گوهر قاجار
گوهر قاجار یا حاجیه گوهر[۱] یک ستاره‌شناس، نویسنده و شاعر با لقب شمسة الشعراء در دوره دودمان قاجار بود.[۲] او را به عنوان یکی از اولین زنان ستاره‌شناس ایران و نویسنده کتاب گوهریه می‌شناسند.[۳][۲]
زندگینامه و فعالیت‌ها ویرایش
گوهر در زمان پادشاهی‌های محمدشاه و ناصردین شاه در اصفهان می‌زیست و از علوم مختلفی چون ستاره‌شناسی آگاهی داشت.[۴][۵] مادرش طیغون خانم نام داشت که دختر فتحعلی شاه قاجار محسوب می‌شد و پدرش موسی خان نام داشت.[۵] گوهر در شاعری و به ویژه در قصیده‌سرایی آن هم در آن دوره مردسالارانه، جسور و توانا بود.[۶][۷] او در مکتب قاآنی به پرورش طبع خود در قصیده‌سرایی پرداخته بود از این رو در قصیده پیرو سبک عراقی و در غزل پیرو سبک سعدی و گاه نیز پیرو سبک حافظ بود.[۵][۸]
موضوع اشعار او که در کتابی با نام دیوان گوهر یا گوهریه جمع‌آوری شده بودند،[۱۰] بیشتر در مدح امامان شیعیان، ناصرالدین‌شاه و مادر بود. گوهریه دارای ۶۰۰۰ بیت در قالب قصیده، غزل، رباعی، قطعه و مثنوی بود.[۸] این کتاب در سال ۱۳۲۰ به دستور احمدخان فاتح و به قلم اسماعیل بن احمد خوانساری در تهران چاپ شد.[۱۱]
اشعار گوهر تأثیر بسیاری بر روی مادر ناصرالدین شاه گذاشته بودند و از این رو ملک‌جهان خانم او را در جشن‌ها و مراسم‌ها مختلف به همراه خود می‌برد.[۸]
منابع ویرایش
- ↑ دهخدا. «لغت نامه دهخدا (گوهر قاجار)». Google books.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ «۱۰۰ زن نخست ایران در حوزه‌های مختلف». BBC News فارسی. ۲۰۱۳-۱۰-۱۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۴-۱۰.
- ↑ حجازی، بنفشه. تذکرة اندرونی. ص. ۱۹۲.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ قاجار، دنیای زنان در عصر. «گوهریه». دنیای زنان در عصر قاجار. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۴-۱۰.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ اثرآفرینان. ج. اول و ششم. انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- ↑ روح‌انگیز کراچی (۱۳۸۵). مشروطه و زنان شاعر. رودکی.
- ↑ «دایرة المعارف زن ایرانی "گوهر قاجار" - جستجوی Google». www.google.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۴-۱۰.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ «قصیده‌ای که مادر ناصرالدین شاه را متحول کرد». www.irna.ir. ۱۳۹۸-۰۸-۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۴-۱۰.
- ↑ خیرات حسان. اعتمادالسلطنه. ۱۳۰۷.
- ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ «Shams al-Shuʻarāʾ, Gawhar. Gawharīyah"». harvard.
- ↑ تهرانی، آقابزرگ. الذریعه الی تصانیف الشیعه (به عربی). ج. ۹. ص. ۹۳۶.
متن عربی:(۶۱۶۵- دیوان گوهر قاجار هی شمس الشعراء الحاجیة گوهر بنت موسی خان قاجار و أمها طیفون بنت الفتح علی شاه طبع دیوانها بطهران فی ۱۳۱۹–۱۳۲۰ بأمر أحمد خان فاتح الملک، و بخط إسماعیل بن أحمد الخوانساری، و یقرب من ستة آلاف بیت، یشتمل علی الغزل و القصائد فی المدائح و المقطعات و المثنویات و الترجیعات و الرباعیات و غیرها، بعنوان گوهریة ترجمها فی خیرات حسان و قال کانت عالمة بالنجوم و الأدب و غیرهما، و عنه أخذ فی از رابعة تا پروین- ص ۱۹۱ و قال إنها تلمذت علی القاآنی و إنها أشعر شواعر الفرس، و لکنه لیس بصحیح أیضا)