کتاب آبی

با کتاب‌آبی اشتباه نشود.

کتاب آبی به کتاب‌هایی گفته می‌شود که شامل مجموعه‌ای از اطلاعات آماری، دستورالعمل یا گزارش کار هستند و به صورت دوره‌ای و سالیانه منتشر می‌شوند.

سابقهٔ آن به سدهٔ پانزدهم میلادی و به انتشار گزارش مجلس بریتانیا مربوط می‌شود. این نوع گزارش‌ها، که به صورت کتاب‌های بزرگ با جلد مخمل آبی چاپ شده بود، باعث شده‌است که این گزارش دولتی، به نام «کتاب آبی» نامیده شود. در این کتاب، هر ساله خلاصه‌ای از فعالیت‌ها و عملکرد دولت انگلستان، به‌خصوص از دیدگاه مسائل خارجی و روابط این کشور با کشورهای دیگر، منتشر می‌شود. در هنگام انتشار آن، علاوه بر گزارش عملکرد، اسناد و مدارک موجود نیز در دسترس قرار داده می‌شود.

سال ۱۹۰۹ میلادی

گزارش این سال، که مربوط به وقایع سال‌های بعد از ۱۹۰۶ است، در ارتباط با جنبش مشروطهٔ ایران و گزارش‌ها و اسناد مربوط به آن دوران است و یکی از منابع و مراجع مهم برای تاریخ مشروطیت به‌شمار می‌رود.

در سال ۱۳۲۷ ه‍. ق، شخصی به نام سید ابوالقاسم سرباز، مهندس و معلم مدرسهٔ نظامی، نسخه‌ای از آن را ترجمه و به‌صورت جزوه‌های هشت‌صفحه‌ای منتشر کرد. در سال ۱۳۳۰ ه‍. ق، سردار اسعد بختیاری کتاب آبی را فراهم آورد و با تشکیل یک گروه مترجم شش‌نفره، تمام آن گزارش را در هشت جلد و ۳٬۹۴۰ صفحه چاپ کرد.

خلاصهٔ این گزارش در سال ۱۳۷۷ خورشیدی توسط رحیم رضازادهٔ مَلِک در قالب کتابی با عنوان انقلاب مشروطهٔ ایران منتشر شد.

نمونه

تلگراف مارلینگ به عالیجناب ادوارد گری

از تهران، ۲۳ ژوئن ۱۹۰۸

راجع به تلگراف امروز من

«قشون شاه مردم را از عمارت مجلس و مسجد خارج نموده و انجمن آذربایجان را منهدم نمودند. شاه سید عبدالله و شیخ‌الرئیس و ده نفر دیگر از رؤسای مشروطیّون را دستگیر نموده‌است. من به وابستهٔ نظامی که امشب در تهران توقف خواهد نمود دستورالعمل داده‌ام که اگر ممکن می‌شود نگذارند که کسی در سفارت تحصن اختیار نمایند.»