آیات الاحکام که به فقه القرآن نیز مشهور است، به مجموعه‌ای از آیات قرآن که در بیان احکام شرعی نازل شده یا فقیه از آن آیات، برای استنباط حکم شرعی استفاده می‌کند، گفته می‌شود.[۱]

اهمیت ویرایش

اصلی‌ترین و مهم‌ترین منبع به دست آوردن و استنباط احکام و قوانین شرعی که در اسلام به آن تأکید فراوان شده، قرآن است. در قرآن بیش از شش هزار آیه وجود دارد که تعداد کمی از آن‌ها در بیان تکالیف شرعی مکلفان نازل شده‌است. در نتیجه این تعداد از آیات برای به دست یافتن احکام شرعی مورد اهمیت و توجه بالایی قرار دارد.[۲]

تعداد آیات ویرایش

تعداد آیات احکام حدود ۵۰۰ آیه است.[۳][۴] در این عدد مقداری اختلاف نظر نیز وجود دارد ولی مشهورترین آمار در این زمینه، ۵۰۰ آیه می‌باشد. تا جایی که فاضل تونی ادعا کرده که تا کنون آماری مخالف این عدد ندیده‌است[۵] و همچنین اسم بعضی از کتاب‌هایی که در زمینه آیات الاحکام تألیف شده بر اساس همین عدد بوده، مثل کتاب «النهایة فی تفسیر خمسمائة» و کتاب «منهاج الهدایة فی تفسیر خمسمائة آیة».[۶]

در طول تاریخ نیز کسانی بودند که برای این آیات، عدد خاصی را مطرح نکردند. مثلاً ابن دقیق معتقد است که هر شخص باتوجه به قریحه و ذهن خودش می‌تواند آیات الاحکام را شمارش کند، در نتیجه ممکن است شخصی به آمار ۵۰۰ آیه و شخص دیگر به آماری فراتر از آن برسد.[۷]

اولین کتاب آیات الاحکام ویرایش

آقابزرگ تهرانی در الذریعه از کتاب احکام القرآن که توسط یکی از یاران محمد باقر و جعفر صادق به نام محمد بن السائب بن بشر الکلبی (پدر هشام کلبی) تألیف شده به عنوان اولین کتاب در این موضوع یاد می‌کند و برای تأیید این سخن مطالبی را از کتاب الفهرست ابن ندیم و کشف الظنون کاتب چلبی می‌آورد.[۸][۹]

جستارهای وابسته ویرایش

منابع ویرایش

  1. «توسعه‌پذیری ظرفیت فقهی قرآن» (PDF). انجمن فقه و حقوق اسلامی حوزه. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۱۲ آوریل ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۶ ژوئن ۲۰۲۰.
  2. باقریان ساروری، احمد (۱۳۸۹). آیات الاحکام در کتاب‌های شهید اول. قم: بوستان کتاب. ص. ۳۶ و ۳۷.
  3. «فقه - دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم - کتابخانه مدرسه فقاهت». lib.eshia.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۵.
  4. «آیینه پژوهش - دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم - کتابخانه مدرسه فقاهت». lib.eshia.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۵.
  5. «الموسوعة الفقهیة - مؤسسه دائرةالمعارف الفقه الاسلامی - مکتبة مدرسة الفقاهة». ar.lib.eshia.ir (به عربی). دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۵.
  6. «الموسوعة الفقهیة - مؤسسه دائرةالمعارف الفقه الاسلامی - مکتبة مدرسة الفقاهة». ar.lib.eshia.ir (به عربی). دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۵.
  7. لطفی، اسدالله (۱۳۹۰). آیات الاحکام خانواده. تهران: خرسندی. ص. ۴۱.
  8. «الذّریعة إلی تصانیف الشّیعة ط دارالأضواء - الطهرانی، آقا بزرک - کتابخانه مدرسه فقاهت». lib.eshia.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۵.
  9. «کتب آیات الاحکام از ابتدا تا عصر محقق اردبیلی». rasekhoon.net. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۵.