گنوسیسم: تفاوت میان نسخه‌ها

میان [[ثنویت]] گنوستیک‌ها با دوپرستی [[مزدایی]] تفاوت‌هایی بوده‌است. بنابر اعتقاد مزدیسنان هر یک از دو عالم مذکور هم معنوی است و هم مادی ولی گنوستیک‌ها بالعکس عالم روح را عین عالم نور و جهان ماده را عین جهان ظلمت می‌دانستند. نتیجه این قسم اعتقاد نسبت به عالم این شد که بدبینی به اصل خلقت رواج گرفت و پیروان این فکر به زهد و ترک مایل شدند.<ref>{{پک|کریستن سن|۱۳۶۷|ک=ایران در زمان ساسانیان|ص=۵۷}}</ref>

بنابر قول گنوستیک‌ها خدا در ماوراء عالم محسوس و حتی در آنسوی جهان معقول است. او پدری است که از نام و نشان و گمان برتر است و فکر بشری را به دامن کبریای او دسترس نیست. جهان به واسطهٔ اشراقات دائمی که از ذات این خدای اصلی صادر می‌شود، بوجود می‌آید و مراتب این تجلیات نزولی است یعنی هر یک از اشراقات نسبت به ماقبل خود اخس است تا منتهی گردد به عالم مادی که آخرین اشراق و ناپاک‌ترین تجلیات است ولی در این جهان مادی شوقی هست که او را به مبداء الهی باز پس می‌کشاند. ماده یعنی عالم جسمانی منزلگاه شر است اما یک بارقهٔ الهی که در طبیعت انسان به ودیعه‌است. راه نجات را به او نشان می‌دهد و او را در حرکت صعودی که از میان افلاک می‌کند دستگیری نموده، به عالم نور می‌رساند. این بود اساس اعتقاد گنوستیک‌های متأخر راجع به نظام جهان. آنها انسان یا انسان نخست را وجودی نیم‌خدا می‌دانستند و ظاهراً این مفهوم را از اساطیر ایرانی گرفته بودند. بعضی از گنوستیک‌ها انسان نخست را آدم دانسته‌اند و بعضی او را [[مسیح]] ازلی گفته‌اند و طایفه‌ای بر آن بودند که حقیقت انسان نخست در آدم حلول کرده و پس از آن به صورت [[مسیح]] ظاهر شده‌است. اوست نخستین مولود خدای بزرگ که در ماده نزول کرده و جان جهان محسوب است. او را نیم‌خدا و عقل و کلمه هم می‌گفتند. با ایجاد این انسان قوس نزول در ماده شروع شده و بوسیلهٔ او نزاع و کوشش برای نجات صورت می‌گیرد اما نجات میسر نیست، مگر با عنایت الهی. از این جاست که در همهٔ کتب گنوستیک ظهور یک نفر رهاننده وعده داده شده‌است. همین اعتقاد بود که گنوستیک‌ها را پیرو دین [[مسیح]] کرد زیرا که منجی موعد را [[عیسی مسیح]] دانسته‌اند.<ref>{{پک|کریستن سن|۱۳۶۷|ک=ایران در زمان ساسانیان|ص=۵۸}}</ref>

اکثر گنوستیک‌ها که از طریقهٔ آنها کم‌وبیش آگاهی داریم، از مردم ولایات شرقی ممالک [[روم]] بوده‌اند. یکی از فرقه‌های گنوستیک [[بین النهرین]] و [[بابل]] فرقهٔ [[مندائی]] یا ماندائی است و دیگر فرقه که در کتب عرب آنها را [[مغتسله]] نامیده‌اند و یکی از مآخذ کیش [[مانوی]] محسوب است. عرب همهٔ فرقه‌های گنوستیک مشرق را که افکارشان در زمان اسلام هم رواجی داشته‌است به نام [[حنیف]] یا [[صابئین|صابئون]] خوانده‌است.<ref>{{پک|کریستن سن،سن|۱۳۶۷|ک=ایران صدر ۵۶ تازمان ساسانیان|ص =۵۹}}</ref>

* کریستین{{یادکرد سن،کتاب |نام خانوادگی=کریستن سن|نام=آرتور.|پیوند نویسنده=آرتور کریستنسن|کتاب=ایران در زمان ساسانیان، ترجمهٔ ساسانیان|ترجمه=[[رشید یاسمی. چاپ پنجم. تهران:]]|سال=۱۳۶۷|ناشر=مؤسسهٔ انتشارات امیرکبیر ۱۳۶۷|شهر=تهران}}