|
'''شهرستان بجستان''' یکی از شهرستان‌های [[استان خراسان رضوی]] ایران است.<ref>{{یادکرد وب| نشانی = http://www2.irna.com/04/news/view/menu-633/8705133879084646.htm| عنوان = اولین فرماندار شهرستان بجستان معرفی شد| تاریخ بازدید = ۳۱-۱۰-۲۰۰۸| ناشر = خبرگزاری جمهوری اسلامی استان خراسان رضوی| زبان = فارسی}}
</ref>
شهرستان بجستان در فاصله 278 کیلومتری جنوب غربی مشهد با مساحتی بالغ بر 3700 کیلومتر مربع از نظر موقعیت در طول جغرافیایی 43 درجه و 31 دقیقه در ارتفاع 1250متری از سطح دریا واقع گردیده است .این شهرستان از شمال به خلیل آباد و از جنوب به فردوس، از شرق به گیاباد و از غرب به بشرویه منتهی می‌شود . بلندترین نقطه آن در محدوده روستای آهنگ (ارتفاعات سیاه کوه ) بالغ بر 2440 متر و پست‌ترین نقطه در اطراف مرندیز و سر دق به ارتفاع ن836 متر از سطح دریا می‌باشد .بر اساس آخرین تقسیمات کشوری بجستان دارای دو بخش مرکزی و یونسی و3 دهستان می باشد.
این شهرستان تا مرداد ۱۳۸۷، یکی از بخش‌های [[شهرستان گناباد]] بود.
== تقسیمات کشوری ==
* [[دهستان بجستان]]
* [[دهستان جزین]]
* [[دهستان یونسی]]
* [[دهستان مزار]]
شهرها: [[بجستان]] و [[یونسی (شهر)|یونسی]]
== پیشینه تاریخی ==
وجود محوطه‌ها و آثار باستانی اطراف بجستان و مسجد جامع با اهمیتی که در دوران شاهرخ تیموری ساخته شد دلییل بر اهمیت و اعتبار تاریخی این شهرستان می باشد. احتمالا قدمت بجستان به دوره هخامنشی مس رسد . این شهر در گذشته بعنوان بوزستان، بزستان و بژستان نیز نامیده شده و به اعتقاد برخی از مورخین توسط سام نریمان قهرمان افسانه ای ایران ساخته شده است . همچنین معتقدند نام بجستان یا بغستان (سرزمین ایزد) خود گویای وجود این است که این آبادی از دوران قبل از زرتشت و یا دست کم وابستگی آ ن به آیین‌های قبل از زرتشت است . گویا، یاقوت حموی نخستین جغرافیا نویس مسلمانی است که آن را اسم برده و گوید " دهکده ای است"بجستان در دوران تیموریان از اهمیت برخوردار بوده و اعتبار آنجا آنقدر بوده که حاکممان و بزرگان معاصر تیمور قادر بوده اند تیمور رااز خرابی آن شهر باز دارند.از حیث تجارت و داد و ستد بجستان در دور ان قاجاریه از اخسیت و رونق بالایی بر خوردار بوده است شبکه گسترده راهها و رباطهای متعدد از جمله فخر آباد، قایم آباد، زین آباد و ... در راه فیض آباد به بجستان و فردوس دلایل رونق و داد وستد در این ناحیه است.
== جمعیت ==
بنابر سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت این شهرستان در سال ۱۳۸۵ برابر با ۲۹٬۴۹۵ نفر بوده است <ref name="آمار">[http://www.amar.org.ir/portal/faces/public/census85/census85.natayej/census85.abadipage پایگاه اینترنتی مرکز آمار ایران]</ref>.
== مسجد جامع بجستان ==
مهمترین اثری که از قرن نهم هجری در شهرستان بجستان باقی مانده مسجد جامع بجستان است که در زمان شاهرخ تیموری به همت"محمد بن فخر الدین بن سیف الدین بن مقدم بجستانی "بنا شده و تاریخ اتمام ان بر اساس کتیبه موجود در مسجد سال828 هجری می باشد.این مسجد که در کوچه طاهری قرار دارد در حال حاضر دارای دو ایوان بر دو سوی صحن مربع شکل آن می‌باشد و بر انتهای ایوان قبلی محرابی مقرنس کاری تعبیه شده است و در سمت مغرب مسجد شبستانی است که سقف آن بر فراز ستون هایی استوار گردیده است
ایوان شمالی بنا در سال 1024 ه.ق در عصر صفویه توسط حاج ناصر الدین محمدبن احمد مرمت شده است.
== صومعه مزار ==
در دامنه تپه اي طبيعي در 5 کيلومتري بجستان و در مجاورت روستاي مزار اثر با ارزشي واقع است که در دل تپه حفر شده و احتمالا با قلعه مزار در ارتباط است زيرا قلعه مزبور برفراز اين عارضه ساخته شده و بعنوان سردابه و پناهگاهي مي توانسته براي ساکنين آن مورد استفاده قرار گيرد.با توجه به ویژگیهای اثر؛ این مجموعه می تواند به عنوان معبد مهری به زمان هخامنشیان وحتی پیش از آن مربوط باشد. به احتمال بسيار زياد اين اثر در دوران اسلامي به عنوان زاويه و صومعه نيز به کار رفته است. امروزه اين مکان با انجام تغييراتي در فضاي داخلي به عنوان مسجد زمستاني اهالي مورد استفاده قرارمی گیرد فضاي داخلي اين محل همانند ديگر دخمه ها و پناهگاهها در ميان خاک هاي فشرده تپه حفر شده و شامل تعدادي ستون چهارضلعي و مستحکم با تاق‌ها و فضاهايي وسيع است. شایان ذکر است پرونده صومعه مزار به عنوان آثار معماری دستکند، در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است.
== قلعه دختر مزار ==
اين قلعه نيز مانند ساير قلاع دختر ايران نام خود را ازناهيد ، الهه ي آب ، بركت وزيبايي اخذ نموده است .اين قلعه برفراز قلعه اي منفرد ورفيع واقع در 3 كيلومتري جنوب غربي روستاي مزار ساخته شده است.اين قلعه در دوره ي ساساني و يا قبل ازآن ساخته شده و در دست اميران محلي بوده و در قرون اوليه ي اسلامي نيز به همان ترتيب مورد استفاده بوده است وهنگامي كه در تصرف پيروان حسن صباح بوده، به فرمان خوانين مغول ويران شده است. قلعه ي نامبرده در قرون اول تا 5 هجري قمري كم وبيش مورد استفاده بوده، در اواخر قرن 5 به تصرف پيروان حسن صباح در آمده ودر قرن 7 توسط مغولان ويران شده است. بقایای این قلعه بسیار زیبا و دیدنی است.
== پل یونسی ==
از ابنیه تاریخی بجستان که بر امتداد کال شور و بر روی آن ایجاد شده سازه ای است آجری و مستحکم موسوم به پل یونسی که نام خود را از شهر یزدیک واقع در 45 کیلومتری بجستان گرفته است . معماری این پل دارای 9 چشمه تاق جناقی و آبروهای نیمه مدور است که در بخشی از آن سنگ یا ملات ساروج و قسمتهایی دیگر از آجر و گچ ساخته شده است. این بنای تاریخی از یادگارهای دوره صفویه است.
== رباط زین آباد ==
این بنای با ارزش در 60 کیلومتریی گناباد و به فاصله 15 کیلومتری جنوب شرقی بجستان و در امتداد جاده بجستان – فردوس واقع است. رباط زین آباد با وسعت تقریبی 2500 متر مربع به صورت نقشه چهار ضلعی و فضاهای معماری متفاوت توقفگاه کاروانیانی بوده است که مسیر کویر را طی مینموده اند. در اضلاع شمالی و جنوبی در هر طرف از صحن رباط فضاهایی به عرض سه متر برای اقامت مسافران و اتاقهایی نیز به ابعاد 4*3 متر تعبیه شده است .شاه نشین بنا که قسمت شاخص این اثر معماری محسوب می‌شود در ضلع غربی صحن قرار گرفته ودو دالان که به پشت آن منتهی می شود.رباط زین آباد از یادگارهای معماری عصر قاجاریه می باشد.
== رباط فخر آباد ==
رباط چهار ایوانی فخر آباد در حاشیه روستایی به همین نام واقع است. این مکان با فضاهای وسیع خود ظاهرا در زمان رونق و آبادانی مورد استفاده کاروانیانی بوده است که ازاین طریق قصد سفر به سوی کویر را داشته اند.بنای رباط متعلق به دوره قاجاریه است و از معماری آن شامل سر در ورودی، ایوانچه‌های طرفین ورودی به عنوان توقف گاه تابستانی ،
شاه نشین، فضای اصطبل، بار انداز و صحن است. تزیینات جالب توجه این رباط استفاده از آجرهای با پخت ناقص است که با تلفیق آن با آجرهای معمولی اشکال هندسی زیبایی در قسمت پیشانی سر در ورودی و بخش شاه نشین آن بوجود آمده است .
== مسجد مرندیز ==
این بنا با وسعت تقریبی 600 متر مربع در 37 کیلومتری شمال خاوری بجستان قرار دارد. معماری آن شامل صحن، ایوان، قبله و شبستان گنبد دار بوده و از نوع بناهای یک ایوانی است. ایوان مقصوره بنا دارای پوشششی است که با ایجاد تاق و تویزه در آن شکل گرفته است. در بخش انتهایی این قسمت رسمی بندی‌های زیبا بر روی گچ ایجاد شده است . قسمتی از تزیینات این پوشش نیز به نقاشی "ل اخرایی و ردیفی از قطار بندی‌های گچی اختصاص یافته است . مسجد جامع مدندیز به سبب وجود بخشی از تزیینات و نمای بیرونی اطراف و صحن و ایوان از نظر نقشه و نوع عناصر تزیینی با مسجد تاریخی خواف، مسجد رشتخوار و گگنبد مقبره قطب الدین حیدر مشابه است. این بنا متعلق به قرن یازدهم هجری است.
== کاروانسرای قاسم آباد ==
کاروانسرای قاسم آباد یکی از بناهای با ارزش بر جای مانده از دوره صفوی می‌باشد که در روستایی به همین در 20 کیلومتری غرتب بجستان واقع گردیده است. بنای مذکور در مرکز روستا واقع گردیده و از خصوصیات بارز آن می توان به معماری بسیار زیبا، تزیینات نوع پو شش سقفها و بادگیر چهارضلعی اشاره کرد. این بنا که یکی از کاروانسراهای شاه عباسی هفتگانه بجستان است در قدیم مسیر جاده ابریشم بوده که هم اکنون راه آهن بافق- مشهد از حاشیه آن عبور می کند. کاروانسرای قاسم آباد بنایی است از معماری گذشته در تل کویر زیبای بجستان که بادگیر چهارضلعی آن در خراسان ازاز معروفیت بالایی برخوردار است.
== مشاغل و هنرهای سنتی بجستان ==
در شهرستان بجستان از دیر باز هنرهای سنتی و مشاغل سنتی جایگاه ویژه ای در تامین معیشت مردم این سرزمین داشته اند. هنوز در گوشه و کنار شهر و روستاهای این منطقه می توان بخشی از این مشاغل بومی را مشاهده کرد. از این مشاغل می توان به گیوه دوزی ور روستاهای جزین، بقچیر و افکان، آهنک، گلیم بافی در یونسی، فخر آباد، نیان، ابراهیم آبادو قالی بافی، پار چه بافی، نمد مالی، حوله بافی و سبد بافی در سایر مناطق اشاره کرد. در گذشته قالیچه‌های آن با نقش بلوچی به دلیل کیفیت به خارج صادر می شد.
== سایر تفرجگاهها و مناطق ییلاقی ==
بجستان از یک سو به کویر و از سوی دیگر به کوههای مرتفع سیاه کوه منتهی می شود. وجود مناطق ییلاقی همچون "تنکه نسترن" " بوستان طبیعی نوبهار" "دره آهنگ" "باغ سلیمه مزار"سد سریده"به لحاظ رویش لاله‌های درست و گلگون و شقایق‌های زیبای بهاری و بید مشک‌های زیبا و دو منطقه حفاظت شدهٔ "هلالی"و"افتخار" با گونه‌های کم نظیر حیات وحش و کویر زیبای بجستان از دیگر جاذبه‌های گردشگری بجستان می باشد.
== پارک طبیعی بجستان ==
مجموعه پارک طبیعی و باغ زیبای پرندگان بجستان یکی از کم نظیرترین مجموعه‌های استان خراسان رضوی است این مجموعه شامل حیات وحش و نمایشکاه جلوه هایی از طبیعت و باغ پرندگان و سایت نگهداری آهو و جبیرمی باشد. این پارک نسبتا طبیعی چون نگینی زیبا در مرکز شهر بجستان است و دارای پرندگان زیبا و خوش الحانی همچون زاغی پا قرمز، طوطی‌های رنگارنگ، طاووس و ...می باشد. این مجموعه همه روزه پذیرای علاقه مندان به طبیعت و مسافران نوروزی و گردشگری است که از این مسیر عبور می کنند.
== سیاه کوهی هلالی ==
منطقه حفاظت شده "هلالی " در جنوب شرق شهرستان بجستان و غرب گناباد با وسعتی قریب به 120000 هکتار قرار گرفته است . منطقه ییلاقی سیاه کوه دارای مرتفع و به هم پیوسته و دره‌های سر سبز و عمیق و چشمه سارهای متعدد می باشد. از مهمترین گونه‌های جانوری آن می توان به آهو، کل و بز، قوچ و میش، سمور و گربه وحشی اشاره کرد. پوشش گیااهی منطقه نیز شامل زیره سیاه، کاکوتی، رازیانه، درختان بنه، انجیر، تاغ، بادامشک و زرشک می‌باشد . این منطقه بدلیل آنکه در اقلیم نیمه خشک و بیابانی قرار گرفته است قابلیت‌های مطلوبی در جهت جذب گردشگر و مسافران عبوری از این منطقه دارد. بهار این منطقه به لحاظ رویش گلهای الوان از چشم انداز بسیار زیبا یی بر خوردار است.
== سوغات بجستان ==
در میان سوغات سفر بجستان میتوان ازیاقوت سرخ کویر یا همان انار بجستان نام برد که به بسیار ی از کشورهای شرق دور صادر می‌شود و کام هر رهگذری و مسافری را که به این شهر می گذارد شیرین می کند. از سوغات مشهور شهر بجستان می توان از کلوچه و حلوای این شهر نام برد که در بازاز شهرهای اطراف، جایگاه ویژهای دارد. از دیگر سوغات و محصولات این منطقه می توان زعفران زیره حنا، پسته و محصولات خشکباری اشاره کرد که می تواند بخش زیادی از سبد خرید مسافران را پر نماید.
== پانویس ==
{{خراسان رضوی}}
[[رده:تاسیس شده‌ها در ۲۰۰۸ (میلادی)]]
[[رده:شهرستان‌های استان خراسان رضوی|بجستان]]
[[en:Bajestan County]]
[[it:Provincia di Bajestan]]
[[pnb:شہرستان باجستان]]
[[tr:Bacestan şehristanı]]
| 