ویکیپدیا:نقد/نسخه پیشنهادی
 | این صفحه حاوی یک انشا است. این انشا شامل توضیحات و توصیه‌های یک یا چند مشارکت‌کنندهٔ ویکیپدیا است. انشاها جزو مقاله‌های دانشنامه یا سیاست‌ها یا رهنمودهای ویکیپدیا نیستند؛ چرا که به‌طور کامل توسط جامعه مورد بررسی قرار نگرفته‌اند. بعضی از انشاها هنجارهای متداول را بیان میکنند؛ در حالی که سایر انشاها فقط دربردارندهٔ دیدگاه‌های اقلیت هستند. |
 | این پیشنهاد قبلاً به رای گذاشته شده و اجماع بر سر تبدیل آن به رهنمود یا سیاست حاصل نشده است. |
این نوشتار سیاست محتوایی است که به نحوه نوشتن مقالات «نقد» و «نظرات اجتماعی» و بخش‌هایی از مقالات دیگر که به نقد یا نظرات اجتماعی پرداخته اند اختصاص دارد. دامنه این نقدها شامل نقد مذاهب، نقد شخصیت‌های مذهبی و غیرمذهبی یا حتی مواردی مانند شبکه های خبری می شود. همانند بقیه سیاست‌ها، کاربران ملزم به پیروی از این سیاست هستند.
کسانی که به نقد یک موضوع در طول تاریخ برخاسته‌اند اجتماعی از انسان‌ها بوده‌اند. چون تعداد این انسان‌ها از حدی بیشتر شود و دوام تاریخی بگیرد این اجتماع انسان‌ها تبدیل به پدیده‌ای اجتماعی می‌شود. بر اساس این سیاست مقالات نقد و نظرات اجتماعی می‌بایست به نقد و نظرات اجتماعی به عنوان پدیده‌ای اجتماعی نگاه کرده و تغییر و تحولات آن را در بستر تاریخی بررسی کنند. این بررسی شامل بیان عقاید گروه (گستره موضوعاتی که مطرح میکردند و نحوه تغییر و تحول آن)، ویژگی‌های اجتماعی گروه (اطلاعاتی نظیر طبقه اجتماعی، اقتصادی، تحصیلاتی، دینی، میزان مشارکت زنان و پراکندگی جغرافیایی)، تحلیل میزان تاثیرگذاری آنها بر جوامع، نحوه واکنش تاریخی موافقان و مخالفان و میزان آزاد بودن گروه در بیان عقاید در دوران‌های مختلف تاریخی، و امثال آن می‌باشد. مهمترین نکته‌ای که نویسنده مقاله نقد و نظرات اجتماعی باید در نظر داشته باشد این است که مقاله «نقد موضوع» باید حاوی مطالبی درباره «نقد موضوع» باشد نه نقدکردن «موضوع».
این سیاست با سیاستهای محتوایی ویکیپدیا:تحقیق دست‌اول ممنوع، ویکیپدیا:دیدگاه بی‌طرف و ویکیپدیا:منابع معتبر در ارتباط است. خصوصا با سیاست ویکیپدیا:تحقیق دست‌اول ممنوع مبنی بر اینکه «جهت نشان دادن اینکه شما مشغول انجام تحقیق دست اول نیستید، واجب است که مطلبتان را به منابع معتبری ارجاع دهید که مستقیماً درباره موضوع مورد بحث صحبت بکنند و مستقیماً و بدون ابهام اطلاعات ارایه شده در مقاله را آنگونه که نوشته شده‌است تأیید کنند.» بنابراین این سیاست نباید جدا از سیاستهای محتوایی بررسی و تفسیر شود. ویراستاران باید سعی کنند که خود را با همهٔ آنها آشنا کنند.
آیا اصلا باید مقاله نقد داشته باشیم؟ ویرایش
بر اساس ویکیپدیا:دیدگاه بی‌طرف مقالاتی با عنوان «نقد X» ناقض این قانون‌اند: (بنگرید به ویکیپدیا:دیدگاه بی‌طرف#عنوان مقالات)
برخی از عناوین مقاله‌ها توصیفی هستند و نه اسم خاصی برای یک شی. عناوین توصیفی باید بی‌طرفانه انتخاب شوند تا دیدگاه یک طرف یک منازعه را پیش نبرند. به عنوان مثال، عنوان «نقد X» بهتر است به «نظرات اجتماعی درباره X» تغییر نام یابد. عناوین خنثی وجود نظرات متعدد، و مقاله نویسی متعهدانه را تشویق میکنند.
توصیه می‌شود که مقالات نقد به تدریج به مقالات با عنوان «نظرات اجتماعی» تغییر نام بیابند و تمامی دیدگاه‌های مختلف را در کنار هم و در یک جا پوشش دهند تا ظاهر مقاله درست بودن دیدگاه خاصی را پیشنهاد نکند. در صورتی که تغییر نام از «نقد» به «نظرات اجتماعی» صورت بگیرد کاربران نباید آن را به نقد برگردانند. همچنین در صورتی که حجم مقاله زیاد شود و نیاز به ایجاد مقاله‌های زیرشاخه‌ای باشد، آنها را نیز باید بصورت خنثی نام گذاری کنید: مثلا «نظرات اجتماعی درباره X در قرون وسطی».
نقد و نظرات اجتماعی به عنوان پدیده‌ای اجتماعی ویرایش
کسانی که به نقد یک موضوع در طول تاریخ برخاسته‌اند اجتماعی از انسان‌ها بوده‌اند. چون تعداد این انسان‌ها از حدی بیشتر شود و دوام تاریخی بگیرد این اجتماع انسان‌ها تبدیل به پدیده‌ای اجتماعی می‌شود. جهت بررسی این پدیده اجتماعی باید به چند جنبه مختلف از این پدیده توجه کرد:
- عقاید گروه: این اطلاعات متشکل از موارد زیر است: گستره موضوعاتی که مطرح میکردند و نحوه تغییر و تحول آن چه بود؟ اولین کسانی که یک نقد خاص را مطرح کردند در چه دورانی بودند؟ برهمکنش میان نقدهایشان و شرایط اجتماعی اقتصادی سیاسی محیطی که در آن زندگی میکردند چه بود؟ هدفشان از نقد چه بود؟ میزان آگاهی اعضای این گروه از عقاید دیگران و نحوه انتشار عقاید آنها چگونه بوده است؟ از چه ابزارهایی برای پخش نقد استفاده میکردند (مثلا اینترنت در دوران مدرن) و آیا نحوه استفاده آنها ویژگی‌های خاصی داشته است؟
- ویژگی‌های اجتماعی گروه: اطلاعات نظیر طبقه اجتماعی، اقتصادی، تحصیلاتی، دینی، میزان مشارکت زنان و پراکندگی جغرافیایی. همچنین افراد سرشناس این پدیده اجتماعی چه کسانی بودند. اعضای این پدیده اجتماعی از چه قشری از جامعه بودند و آیا با بقیه اعضای آن جامعه تمایزی داشتند؟
- میزان تاثیرگذاری گروه و واکنش تاریخی موافقان و مخالفان: تا چه حد این گروه موفق به تاثیرگذاری بر جوامع مختلف شدند؟ نحوه واکنش تاریخی موافقان و مخالفان و میزان آزاد بودن گروه در بیان عقاید در دوران‌های مختلف تاریخی، و امثال آن. پس از ظهور دانشگاه و انجام مطالعات دانشگاهی واکنش دانشگاهیان به آنها چگونه بوده؟
استفاده از منابع ویرایش
از آنجایی که نقد پدیده‌ای اجتماعی بوده شامل افرادی از طیف‌های مختلف می‌شود. برای منتقد شدن نیاز به اعتبار نیست و هر کسی میتواند منتقد باشد، چه آگاه‌ترین افراد و چه ناآگاه‌ترین افراد. مقالات نقد هم برای انعکاس نظرات و ویژگی‌های همین افراد منتقد است. اما نوشته‌های برجای مانده از این افراد و همچنین پاسخ‌هایی که به آنها داده شده منابع اولیه و داده‌های خام محسوب می‌شوند. در حالی که منابع معتبری که درباره این نقدها نوشته‌اند منابع ثانویه محسوب می‌شوند.
مقالات ویکیپدیا باید به طور عمده با استفاده از منابع ثانویه نوشته شوند. برای انعکاس نظرات منتقدان با استفاده از این منابع، باید منبع معتبر ثانویه‌ای یافت که درباره منتقدان نوشته باشد و نظرات آنها را بیان، تحلیل و خلاصه کرده باشد. استفاده مناسب و محدود از منابع دست‌اول نیز مجاز است. بر اساس ویکیپدیا:منابع معتبر «استفاده مناسب از منابع اولیه اغلب دشوار است. در برخی شرایط استفاده از آنها میتواند مفید و معتبر باشد، اما در هنگام استفاده از آنها باید احتیاط کرد تا تحقیق دست‌اول محسوب نشوند.» استفاده مناسب از منابع اولیه در صورتی که مقاله در مورد کتاب سرشناسی است که نظرات یک منتقد را منعکس داده، آسان تر از زمانی خواهد بود که مقاله نظرات منتقدان در گستره جغرافیایی و تاریخی بزرگی را پوشش میدهد. زیرا باید اطمینان کسب کرد که رجوع به کتب این نویسندگان و خلاصه سازی نظرات آنها و بیان آنها تحقیق دست‌اول محسوب نشود و مقالات را به سمت دادن وزن ناروا به یک منتقد خاص در یک دوران خاص یا معاصرگرایی یا همزبان گرایی منحرف نکند (به عنوان مثال نقدهایی که به زبان‌هایی که ویرایشگر به آنها تسلط ندارد ذکر نمی‌شوند) تا گردآوری سلیقه‌ای نشده و معلوم شود که چند درصد از منتقدان به آن نکات ارزش داده‌اند یا آنها را وارد دانسته‌اند. بگفته ویکیپدیا:تحقیق دست‌اول ممنوع «هر مطلب برگرفته از منبعی اولیه و نیز هرگونه تعمیم، تحلیل، ترکیب، تفسیر یا ارزیابی اطلاعات یا داده‌ها باید توسط انتشارات مستقل، مورد اعتماد و معروفی به چاپ رسیده باشد.»
نکته دیگر این است که نقدها باید در هر دورانی بصورت تاریخی طبقه بندی و خلاصه شوند. ورود دقیق به همه جزئیات نقدها ممکن است وزن ناروایی به آن منتقد بدهد. در صورتی که منتقدی به دلیل نوآوری‌هایش یا سرشناس بودنش یا اهمیت تاریخی اش مطرح باشد (مانند نقد یوحنای دمشقی از اسلام، یا نقد برتراند راسل از مسیحیت)، احتمالا در منابع معتبر ثانویه در مورد این نقدها صحبت شده‌است. با استفاده از این منابع ثانویه و همچنین با استفاده مناسب از متن نقدها (به عنوان منابع اولیه) میتوان مقاله اصلی را تکمیل کرد و نکات اصلی نقد را خلاصه کرده و بر نوآوری‌ها تاکید نمود. همچنین میتوان مقاله‌ای با نام کتاب نوشته شده توسط منتقد ساخت و جزئیات بیشتر را به آنجا منتقل کرد، و پیوندی از آن در مقاله اصلی نقد قرار داد تا وزن ناروا در مقاله اصلی نگیرد و سیر تاریخی مقاله را منحرف به یک زمان نکند. این نکته در مورد منابع دانشگاهی (مانند کتاب مایکل مارتین علیه مسیحیت) که حملات شخصی نویسنده بر علیه یک مذهب را بیان میکنند نیز صحت دارد (مگر در مواردی که محقق به خلاصه سازی نقدهای گذشتگان بپردازد).
منابع معتبر ویرایش
بر اساس ویکیپدیا:منابع معتبر تمامی مقالات ویکیپدیا باید بر منابع معتبر استوار باشند. منابع معتبر منابعی هستند که از لحاظ میزان دقت دارای شهرت هستند و نویسنده آن دارای اعتبار کافی در زمینه مورد بحث باشد. منابع دانشگاهی - در صورت وجود - بهترین منابع موجود هستند هرچند منابع غیردانشگاهی معتبر هم قابل استفاده هستند. الزاما کتاب یک فرد سرشناس، معتبر نیست.
دیدگاه‌های متخصصان حوزوی تنها میتوانند در مورد دیدگاه‌های مذهبی و آن هم با شرایط خاصی استفاده شود. به عنوان مثال در شیوه نامه مقالات مرتبط با اسلام آمده که دیدگاه‌های متخصصان مذهبی شهیر و برجسته میتواند منبع قابل اعتمادی برای آموزه‌های دینی و دیدگاه‌های سرشناس باشند. اما استفاده از آنها خارج از محدوده تخصصی‌شان مجاز نیست، و در استفاده از آنها باید دقت زیادی کرد. خصوصا اینکه جوابی که یک روحانی سرشناس شخصاً به نقدی داده‌است منبع اولیه محسوب می‌شود اما در صورتی که جواب‌هایی که بصورت تاریخی دیگران به یک استدلال داده‌اند را تحلیل و جمع آوری کرده باشد، آنوقت منبع ثانویه محسوب می‌شود. شرایط مشابهی در مورد نظرات الهیدانان برجسته دیگر ادیان وجود دارد.
استفاده از منابع دست اول ویرایش
با توجه با متن بالا کاربران فقط در شرایط زیر مجاز به استفاده از منابع اولیه هستند و سرپیچی از آنها تخطی محصوب میگردد:
- در منبع اولیه‌ای، در صورتی که آن منبع معتبر باشد و در بخشی از آن «کلیّت نظر منتقد یا بازخورد نقدهایش» را منعکس کرده باشد میتوان از آنها بهره جست، مانند بخش «پیش گفتار» در چاپ دوم «دو قرن سکوت» ، «عبدالحسین زرین‌کوب» که نویسنده درباره بازخورد کتابش پیشگفتار را نوشته.
- قسمتی از منبع اولیه که در منبع ثانویه مورد بررسی قرار گرفته، ولی از آن قسمت نقل قول مستقیمی در منبع ثانویه وجود ندارد، در این موارد میتوان صرفا نقل قولی از آن قسمت مورد نظر را به ویکیپدیا آورد. مثلا در منبع ثانویه آیه ای از قرآن را نقد کرده ولی از آوردن آیه مذکور خودداری کرده، در این موارد میتوان آیه مربوطه را فقط به همراه نقد افزود (این درحالی است که آوردن آیه بدون آوردن نقد در کنارش اشتباه است!).
در غیر این موارد فقط در صورتی کاربران مجاز به رو نویسی از منبع اولیه هستند که منبعی ثانویه و معتبر آن قسمت را نقل قول کرده باشد و نویسنده منبع ثانویه صحت آن را تایید کرده باشد. و باید در این موارد به منبع ثانویه هم ارجاع داد.
احراز سرشناسی ویرایش
کاربران باید مشخصاتی را از «نقد» یا «نقاد» با استفاده از منبع معتبر در مقاله اضافه کنند که نشان دهنده سرشناسی «نقد» یا «نقاد» باشد.
- مثال:
- پاستور کاشف واکسن در قرن ۱۹[منبع معتبر دال بر سرشناسی پاستور] گفته ...(ادامهٔ جمله)...
جوابیه ویرایش
برای نقد های مطرح شده میتوان جوابیه ای از منابع معتبر وارد نمود.
ساختار ویرایش
- پیشنهاد میگردد که مقاله نقد دارای ساختار زیر باشد:
- تاریخچه: شامل تاریخچه نقد و مخصوصا حاوی مطالبی که چه کسانی در ابتدای پدیده آن را نقد میکردند (مثلا ابوجهل برای نقد اسلام) و تکامل شخصیت‌ها در طول تاریخ (مثلا از ابن مقفع برای نقد اسلام یاد شود) باشد و در ابتدا چه موضوعاتی مورد نظر ناقدان بوده و سیر تکامل آن
- زیرشاخه‌ها: میتوان برای هر دوره تاریخی (مثلا قرون وسطی، دوران روشنگری، دوران جدید) زیرشاخه‌ای داشت و این زیرشاخه‌ها را مجدداً بر اساس آیین یا بر اساس ملیت منتقدین تقسیم بندی کرد. زمانی که در یک دوران تاریخی خاص لیست انتقاداتی که وارد شده‌اند را می‌نویسید باید هر تیتر به بررسی حداقل چند نقد (مثلا ۵ نقد) پرداخته باشد تا موضوعات بتواند برای خود تیتری جداگانه داشته باشد و یافتن آنها برای خواننده راحت تر باشد.
- ناقدان و کتب انتقادی معروف در طول تاریخ: مثلا برتراند راسل در نقد مسیحیت، یا ۲۳ سال در نقد قرآن
- تاریخچه: شامل تاریخچه نقد و مخصوصا حاوی مطالبی که چه کسانی در ابتدای پدیده آن را نقد میکردند (مثلا ابوجهل برای نقد اسلام) و تکامل شخصیت‌ها در طول تاریخ (مثلا از ابن مقفع برای نقد اسلام یاد شود) باشد و در ابتدا چه موضوعاتی مورد نظر ناقدان بوده و سیر تکامل آن
- مقالات نقد باید از اصول زیر پیروی کنند:
- نباید بر اساس وقایع مقاله را ترتیب بندی کرد (مثلا باید از عناوین «زندگی محمد در مکه» یا «زندگی محمد در مدینه» یا «کشتار قبیله X توسط محمد» خودداری نمود)
- نباید نظر اشخاصی که سرشناس نیستند را وارد کرد. استفاده از منابع معتبر و ثانویه این مشکل را به خودی خود حل می‌کند، زیرا این منابع از منتقدین سرشناس در دوران‌های مختلف نام می‌برند.
لحن مقاله ویرایش
ویکیپدیا به انعکاس دیدگاهها می‌پردازد اما خود نباید درباره آنها قضاوت کند. این موضوع در مورد مقالات نقد هم صادق است. بر اساس ویکیپدیا:دیدگاه بی‌طرف لحن مقاله نباید بگونه‌ای باشد که بنظر آید دیدگاه خاصی را توصیه می‌کند
هیچکدام از دیدگاهها نباید وزن غیر متناسب گرفته، یا بگونه‌ای بیان شوند که قضاوت ما از «حقیقت» بودن آن را نشان دهد. دیدگاه بی‌طرف نسبت به موضوع مقاله نه احساس همدردی می‌کند و نه مخالف آن است: هیچ دیدگاه خاصی را توصیه نمی‌کند. پیش‌نیاز بی‌طرفی این است که تمامی دیدگاهها بدون جهت گیری و عادلانه نوشته شوند. اکثر ویرایشگران و منابع جهت‌گیری‌های خاص خود را دارند؛ (به عبارت دیگر، اکثر ویرایشگران و نیز منابع نقطه نظرهای خاص خود را دارند) اما آنچه که در ویکیپدیا اهمیت دارد این است که بتوانیم آنها را ترکیب کرده و یک مقاله بی‌طرف بنویسیم. مقاله‌های بی‌طرف دیدگاه‌های مختلف پیرامون موضوع مورد مناقشه را، به جای جانب‌داری از یکی، عادلانه توصیف کرده و تحلیلی شامل تمامی جنبه‌های مختلف یک منازعه و نیز دیدگاه‌های مختلف را، همراه با اسناد و شواهد به خواننده ارائه می‌کند. هنگامی که تمایل ویرایشی به سمت یک دیدگاه خاص معطوف می‌شود، مقاله نیاز به تصحیح موارد جانب‌دارانه دارد تا به سوی بی‌طرفی سوق داده شود.
روند حل اختلاف ویرایش
بدلیل نبود کمیته حکمیت در ویکیپدیا فارسی روند حل اختلاف این مقالات تا زمانی که کمیته حکمیت تشکیل شود بشکل زیر خواهد بود:
- در صورت وقوع اختلاف و ارجاع آن به ویکیپدیا:حل اختلاف، میانجی‌گری که این مقاله را برمی گزیند میتواند محدودیت‌های ویرایشی در مورد مقاله اعمال کند. میانجی‌گر میتواند مجازات سنگینی برای بی ادبی، اخلال، جعل منبع، یا جنگ ویرایشی وضع کرده و در صورت عدم پیروی از آن در حالت حاد میتواند یک یا چند کاربر از ویرایش آن مقاله برای مدت کوتاه یا طولانی محروم کند. مدیران وظیفه اعمال این محدودیت‌ها را در صورت گزارش میانجی در تابلو اعلانات مدیران دارند.
- در صورتی که میانجی به هر دلیلی انتخاب نشد مدیران میتوانند مسئولیت میانجی را بر عهده گیرند.
- فقط باید در شرایطی از وجود میانجی گر استفاده نمود که در موضوعی اختلاف باشد که در این سیاست به آن موضوع اشاره نشده. در صورت تخطی کاربری از سیاستهای موجود در این صفحه، کاربر دیگر میتواند نقض قانون را در وپ:تام گزارش کند تا تخلف توسط مدیران شناسایی و برخورد لازم با کاربر خاطی انجام شود، این برخورد میتواند شامل محدودیت یا جلوگیری از ویرایش مقاله مذکور تا قطع دسترسی باشد.