خیبر پختونخوا

خیبر پختونخوا
خیبر پختونخوا; خیبر پښتونخوا; ایالت مرزی شمال غربی
	ایالت
; پرچم	; نشان
	شعار: The North-West Frontier Province
	; ایالت خیبر پختونخوا در نقشهٔ پاکستان
	مختصات: ۳۴°۰۰′شمالی ۷۱°۱۹′شرقی / ۳۴٫۰۰°شمالی ۷۱٫۳۲°شرقیمختصات: ۳۴°۰۰′شمالی ۷۱°۱۹′شرقی / ۳۴٫۰۰°شمالی ۷۱٫۳۲°شرقی
کشور	پاکستان
نواحی	۲۵
شهرها	-
بزرگ‌ترین شهر	پیشاور
بنیانگذاری	۱ ژوئیه ۱۹۷۰
مرکز	پیشاور
حکومت
• فرماندار	شاه فرمان
مساحت
• کل	۷۴٬۵۲۱ کیلومتر مربع (۲۹٬۰۰۰ مایل مربع)
جمعیت (۲۰۰۸)
• جمعیت	۲۰٬۲۱۵٬۰۰۰
• تراکم	۲۷۰/کیلومتر مربع (۷۰۰/مایل مربع)
منطقهٔ زمانی	PST (یوتی‌سی ۵+)
زبان‌های رسمی	پشتو، اردو، انگلیسی
وبگاه	Government of the NWFP

خیبر پختونخوا (پشتو: خیبر پختونخوا، اردو: خیبر خیبر پختونخوا) با نام پیشین ایالت مرزی شمال غربی یکی از ایالت‌های کشور پاکستان است. خیبر پختونخوا در شمال غرب پاکستان واقع شده‌است و مرکز این ایالت شهر پیشاور است.

قسمت شمالی خیبر پختونخوا از مناطق سرسبز و پردرخت و گردشگری است. بیشتر ساکنان این ایالت پشتون‌اند. قسمت جنوبی آن شامل شهرهایی است که بسیاری از مؤسسات و صنایع پاکستان در آن واقع شده‌اند.

در زبان اردو بیشتر، این ایالت را سرحد می‌نامند و قوم‌گرایان پشتو از آن با نام پختون‌خوا (به معنی ناحیهٔ پشتون) یاد می‌کنند.

ريشه شناسى و نامهاى تاريخى پشتونانویرایش

پتان و روهيله مهتر و افغان کهتر در نيمقاره هند و مهتر در بخش خاورى و باخترى ايرانزمين ياد مى شدند. پشتون و پشتو تا دوران اصلاحات "زبان افغانى" با تأسیس پشتو تولنه (فرهنگستان پشتو) در سال ۱۹۳۷ ميلادى در کابل نوشتن و گفتن زبان پشتو مروج نبود. امان‌الله شاه بر پايه مجله امانِ افغان در سخنرانى خويش بروز٧ آبان سال 1304 خورشيدى در قندهار از "زبان فارسى" و زبان "زبان افغانى" ناميده است. محمود طرزی در سراج‌الاخبار زبان رسمی "دولت متبوعهء مقدسهء ما زبان فارسی و زبان ملتی ما زبان افغانی می باشد. زبان فارسی از اين سبب زبان رسمی دولتی ما شده است که قبل از تشکيل و تأسيس يافتن دولت مقدسهء افغانيه و استقلال يافتن حاکميت ملتی ما؛ خاک پاک وطن مقدس ما از اجزای ممالک ايران محسوب بود."^[۱]^[۲] پشتون هاى "مشرقي" و "جنوبى" براى پشتو پختو و براى پشتون پختون و براى پشتانه (پشتون ) پختانه مى گويند. تا سال ١٣٤٣ خورشيدى تقسيمات اداري افغانستان پنج ولايت هاى بزرگ يا ممالک (استان ) مانند قندهار٬ بلخ٬ هرات٬ كابل و قطغن و بدخشان و چهار حكومت اعلي: سمت مشرقي٬ سمت جنوبي٬ فراه و چخانسورو ميمنه و حكومت مستقل ارگون بود. محمد ظاهرشاه در سال 1343 افغانستان را به ٢٩ ولايت تقسيم کرد.

نامهاى پشتونان و معنى هاى شانویرایش

پتان : کسيکه مورد اعتماد است.
روهيله : ساکنان قله هاى بلند کوه
پشتون : پشت اسب (سوار کار)
افغان^[۳]^[۴]^[۵]

مردمویرایش

جمعیت خیبر پختونخوا۲۱ میلیون نفر تخمین زده می‌شود. بزرگترین گروه قومی پشتون‌ها هستند که جمعیت آنها تقریباً ۶۶٪ از کل جمعیت ایالت است. رایج‌ترین زبان در منطقه پشتو و هندکوه (گویش‌های پنجابی) دومین زبان بومی آن است. پشتو زبان غالب در مرزهای غربی و جنوبی است و همچنین زبان اصلی بسیاری از شهرها و از جمله پیشاور است. نواحی غربی هندکوه زبانند، مانند بخش هزاره و این زبان به‌ویژه در شهرهای ابوت‌آباد، منصره و هریپور رایج است. گویشوران سرائیکی و بلوچی در جنوب شرق ایالت به‌ویژه در دیره اسماعیل خان زندگی می‌کنند.

بسیاری از قبایل پشتون در خیبر پختونخوا و مناطق روستایی جنوب ایالت ساکنند ازجمله بنگش، میان‌خیل، یوسفزی، تنولی، دلازاک، ختک، مروت، شهید، آفریدی، شینواری، اوراکزی، مهسود، مهمند که از قبایل شاخه بنوسی یا وزیری به‌شمار می‌آیند.

در سمت شمال سلیمان‌خیل، ترین، جدون و مشوانی عمده قبایل پشتون هستند. همچنین بسیاری از قبایل غیر پشتون مانند اعوان، گجر و غیره در منطقه ساکنند. باور بر این است که قبیله اعوان در اصل عرب بوده و مردم این قبیله با بقیه پشتون‌ها و غیر پشتون‌ها تفاوت دارند. در ناحیه چترال در شمال گروه‌های قومی کوچک مانند کوهستانی، خوار، شینا، توروالی، کالاشا و کلامی نشیمن دارند.

علاوه بر این، ۱٫۵ میلیون پناهنده افغان در خیبر پختونخوا زندگی می‌کنند، که اکثر آنها پشتون هستند. بیشتر جمعیت خیبر پختونخوا مسلمان‌اند، اما تعداد کمی از سیک‌ها نیز در این ناحیه سکونت دارند.

جغرافیاویرایش

خیبر پختونخوا دارای مساحت ۲۸٬۷۷۳ مایل مربع یا ۷۴٬۵۲۱ کیلومتر مربع است. خیبر پختونخوا در یک منطقه حساس از لحاظ زمین‌شناختی واقع شده‌است و به همین دلیل در گذشته زمین‌لرزه‌های بسیاری در اینجا مانند زمین‌لرزه کشمیر رخ داده‌است.

پیشاور بزرگترین شهر خیبر پختونخوا و همچنین مرکز استان است. سایر شهرهای بزرگ شامل نوشهره، مردان، چارسده، مانسره، ایوبیه، نتهیا گلی و ابوت‌آباد است. دیره اسماعیل خان، کوهات، کوهستان بالا، بنون، پیشاور، ابوت‌آباد و مانسره مناطق اصلی هستند.

ایالت خیبر پختونخوا از مناطق صخره‌ای خشک در جنوب و دشت‌های سبز در شمال تشکیل شده‌است. آب و هوای آن بری یعنی دارای زمستان‌های سرد و تابستان‌های گرم است. با وجود هوای بری، کشاورزی در آن رایج است.

براساس سرشماری سال ۱۹۹۸، خیبر پختونخوا ۱۷ میلیون نفر جمعیت داشت که از این تعداد ۵۲ درصد مرد و ۴۸ درصد زن بودند. تراکم جمعیت ۱۸۷ نفر در هر کیلومتر است.

از نظر جغرافیایی، استان خیبر پختونخوا می‌توان به دو منطقه تقسیم شود: منطقه شمالی و منطقه جنوبی. منطقه شمالی از رشته‌کوه‌های هندوکش در پیشاور آغاز می‌شود. منطقه شمالی در زمستان سردتر و بارانی‌تر است، در حالی که تابستانش مطبوع است جز در پیشاور، جایی که تابستان‌ها شدید و زمستان‌ها سرد است. منطقه جنوبی خشک است و تابستان‌های بسیار گرم و زمستان‌های سرد دارد و کم‌باران است.

رودخانه‌های خیبر پختونخوا شامل رودخانه کابل، رود سوات، رود چیترال، رودخانه پنجگوره، رودخانه بارا، رود کرام، رودخانه گومال و رودخانه ژوب است.

خیبر پختونخوا از مناطق چهارفصل پاکستان است. دیره اسماعیل خان یکی از گرمترین مناطق در پاکستان است که در قسمت جنوبی خیبر پختونخوا قرار دارد و در مقابل، مناطقی مانند سوات، دیر وچیترال جزو مناطق سردسیر این کشور به‌شمار می‌روند.

اقتصادویرایش

کشاورزی نقش مهمی در اقتصاد خیبر پختونخوا ایفا می‌کند. عمده تولیدات آن گندم، ذرت، برنج، نیشکر و میوه است. برخی از سرمایه‌گذاری‌های صنعتی و پیشرفته در پیشاور کمک زیادی به ایجاد درآمد برای مردم منطقه کرده‌است. ساکنان این ایالت با تمامی مناطق دیگر پاکستان مدادوستد دارند.

شهرهای مهمویرایش

valign=top |

شهرستان‌هاویرایش

شهرستان‌های (به اردو: اضلاع) این ایالت عبارتند از:

کتاب هاویرایش

سيد جمال الدين : تتمة البیان فی تاریخ الافغان٬ ١٩٠١ ٬ مصر
جان ریچاردسون: فرهنگ فارسی-عربی-انگلیسی به سال ۱۷۸۰–۱۷۷۸
طرزی، محمود، سراج‌الاخبار، شماره ۲، ۲۰ سنبله ۱۲۹۴خ
مجله :امان افغان. شماره ٣٧ ٬سال ششم ٨
نعمت الله هروي نویسند مخزن افغانی

منابعویرایش

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ خیبر پختونخوا موجود است.

Wikipedia contributors, "North-West Frontier Province," Wikipedia, The Free Encyclopedia,
ویکی‌پدیای اردو

ایالت خیبر پختونخوا پاکستان
مرکز	پیشاور
شهرستان‌ها	ایبت‌آباد \| بنون \| بتگرام \| بنیر \| چارسده \| چترال \| دیره اسماعیل خان \| هنگو \| هری‌پور \| کرک \| کوهات \| کوهستان \| لکی مروت \| دیر زیرین \| مالاکند \| مانسهره \| مردان \| نوشهره \| پیشاور \| شانگلا \| صوابی \| سوات \| تانک \| دیر بالا

این یک مقالهٔ خرد پیرامون یک مکان جغرافیایی است. با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید.

[1] ttps://lh3.googleusercontent.com/proxy/zoTZWJ3QSteZhkgij5xnGfSlEwagn-ZkGx8OdpNq3y-x9bhnm3reYHPaOoa5igNtEKOD4fSfZfR2CbCuBRZ8FuKzG7cGpXaikBuXdPLDQNJZrCoS-DI9DjA5S0A

[2] ttp://www.kotiposti.net/msaleha/nai_9/sh-10/p-3.html#_edn2

[3] ttps://books.google.de/books?id=1O9LAAAAcAAJ&pg=PA87&lpg=PA87&dq=afghan+lamentation&source=bl&ots=fh_mlWVgtR&sig=ACfU3U0LWGs5-Sh76kFt0RNu1fljntxZ0g&hl=de&sa=X&ved=2ahUKEwi7gvX3lajqAhVD6qQKHYjLCfMQ6AEwAXoECAoQAQ#v=onepage&q=afghan%20lamentation&f=false

[4] ttps://www.google.de/search?tbm=bks&hl=de&q=afgh%C4%81n+lamentation

[5] ttp://archive.org/stream/tatimmatalbayanf00afghuoft#page/181/mode/2up

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]