گرمباد
گرمباد، پدیدهٔ فون یا باد فون (به انگلیسی: Foehn Wind، به آلمانی: Föhn) گونه‌ای از بادی با دمای به‌نسبت گرم و خشک است که در سمت بادپناه کوهستان، از ارتفاعات بیشتر به نقاط پایین‌دست نزول می‌کند و در طی این نزول دمایش افزایش می‌یابد.[۱]
دلیل تشکیل ویرایش
هوای مرطوب با برخورد به ارتفاعات مجبور به صعود می‌شود و در طی فرایند صعود با افزایش ارتفاع، دمای هوا کاهش می‌یابد. هنگامی که دمای هوا در حال صعود به میزان معینی کاهش پیدا کرد، بخار آب موجود در هوا به صورت اشباع درآمده و به ابر، مه یا بارش تبدیل می‌شود و به این‌صورت از میزان رطوبت موجود در هوا کاسته می‌شود. هوایی که رطوبت خود را تا حدودی از دست داده، از خط‌الرأس عبور کرده و سپس از دامنه بادپناه کوهستان به ارتفاعات کمتر حرکت می‌کند و در طی این نزول دمایش افزایش می‌یابد. به دلیل نرخ‌های متفاوت نزول آدیاباتیک هوای خشک و مرطوب،[۲][۳] دمای هوای خشک نزول‌کننده در دامنهٔ بادپناه، بیشتر از دمای هوا در ارتفاع معادل در دامنه‌ای است که هوای مرطوب از آن صعود کرده بود.[۴] نرخ افزایش دما در دامنه‌های بادپناه در حین سرازیر شدن هوا، ۱ درجهٔ سانتیگراد به ازای هر ۱۰۰ متر می‌باشد. با افزایش دما هوا رطوبت نسبی کاهش می‌یابد و جریان هوا به صورت باد گرم و خشک و گاهی پرسرعت بروز می‌کند.[۵]
اثرات و خسارت‌ها ویرایش
با نزول هوای خشک از کوه، در مدت کوتاهی دمای هوا افزایش شدیدی می‌یابد. به دلیل دمای بالا و مقدار اندک رطوبت، گرمباد می‌تواند به سرعت باعث ذوب‌شدن برف و یخ در ارتفاعات و بروز سیلاب گردد. احتمال وقوع بهمن در ارتفاعات به دلیل وزش باد شدید و نیز افزایش سریع دمای هوا بسیار زیاد است.[۶]
مناطق تحت تأثیر ویرایش
در ایران، گرمباد یکی از پدیده‌های دامنه‌های شمالی البرز در فصل سرماست. در استان گیلان از این باد با نام گرمش[۷] و در اردبیل با نام گرمیج[۸] یاد می‌شود موارد متعدد آتش‌سوزی جنگل‌ها در استان‌های شمالی ایران مانند گیلان و مازندران در هنگام این پدیده گزارش شده‌است.[۹][۱۰] این باد در دامنه‌های کوه‌های راکی در آمریکا با نام باد چینوک شناخته می‌شود و در اروپا از آن با نام باد فون یاد می‌شود[۱۱]
جستارهای وابسته ویرایش
منابع ویرایش
- ↑ «Foehn - an overview | ScienceDirect Topics». www.sciencedirect.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۱-۰۴.
- ↑ «About Lapse Rate». بایگانی‌شده از اصلی در ۴ فوریه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۸ مارس ۲۰۱۳.
- ↑ «Dry and Moist Adiabatic Lapse Rate». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ ژوئن ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۸ مارس ۲۰۱۳.
- ↑ «What is Foehn wind? - Hong Kong Observatory». بایگانی‌شده از اصلی در ۴ مارس ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۸ مارس ۲۰۱۳.
- ↑ «Foehn Winds that produced Large Temperature Differences near the Southern Appalachian Mountains». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ مه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۸ مارس ۲۰۱۳.
- ↑ «Foehn Wind». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ مارس ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۸ مارس ۲۰۱۳.
- ↑ «بادهای محلی گیلان». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ مارس ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۸ مارس ۲۰۱۳.
- ↑ وزش بادهای گرم (گرمیج) پدیده غالب جوی اردبیل تا شنبه آینده خواهد بود - خبرگزاری ایرنا
- ↑ گرمباد (باد فون) و آتش‌سوزی جنگل در استان‌های مازندران و گیلان PDF: 770 KB
- ↑ تحلیل و پیش‌بینی نقش باد فون در آتش‌سوزی جنگل‌های گیلان PDF: 248 KB
- ↑ «Chinooks – Warm West Winds». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ فوریه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۸ مارس ۲۰۱۳.