|
| عنوان تصویر =
| استان = [[خوزستان]]
| شهرستان = [[دزفول]]
| شهرستان = [[دزفول]]<ref>امام شوشتری، محمدعلی . تاریخ جغرافیایی خوزستان. </ref><ref>[https://www.academia.edu/7854304/_%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%88%D8%A7%DA%98%D9%87%D9%94_%D8%AC%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%D9%85%D8%B9%D9%86%D8%A7_%D9%88_%D9%85%D9%81%D9%87%D9%88%D9%85_%D8%A2%D9%86_%D9%85%D8%AC%D9%84%D9%87%D9%94_%D9%BE%DA%98%D9%88%D9%87%D8%B4_%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85_%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87%D9%94_%DB%B1%DB%B1_%D9%BE%D8%A7%DB%8C%DB%8C%D8%B2_%D9%88_%D8%B2%D9%85%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%DB%B1%DB%B3%DB%B9%DB%B1_%D8%B5_%DB%B4%DB%B9-%DB%B6%DB%B2 جلیلیان، شهرام. "نامواره جندی شاپور". مجلهٔ پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، شمارهٔ ۱۱، پاییز و زمستان ۱۳۹۱، ص ۴۹-۶۲]</ref> یا [[شوشتر]]<ref>[http://sh.lib.eshia.ir/40569/2/258/%D8%AC%D9%86%D8%AF%D9%89_%D8%B3%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8% ابن حوقل، صورة الارض ]</ref><ref>[http://jhr.ui.ac.ir/article_16501.html خدایی،محمدزمان. نگاهی نو به شهری کهن،مجله علمی پژوهشی دانشگاه اصفهان ]</ref> یا [[شوش]]<ref>[http://sh.lib.eshia.ir/40569/2/258/%D8%AC%D9%86%D8%AF%D9%89_%D8%B3%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8% ابن حوقل، صورة الارض ]</ref>
| نام‌های دیگر = جندی شاپور
«معرفت یونانی در [[امپراتوری ساسانی]] به ویژه به واسطه مسیحیان یونانی و سوری اشاعه یافته بود که حضور آن‌ها در وه اندیوگ شاپور (گندی شاپور) مسلم است.»<ref>شاهنشاهی ساسانی، تورج دریایی، ص209</ref>
[[مانی]] پیامبر ایرانی در همین شهر بدار آویخته شد و پیکر او را بر دروازه آویختند و از آن به بعد آن دروازه تا ادوار اسلامی بنام دروازهٔ مانی نامیده می‌شده‌است. دیگر از رویدادهای مهم تاریخی در این شهر قیام [[انوشکزاد]] فرزند [[خسرو انوشیروان]] را بر ضد پدر می‌توان نام برد. انوشکزاد که در دامان مادری مسیحی پرورش یافته بود با تکیه به نیروی مسیحیان و گروهی از سپاهیان و بازرگانان قیام پردامنه‌ای را آغاز کرد اما سرانجام مغلوب شد و قیام بشدت سرکوب گردید. در این شهر ضرابخانهٔ بزرگی قرار داشت و اکثر سکه‌های [[یزدگرد سوم]] در این شهر و ناحیهٔ [[سیستان]] ضرب گردیده‌اند. دروازه‌های شهر در حدود سال هیجدهم هجری باوساطتبوساطت یکی از ایرانیان تازه مسلمان بر روی اعراب گشوده شد و شهر از ویرانی و انهدام نجات یافت، بدین ترتیب تا اوایل دوران [[خلفای عباسی]] این شهر به حیات اجتماعی خود ادامه داد. گندی شاپور در قرون سوم و چهارم هجری که بر اهمیت [[بغداد]] افزوده شد، به تدریج موقعیت خود را از دست داده، به ویرانی گرائید از این شهر بزرگ ساسانی فعلاً هیچمختصر آثاری بربه جایجا نماندهمانده واست بزحمت بقایای مختصری از خرابه‌های آنکه در نزدیکیاطراف رودشهر [[کارون]]دزفول می‌توانقابل مشاهده کردهستند.<ref>فروهر، سالname=":0" ۱۳۷۱/><ref شمارهٔname=":1" ۷/><ref وname=":2" ۸،/><ref صname=":3" ۱۶/><ref وname=":4" ۱۷/><ref name=":5" /><ref name=":6" />
== موقعیت ==
بقایای این شهر باستانی در اطراف شهر دزفول و به طور دقیق‌تر در شهر جندی شاپور(روستای اسلام‌آباد سابق) قرار دارند.<ref name=":0">{{یادکرد وب|عنوان=شروع ساماندهی محوطه تاریخی جندی‌شاپور با اعتبار 3 میلیارد ریال|نشانی=https://miraskhz.ir/rha/mataleb/3914|وبگاه=miraskhz.ir|بازبینی=2020-10-29|کد زبان=fa}}</ref><ref name=":1">{{یادکرد وب|عنوان=لزوم انجام فعالیتهای حفاظتی و پژوهشی در گندی‌شاپور|نشانی=https://miraskhz.ir/rha/mataleb/2671|وبگاه=miraskhz.ir|بازبینی=2020-10-29|کد زبان=fa}}</ref><ref name=":2">{{یادکرد وب|عنوان=مستندنگاری محوطه تاریخی گندی‌شاپور|نشانی=https://miraskhz.ir/rha/mataleb/3817|وبگاه=miraskhz.ir|بازبینی=2020-10-29|کد زبان=fa}}</ref><ref name=":3">{{Cite journal|last=خدائی|first=محمدزمان|date=2010-01-21|title=نگاهی نو به شهری کهن مطالعه موردی: شهر جندی شاپور در روستای شاه آباد (شاه ابوالقاسم) حومه دزفول|url=http://jhr.ui.ac.ir/article_16501.html|journal=پژوهش های تاریخی|volume=1|issue=4|pages=55–64|issn=2008-6253}}</ref><ref name=":4">{{یادکرد وب|نشانی=https://www.iribnews.ir/fa/news/2856401/%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%B5-%DB%B3-%D9%85%DB%8C%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%B1%D8%AF-%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%84-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%87%DB%8C-%D9%85%D8%AD%D9%88%D8%B7%D9%87-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%DA%AF%D9%86%D8%AF%DB%8C%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1|وبگاه=www.iribnews.ir|بازبینی=2020-10-29|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|عنوان=گندی شاپور}}</ref><ref name=":5">{{یادکرد وب|نشانی=https://www.iribnews.ir/fa/news/2790912/%D9%85%D8%B3%D8%AA%D9%86%D8%AF%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D8%AD%D9%88%D8%B7%D9%87-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%DA%AF%D9%86%D8%AF%DB%8C-%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1|وبگاه=www.iribnews.ir|بازبینی=2020-10-29|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|عنوان=گندی شاپور}}</ref><ref name=":6">{{یادکرد وب|عنوان=دانشگاه صنعتی جندی شاپور دزفول|نشانی=http://jsu.ac.ir/news/%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4+%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1/1013/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1+%D8%AE%D9%88%D8%B2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-c-o-l-o-n-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87+%D8%AC%D9%86%D8%AF%DB%8C+%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1%D8%8C%D9%86%D8%AE%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%86+%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87+%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86+%D8%AF%D8%B1+%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8+%D9%87%D8%A7%DB%8C+%D8%AF%D8%B1%D8%B3%DB%8C+%DA%AF%D9%86%D8%AC%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%87+%D8%B4%D9%88%D8%AF|وبگاه=jsu.ac.ir|بازبینی=2020-10-29}}</ref>
در منابع تاریخی محل شهر جندی‌شاپور جایی حوالی شهرهای [[شوشتر]] و [[شوش]] عنوان شده،<ref>[http://sh.lib.eshia.ir/40569/2/258/%D8%AC%D9%86%D8%AF%D9%89_%D8%B3%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8% ابن حوقل، صورة الارض ]</ref> اما محل دقیق آن تاکنون مشخص نشده است. [[محمدعلی امام شوشتری]] در سال ۱۳۱۶ احتمال اینکه جندی شاپور در حوالی روستای شاه‌ابوالقاسم دزفول باشد را مطرح کرد.<ref>امام شوشتری، محمدعلی . تاریخ جغرافیایی خوزستان. </ref> این احتمال از سوی برخی نیز رد شده است. <ref>[http://jhr.ui.ac.ir/article_16501.html خدایی،محمدزمان. نگاهی نو به شهری کهن،مجله علمی پژوهشی دانشگاه اصفهان ]</ref> <ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/116042 خامه یار، احمد. بقعه شاه ابوالقاسم دزفول مدفن کيست؟ مرکز جامع دایره المعارف اسلامی ]</ref>
کاوش در محوطه تاریخی گندی شاپور به کندی صورت می‌گیرد، با این‌حال به تازگی کار پژوهش در این شهر تاریخی مجددا از سر گرفته شده است.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=آغاز نخستين كاوش در جندي شاپور دزفول توسط باستان شناسان ايراني|نشانی=https://www.irna.ir/news/82377129/آغاز-نخستين-كاوش-در-جندي-شاپور-دزفول-توسط-باستان-شناسان-ايراني|وبگاه=ایرنا|تاریخ=2017-01-07|بازبینی=2020-10-29|کد زبان=fa|نام خانوادگی=10}}</ref>
شائبه وجود شهر کهن جندی شاپور در محل روستای شاه ابوالقاسم (شاه آباد یا اسلام آباد) که مقبره یکی از مریدان شیخ اسماعیل قصری به نام شیخ ابوالقاسم بوده است، از آن جا ناشی می شود که سیدمحمدعلی مرتضوی از منسوبان [[محمدعلی امام شوشتری]] در محل بقعه این عارف کتیبه ای مشاهده کرد که بر آن ابیاتی منسوب به یعقوب لیث حک شده بود و چون یعقوب در جندی شاپور وفات یافته بود، فرض نمود که جندی شاپور می‌بایست در محل روستای شاه ابوالقاسم مابین شوشتر و دزفول واقع شده باشد.<ref>امام شوشتری، محمدعلی . تاریخ جغرافیایی خوزستان. </ref> برخی منابع این فرضیه را مبنا قرار داده اند.<ref>[http://www.ichodoc.ir/p-a/CHANGED/119/html/119_7.htm دبیری نژاد، بدیع‌الله. "جندی شاپور". دوره ۱۰، ش ۱۱۹و۱۲۰ (شهریور و مهر۵۱): ۷-۹.]</ref><ref>[https://www.academia.edu/7854304/_%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%88%D8%A7%DA%98%D9%87%D9%94_%D8%AC%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%D9%85%D8%B9%D9%86%D8%A7_%D9%88_%D9%85%D9%81%D9%87%D9%88%D9%85_%D8%A2%D9%86_%D9%85%D8%AC%D9%84%D9%87%D9%94_%D9%BE%DA%98%D9%88%D9%87%D8%B4_%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85_%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87%D9%94_%DB%B1%DB%B1_%D9%BE%D8%A7%DB%8C%DB%8C%D8%B2_%D9%88_%D8%B2%D9%85%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%DB%B1%DB%B3%DB%B9%DB%B1_%D8%B5_%DB%B4%DB%B9-%DB%B6%DB%B2 جلیلیان، شهرام. "نامواره جندی شاپور". مجلهٔ پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، شمارهٔ ۱۱، پاییز و زمستان ۱۳۹۱، ص ۴۹-۶۲]</ref>. شعر روی کتیبه به شرح زیر است:
{| class="wikitable" dir="rtl" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0"
| valign="top" width="220" |بگرفتم از خراسان تا مُلک پارس یکسر
| valign="top" width="220" |یعقوب لیث گویی در آن نبد نشسته
|}
دکتر احمد خامه یار پژوهشگر مزارهای اسلامی و دکتر محمدزمان خدایی پژوهشگر باستانشناسی فرضیه [[محمدعلی امام شوشتری]] را رد کرده اند. محمدزمان خدایی معتقد است که با توجه به این که شیخ ابوالقاسم ۳۰۰ سال بعد از فوت یعقوب وفات یافته و بقعه او ۸۰۰ سال بعد از فوت یعقوب توسط فتحعلی‌خان حاکم شوشتر ساخته شده و همچنین با توجه به جنس سنگ، این کتیبه نمی‌تواند به مدت یازده قرن از زمان فوت یعقوب به جا مانده و نشانه ای از مقبره یعقوب لیث و در نتیجه شهر گندی‌شاپور باشد. وی همچنین دلایل جغرافیایی در رد فرضیه امام شوشتری برمی‌شمرد.<ref>[http://jhr.ui.ac.ir/article_16501.html خدایی،محمدزمان. نگاهی نو به شهری کهن،مجله علمی پژوهشی دانشگاه اصفهان ]</ref> <ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/116042 خامه یار، احمد. بقعه شاه ابوالقاسم دزفول مدفن کيست؟ مرکز جامع دایره المعارف اسلامی ]</ref>
علاوه بر روستای شاه‌ابوالقاسم دزفول برخی نیز حوالی شوشتر، شوش و اهواز کنونی را محل احتمالی شهر جندی شاپور معرفی کرده اند.<ref>[http://sh.lib.eshia.ir/40569/2/258/%D8%AC%D9%86%D8%AF%D9%89_%D8%B3%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8% ابن حوقل، صورة الارض ]</ref> <ref>[http://jhr.ui.ac.ir/article_16501.html خدایی،محمدزمان. نگاهی نو به شهری کهن،مجله علمی پژوهشی دانشگاه اصفهان ]</ref> <ref>[http://www.ichodoc.ir/p-a/CHANGED/119/html/119_7.htm دبیری نژاد، بدیع‌الله. "جندی شاپور". دوره ۱۰، ش ۱۱۹و۱۲۰ (شهریور و مهر۵۱): ۷-۹ به نقل از سیدصفر رجبی، نگاهی به خرابه های جندی شاپور،فصلنامه تحقیقات جغرافیایی.ص ۳۹۷.]</ref> این احتمالات نیز با نقدهایی روبرو شده اند و از سوی برخی دیگر رد شده اند. <ref>[http://www.ichodoc.ir/p-a/CHANGED/119/html/119_7.htm دبیری نژاد، بدیع‌الله. "جندی شاپور". دوره ۱۰، ش ۱۱۹و۱۲۰ (شهریور و مهر۵۱): ۷-۹ ]</ref>
== نامگذاری ==
| 