خاندان رستم
خاندان رستم یا خاندان سام[۱][۲] از مهم‌ترین خاندان‌های ایرانی در شاهنامه فردوسی است. این خاندان مرزبان سیستان هستند و در بسیاری از جنگ‌های ایران حضور دارند.
| خاندان رستم | |
|---|---|
| اطلاعات کلی | |
| نام‌های دیگر | خاندان سام |
| نخستین پیشوا | گرشاسپ |
| پیشوایان دیگر | سام، رستم |
| مؤسس | گرشاسپ |
| درفش | اژدها پیکر |
| محل زندگی | سیستان و شرق ایران |
| نوع زندگی | یکجانشینی، شهرنشینی |
| زبان | پارسی باستان |
| پایتخت | سیستان |
| ملیت | ایرانی |
| سایر اطلاعات | |
| شناخته شده | مرزبان شرق ایران |
| آیین | کیش‌مهر |
| نژاد | سیستانی |
خاندان سام در منابع
ویرایششاهنامه
ویرایشخاندان سام خاندانی سیستانی و یکی از مهم‌ترین خاندان‌های ایرانی در شاهنامه هست. این خاندان حکومت سیستان را دردست داشته و مرزبان سیستان بودند، آن جا که منطقه سیستان یکی از نقاط حساس و در معرض حملات اقوام مختلف قرار داشت و از دیرباز یکی از نقاطی بود که برای حفظ سرزمین ایران باید در آن جا تهاجم‌ها دفع می‌شد. برهمین اساس نبردهای بزرگ و سرنوشت ساز در کهن‌ترین دوران برای حفظ کشور در این منطقه اتفاق افتاده که بسیاری از آن‌ها با پیروزی ایران توسط خاندان سام و مردم سیستان به پایان رسیده است.[۳][۴][۵]
گرشاسپ نامه
ویرایشگرشاسبنامه داستان منظومی است که آن را اسدی طوسی پیش از شاهنامه (در سالهای ۴۵۶ تا ۴۵۸ هجری) نوشته و داستان خاندان رستم و مخصوصاً جد او گرشاسب است. گویا اسدی در نوشتن این اثر از یک متن منثور استفاده کرده و خود نیز چیزهایی بر آن افزوده است. او در این کتاب تاریخ خاندان سام را چنین شرح داده می‌شود: جمشید پس از آنکه از ضحاک گریخت به سیستان رفت و به پادشاه آنجا که کورنگ نام داشت پناهنده شد دختر این پادشاه دلباخته او شد و از وی پسری به دنیا آورد که نامش را تور گذاشتند. بعدها از این تور پسری به وجود آمد به نام شیدسپ و از او طورک و از او نیز شم و از شم، اثرط به وجود آمد. که این اثرط پدر گشتاسپ پهلوان بزرگ سیستان شد و موضوع گرشاسبنامه جنگها و سفرهای عجیب همین گرشاسپ به توران، هند، آفریقا و جزایر ناشناس دیگر است. گرشاسپ پهلوان پسری به نام نریمان داشت و او پسری به نام سام پدر زال و جد رستم است.[۶]
اوستا
ویرایشدر اوستا کشته شدن اژدهای سروور یا شاخدار به دست گرشاسب داستان بسیار مفصلی دارد. این اژدها زرد رنگ و زهردار بود و آدمیان و اسبها را می‌کشت و می‌خورد و گرشاسب توانست او را از پای درآورد. در شاهنامه کشتن یک چنین اژدهایی را سام پدر زال به خود نسبت می‌دهد و در نامه ای برای منوچهر آن را می‌نویسد.
نوشته‌های پهلوی دینی
ویرایشنخستین جایی که نام رستم در آن آمده کتابهای مذهبی پهلوی است و نخستین کار مهم او در این روایات نجات کاووس از بند زندان هاماوران و بیرون راندن افراسیاب از ایران است. در پهلوی نام او رُستَخم یا رتسهم است. از زال نیز تنها به عنوان پدر رستم نام برده می‌شود.
تبارنامه
ویرایش| گرشاسپ | |||||||||||||||||||||||||
| نریمان | |||||||||||||||||||||||||
| سام | |||||||||||||||||||||||||
| زال | |||||||||||||||||||||||||
| رستم | |||||||||||||||||||||||||
| فرامرز | |||||||||||||||||||||||||
منابع
ویرایش- ↑ کهن‌نامهٔ ادب پارسی، سال اول، شمارهی اول، صص 59 ـ 72، حماسه‌های رستم و خاندانش
- ↑ مهدی غروی. «قلمرو خاندان رستم (تحقیق دربارهٔ برخی از سرزمین‌های مرزی ایران و هند بر مبنای شاهنامه فردوسی)». دریافت‌شده در ۱۰ مارس ۲۰۱۶.
- ↑ خاتونی پودینه، زهرا، ۱۳۹۷، نقش سیستان در شاهنامه فردوسی، سومین کنفرانس بین‌المللی شرق‌شناسی - فردوسی و فرهنگ و ادب
- ↑ «شاهنامه؛ روایت پهلوانی و جوانمردی سیستانی‌ها». روزنامه خراسان.
- ↑ زینی، مهری، ۱۳۹۷، سیستان، مکان اسطوره ای شاهنامه و ارتباط آن با قهرمان اسطوره‌ای، نخسیتن همایش ملی تحقیقات ادبی با رویکرد مطالعات تطبیقی
- ↑ «منظومه‌های حماسی - گرشاسب نامه». ویکی شاهنامه. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۵-۳۱.