روغن ارقان

روغن ارقان (آرگان) روغنی است که از هسته میوه درخت ارقان به دست می‌آید و مصرف غذایی و دارویی دارد. درخت ارقان بوم‌زاد ناحیه سوس در مراکش است. در گذشته به آن زیت‌الهرجان می‌گفتند و اکنون به نام روغن آرگان مشهور است. روغن حاصل از مغز دانه آرگان دارای اسیدهای چرب مرکب از اسید اولئیک به مقدار ۲۵ درصد، اسید پالمیتیک، اسید استئاریک به مقدار ۱٫۵ درصد و اسیدهای لینولنیک و آرشدیک ۱ درصد است.

روغن آرگان

کشت آرگان
گونه	روغن گیاهی
خاستگاه	مراکش
رسانه: روغن آرگان

تهیه

میوهٔ درخت آرگان کوچک و مدور، بیضی یا مخروطی است. در میوهٔ تازه پوست ضخیمی سطح گوشته را پوشش می‌دهد. اطراف مغز را یک پوست سخت پوشانده که حدود ۲۵ درصد از وزن میوهٔ تازه را تشکیل می‌دهد. هسته معمولاً حاوی یک تا سه مغز غنی از روغن آرگان است. بسته به روش استخراج، از ۳۰ تا ۵۰ درصد مغز روغن است.

درخت آرگان بیشتر در جنوب غربی مراکش رشد می‌کند که ارتفاع آن از ۸ تا ۱۰ متر متفاوت است. این درخت دارای تنه ای باریک، سیاه با ترک‌های سفید می‌باشد که تاجی گسترده و خمیده به سمت زمین با برگ‌های کوچک و بیضی شکل که طول آن‌ها ۲ تا ۴ سانتی‌متر است و گل‌های ناقوسی شکل دارد. میوه آرگان بیضی شکل و بزرگ‌تر از زیتون است.

خواص و استفاده

روغن ارقان سرشار از اسیدهای چربی چون اسید لینولئیک است که حاوی ویتامین E است. این روغن یک آنتی‌اکسیدان طبیعی است و می‌تواند اکسیژن‌رسانی درون‌سلولی را افزایش دهد. ترکیبات آنتی‌اکسیدانی (توکوفرول‌ها – فنولها- کارتنوئیدها) در غلظت بسیار زیادی در این روغن یافت می‌شوند. آسکولین نیز که یک ترکیب ضد سرطان است به میزان زیادی در این روغن وجود دارد. بسته به نوع استخراج این ماده در مقابل اکسید شدن بسیار مقاوم‌تر از روغن زیتون است. از مهم‌ترین خاصیت‌هایی که روغن آرگان برای پوست دارد، رفع ترک‌های پوستی ایجاد شده در زمان بارداری است. از طرفی آنتی‌اکسیدان‌های موجود در آن نیز، رادیکال‌های آزاد را از بین برده و باعث درخشش پوست می‌شود.

تاریخچه در ایران

لغت‌نامه دهخدا از مفردات ابن‌بیتار جلد ۱ صفحه ۱۷۸ تا ۱۷۹ نقل می‌کند:

هرجان را قوم بربر از مغرب اقصی ارجان (ارقان) نامند و آن درخت بزرگی است خارناک و میوه دارد مانند بادام خرد و در آن هسته است که بز و شتر آن میوه را خورند و هسته آن را بیرون افکنند و مردم هسته‌ها را جمع می‌کنند و می‌شکنند و سپس از مغز آن روغن می‌گیرند و آن را در مراکش و اطراف آن قاتق غذا قرار دهند. کسانی که آن را خورده‌اند ادعا می‌کنند که مانند روغن زیتون شیرین است.

روغن آرگان از هسته میوه‌ای که بر روی درخت آرگان روییده می‌شود، به دست می‌آید. درخت آرگان در منطقه مراکش روییده می‌شود و سال‌ها است که توسط بومیان آن منطقه مورد بهره‌وری قرار می‌گیرد. روغن آرگان به صورت خالص برای استعمال بر روی پوست استفاده می‌شود. علاوه بر آن، انواع محصولات آرایشی از قبیل کرم، لوسیون، شامپو، ماسک مو و صابون از آن تهیه می‌شود. این ماده حاوی انواع ویتامین‌هاست و قابلیت زیادی در تغذیه پوست، مو و ناخن دارد.

خواص محافظت از پوست در مقابل آفتاب: مطالعات زیادی نشان داده‌است که فعالیت آنتی‌اکسیدانی موجود در روغن آرگان، به محافظت از پوست در برابر آسیب رادیکال‌های آزاد ناشی از آفتاب کمک می‌کند. در نتیجه این روغن گیاهی از سوختگی و هایپرپیگمنتیشن جلوگیری می‌کند. استفاده از این روغن در طولانی مدت، حتی ممکن است به جلوگیری از توسعه سرطان پوست و ملانوم کمک کند.

آبرسانی به پوست: روغن آرگان به عنوان منبعی غنی از ویتامین E، که یک آنتی‌اکسیدان محلول در چربی است و می‌تواند به بهبود احتباس آب در بافت پوست کمک کند، شناخته می‌شود. در نتیجه این ماده چه به‌طور مستقل به عنوان آبرسان پوست، مو و ناخن و چه به عنوان عنصر اصلی در محصولات مرطوب‌کننده کاربرد دارد.

درمان عارضه‌های پوستی: روغن آرگان دارای خواص درمانی بوده و به عنوان آنتی‌اکسیدان و ضد التهاب مورد استفاده قرار می‌گیرد. هر دوی این قابلیت‌ها به کاهش عوارض تعدادی از بیماری‌های التهابی پوست مانند پسوریازیس و روزاسه کمک می‌کنند.

درمان آکنه: آکنه هورمونی اغلب نتیجه سبوم اضافی است که توسط هورمون‌ها ایجاد می‌شود. روغن آرگان دارای اثرات ضد سبوم است که می‌تواند به‌طور مؤثری میزان چربی پوست را تنظیم کند. این قابلیت می‌تواند به درمان چندین نوع مختلف از آکنه کمک کند و چهره‌ای صاف و بدون لکه را برای بیماران دارای عوارض پوستی به ارمغان آورد.

درمان عفونت‌های پوستی: یکی از کاربردهای سنتی روغن آرگان درمان عفونت‌های پوستی است. روغن آرگان هر دو خاصیت ضد باکتری و قارچ‌کش را دارد. این قابلیت را برای کمک به درمان و پیشگیری از عفونت‌های پوستی باکتریایی و قارچی به کار می‌گیرند.

بهبود زخم: از ترکیب آنتی‌اکسیدان‌ها و ویتامین E موجود در روغن آرگان، می‌توان برای بهبود سریعتر زخم‌ها و بریدگی‌ها استفاده کرد. استفاده منظم و مستمر از این روغن، آثار به جا مانده از زخم و بریدگی را محو می‌کند.

درمان درماتیت آتوپیک: درماتیت آتوپیک یک بیماری شایع پوستی است که علائمی مانند خارش و قرمزی پوست دارد. تحقیقات نشان داده‌است که استفاده از روغن آرگان به صورت موضعی در منطقه آسیب دیده، می‌تواند به درمان این علائم کمک کند. ویتامین E و خواص ضد التهابی طبیعی موجود در روغن آرگان، می‌توانند منجر به ایجاد اثر تسکین‌دهنده‌گی در پوست شوند.

عوارض و اثرات جانبی استفاده از روغن آرگان برای اکثر افراد بی‌خطر است. با این حال، برخی از افراد ممکن است در اثر استفاده از این روغن، عوارض جانبی جزئی را کنند. روغن آرگان در صورت استفاده موضعی، ممکن است باعث تحریک پوست شود. این تحریک می‌تواند باعث ایجاد بثورات یا آکنه شود. روغن آرگان خوراکی ممکن است باعث ایجاد عوارض گوارشی از جمله حالت تهوع، نفخ یا اسهال شود. همچنین از دست دادن اشتها، واکنش‌های پوستی مانند بثورات یا جوش‌های پوستی از جمله عوارض نادری است که ممکن است در اثر خوردن این روغن اتفاق بیفتد.

کاربردهای روغن آرگان

۱- مرطوب‌کننده پوست

بیشترین کاربرد روغن آرگان به عنوان مرطوب‌کننده و نرم‌کننده پوست است. روغن آرگان مقدار بالایی اسیدهای چرب و همچنین ویتامین E دارد؛ لذا یک انتخاب ایده‌آل برای نرم کردن و مرطوب کردن پوست است. بهترین روش برای بازدهی عالی آرگان این است که قبل از استفاده، پوست خود را با آب ولرم مرطوب نمائید. روغن آرگان لاکچری کوین مراکشی، بهترین نوع این روغنها می‌باشد.

۲- روغن آرگان نرم‌کننده مو

اثبات شده‌است که روغن آرگان باعث نرم، ابریشمی و شفاف شدن موها می‌شود. این روغن همچنین می‌تواند موهای دارای موخوره و بور و ضعیف شده را تقویت و مشکل را رفع کند. استفاده از روغن آرگان برای موها بسیار آسان است و کافی است چند قطره از آن را بر روی موهای نمدار استفاده کنید.

۳- حالت دهی به موها

روغن آرگان ویرجین الکسیر مراکشی، به دلیل قابلیت حالت دهی به موها، انتخاب خوبی برای این امر است. کافی است که پس از حمام و بعد از خشک کردن موها، چند قطره از روغن آرگان را کف دست بریزید و موهای خود را با آن ماساژ داده و سپس با شانه به موها حالت بدهید.

۴- روغن آرگان، ضد پیری

این روغن نه تنها به عنوان مرطوب‌کننده پوست عمل می‌کند، بلکه به عنوان ضد پیری هم عمل می‌کند. قابلیت آنتی‌اکسیدانی این روغن بر روی پوست، سبب جلوگیری از چین و چروک پوست می‌شود. برای این منظور، می‌توانید چند قطره از آن را قبل از خواب بر روی پوست ماساژ دهید.

۵- اگزما و خشکی پوست

کسانی که از مشکل اگزما یا خشکی پوست رنج می‌برند به شدت از آن سود می‌برند. ویتامین E و اسیدهای چرب روغن آرگان، می‌تواند برای ترمیم پوست آسیب دیده و خشک شده مؤثر باشند.

۶- درمان آکنه

از آنجا که آکنه با بسیاری از محصولات مرطوب‌کننده پوست، تشدید می‌شود، بیماران مبتلا به آکنه نمی‌توانند از مرطوب‌کننده‌ها استفاده کنند. اما روغن آرگان علاوه بر اینکه آکنه را تشدید نمی‌کند، هم آن را درمان و هم پوست را مرطوب و نرم می‌کند.

۷- التهاب پوستی و سوختگی

روغن آرگان به دلیل دارا بودن آنتی‌اکسیدان فراوان، برای درمان پوست آسیب دیده مفید است. ترک پوستی، سوختگی، آفتاب سوختگی و… با روغن آرگان قابل بهبود هستند. بهترین استفاده از روغن آرگان برای پیشگیری از این شرایط است، اما می‌توان از آن برای درمان موارد فوق نیز استفاده کرد. درد و سوزش پوست ناشی از آسیب‌های فوق هم با روغن آرگان کاهش می‌یابد.

۸- روغن آرگان و بارداری

خطوط روی شکم که در اثر بارداری ایجاد می‌شود (استریا Stria)، همیشه یکی از دغدغه‌های بانوان باردار است. اما روغن آرگان یک محصول ایده‌آل برای جلوگیری از به وجود آمدن این خطوط است. روغن آرگان الاستیسیته پوست را به دلیل محتوای ویتامین E آن افزایش می‌دهد. جهت استفاده صحیح، ابتدا حوله ای گرم و مرطوب را بر روی پوست محل مورد نظر بگذارید. پس از چند دقیقه با مصرف چند قطره از روغن آرگان بر روی شکم، سینه، ران و پشت کمر، احتمال ایجاد استریا و به خصوص شکم را کاهش داده و از بین ببرید.

۹- تقویت ناخن، دست و پا

از این روغن می‌توان برای تقویت ناخن‌ها و رفع شکنندگی آن‌ها استفاده کرد. همچنین کف دست که در اثر کار سنگین دچار زمختی می‌شود و پاشنه پا که دچار خشکی و زمختی و ترک می‌شود، با روغن آرگان قابل درمان است. پس از مرطوب نمودن محل مورد نظر، چند قطره از روغن آرگان را به کف دست یا پا یا روی ناخن مالیده و بگذارید چند دقیقه بماند سپس مالش دهید.

۱۰- مرطوب‌کننده لب

لب‌ها به خصوص در هوای سرد به آسانی دچار ترک و خشکی می‌شوند. برای رفع این مورد باید دو قطره روغن را روی لب‌ها مالیده و لب‌ها را آرام به هم بمالید. این کار باعث براق و نرم و یکدست و شفاف شدن لب‌ها می‌شود.

عوارض جانبی

روغن آرگان به‌طور کلی برای مصرف خوراکی و موضعی بی خطر تلقی می‌شود. اما با این حال در برخی از افراد ممکن است نوعی حساسیت به نام درماتیت تماسی ایجاد کند که با ایجاد بثورات، قرمزی و خارش مشخص می‌شود. این روغن حاوی توکوفرول، نوعی ویتامین E است که ممکن است خون را رقیق کرده و باعث دیر لخته شدن آن شود.

جستارهای وابسته

• ارقان

پیوند به بیرون

• دهخدا، علی‌اکبر (۱۳۳۹)، لغت‌نامه، به کوشش زیر نظر دکتر محمد معین.، تهران: سازمان لغت‌نامه