اندازند و در حقیقت وسیله‌ای است گرم‌کننده که در [[زمستان]] جای لنگ را می‌گیرد. این شال را به گونه‌ای دور گردن و سر و صورت می‌پیچند که فقط چشم و بینی از میان آن نمایان است. سیستانی‌ها معمولاً شال کمر نمی‌بندند و شال سر را به کمر می‌بندند. شال را در رنگ‌های مختلف تهیه می‌کنند و به این شال در منطقه [[سیستان]]، پتو اطلاق می‌شود. این شال را از جنس نمد درست می‌کنند و علاوه بر به دوش انداختن مانند لنگ هم از آن استفاده می‌کنند.
پالتوی نمدی: دامداران و [[کشاورزان]] از بالاپوش نمدی استفاده می‌کردند که یقه آن مثلثی شکل و آستین آن بلند و قد آن تا زیر زانو یا بالای زانو می‌رسید.
=== کفش ===
کفش‌های متعددی در [[سیستان]] وجود دارد و معمولاً از کفش‌های زیر استفاده می‌شود:
کتوک: نوع دیگری از کفش که تهیدستان آن را به پا می‌کردند. تخت آن از چوب و دارای دو حفره بود که بند از آن عبور می‌کرد و در پشت پا بسته می‌شد.
نیم بوت: کفشی است که ساق پا را می‌پوشاند و مردم غنی و ثروتمند از آن استفاده می‌کردند.
کفش چرمی: کفشی است که چرم آن از قائنات می‌آمد و مخصوص خوانین بود.
=== پاپیچ ===
نوعی نوار پهن که طول آن ۱ متر و عرض آن ۱۵ تا ۲۵ سانتی‌متر می‌باشد. دامداران و روستاییان آن را در زمستان به دور پای خود می‌پیچند و جنس آن از پشم گوسفند است و در بعضی نقاط به آن بند می‌گویند.
=== جوراب ===
پاپوشی است که در فصل زمستان از آن استفاده می‌کنند و دو نوع است. جوراب پشمی که از پشم گوسفند به صورت ساده یا رنگی می‌بافند. معمولاً از رنگ‌های قرمز، سیاه و سفید استفاده می‌کنند و جوراب نمدی که از نمد بافته می‌شود.
=== پوشاک زنان سیستان ===
پوشاک زنان سیستانی همچون پوشاک مردان این خطّه ساده، بلند و گشاد است و دارای طرح‌های زیبا می‌باشد.<ref>سیستانی، محمد اعظم، مردم شناسی سیستان ،ص، ۷۱و۷۲.</ref>
زنان سیستانی علاوه بر [[لباس سنتی]] و روزانه خود، نوعی لباس نیز جهت اعیاد و جشن‌ها تدارک می‌بینند که در نوع هنرمندانه و زیباست. از مشخصات لباس روزمره زنان سیستانی، نوعی سوزن‌دوزی است که در حاشیه یقه و سرآستین لباس بکار می‌رود و در محل به آن [[سیاه دوزی سیستان|سیاه‌دوزی]] می‌گویند.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده= |نشانی=http://www.neyzarnews.ir/?p=15034|عنوان=لباس محلی سیستانی در فهرست آثار ملی معنوی|ناشر= |تاریخ= |تاریخ بازبینی=}}{{پیوند}}</ref>
[[پرونده:Different-provinces-iran1-12.jpg|لباس زنان سیستانی|thumb]]
[[File:خامه دوزی سیستان.jpg|انگشتی|خامه‌دوزی سیستان]]
[[File:Siyah-doozi-sistani.jpg|thumb|[[سیاه‌دوزی سیستان|سیاه دوزی]] سیستانی روی لباس]]
=== پیراهن تاجیک ===
قد این پیراهن یک وجب بالای زانو است و دارای یک برش راسته است که در دو طرف پهلوها چاکی تا بالای ران دارد که علت این چاک بلند به خاطر پوشیدن یک دامن پرچین در زیر پیراهن است. جلوی این لباس تا زیر سینه باز است و سجافی مزین به گلدوزی با نخ سیاه دارد که در اصطلاح به این تزئینات [[سیاه دوزی سیستان|سیاه‌دوزی]] می‌گویند. آستین پیراهن می‌تواند از سه نوع برش تشکیل شود.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده= |نشانی=https://gardeshgariiran.ir/tag/لباس-محلی-سیستان/|عنوان=لباس محلی سیستان |ناشر= |تاریخ= |تاریخ بازبینی=}}{{پیوند}}</ref>
=== تُنبون ===
زنان سیستانی به جای شلوار در زیر پیراهن تاجیک دامن پرچینی می‌پوشند که در منطقه به تنبون شگاد معروف است و عرض آن به ۱۰ متر می‌رسد. کمر دامن لیفه‌ای بوده و به وسیله بندهایی که توسط خود بانوان بافته می‌شود، در قسمت کمر محکم می‌شود. بعضی از بانوان تا سه عدد دامن پرچین روی هم می‌پوشیدند که لبه دامن‌ها به وسیله نخ، [[سیاه‌دوزی سیستان|سیاه‌دوزی]] می‌شد.<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۱.</ref>
=== پیراهن پاچین ===
بانوان سیستانی از پیراهنی استفاده می‌کنند که دارای بالاتنه کوتاه و دامنی با چین‌های ریز است. این پیراهن یقه گرد، از جلو تا ناحیه اتصال دامن باز است و آستین آن ساده و شمشیری و مچ‌دار است. قد دامن چین‌دار این لباس تا زانو می‌باشد.<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۱.</ref>
=== شلوار ===
پیراهن پاچین زنان سیستانی با شلواری که در منطقه کوتَنَنه نام دارد، پوشیده می‌شد. این شلوار از دو ساق مخروطی و میان ساق کم‌چین تشکیل شده و کمر لیفه‌ای آن در لبه شلوار سجاف می‌خورد و روی آن با دست یا چرخ، تزئین می‌شود.<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۱.</ref>
=== پیراهن دو گریبانه ===
قد این پیراهن تا زیر زانو است و در یقه پشت و جلوی آن چاک دارد و به همین علت به آن دو گریبانه می‌گویند. مدل این پیراهن شبیه پیراهن تاجیک می‌باشد با این تفاوت که قد آن بلندتر و بدون چاک و برش زیر آستین چین می‌خورد. این پیراهن با شلوار پوشیده می‌شود.<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۱.</ref>
=== جلیقه ===
این پوشش از پارچه ساده و تیره رنگ دوخته می‌شود. یقه آن هفت است و تا کمرگاه می‌رسد و روی آن با نوار قیطان، نقش‌بندی می‌شود.
=== کت ===
این تن‌پوش دارای آستین‌های بلند و راسته و یقه گرد است و از رنگ‌های شاد برای این پوشش استفاده می‌شود. روی آن تن‌پوش با نوار تزئین می‌شود و در هنگام سرما از کت‌های چرمه‌دار و قزن لاله‌دار استفاده می‌شود.
=== لچک یا دستمال سر ===
سرپوشی که به عنوان لچک استفاده می‌شود پارچه‌ای است که آن را تا زده و جلوی سر، گره می‌زنند و دو طرف دسته آن را داخل دستمال سر فرو می‌برند و موها به شکل چتر از زیر دستمال نمایان می‌شود.<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، ص ۱۲۲.</ref>
=== سرپوش یا چارقد ===
چارقد پارچه چهار گوش رنگی یا سفید است که آن را بر روی لچک می‌اندازند.
=== روبند ===
برخی از بانوان برای پوشاندن صورت خود از روبند استفاده می‌کنند. این روبند از پارچه‌های کتانی سفید تهیه می‌شود و در محل چشم‌ها به‌طور سنتی، توردوزی می‌شود و به وسیله بند به پشت سر بسته می‌شود و قد آن تا زیر سینه می‌رسد.
=== کلاه ===
برخی از بانوان سیستانی از کلاهکی به شکل عرقچین استفاده می‌کنند که روی آن نقش‌بندی شده‌است.
=== چادر ===
طرح این پوشش به صورت چهارگوش و جنس آن از پنبه است و توسط خود اهالی منطقه بافته می‌شود. این پارچه چهارخانه مستطیل شکل را از وسط بر روی سر می‌اندازند و قد آن تا کناره‌های زانو و پایین‌تر می‌رسد. نوع نامرغوب این پوشش جاوند نامیده می‌شود و نوع دیگر آن که مختص اعیان و اشراف بوده‌است از چهارخانه‌های ریز با نخ ابریشم بافته می‌شود.<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۲.</ref>
=== کفش ===
کفش بانوان سیستانی تخته‌ای چوبی است که رویه آن چرمی است و افراد معمولی از آن استفاده می‌کنند. اُرسی‌های سرکج یا نوک برگشته مخصوص افراد متمول است.<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران ، ص ۱۲۲.</ref>
== برخی صنایع دستی مردم سیستان ==
| 