سازمان حفاظت محیط زیست (ایران)

سازمان حفاظت محیط زیست
سازمان دید کلی
بنیان‌گذاری	۱۲ بهمن ۱۳۵۰
سازمان پیشین	سازمان شکاربانی و نظارت بر صید;
گونهٔ سازمان	مؤسسه دولتی
حوزهٔ قدرت	ایران
ستاد	تهران، بزرگراه آیت‌الله حکیم، پارک طبیعت پردیسان
سازمان اجرایی	علی سلاجقه (رئیس);
گروه بالادست	ریاست‌جمهوری ایران
وبگاه	doe.ir

سازمان حفاظت محیط زیست، سازمانی دولتی است که بر نگهداری محیط زیست ایران نظارت دارد. این سازمان زیرنظر ریاست‌جمهوری ایران است که علی سلاجقه مسئولیت و ریاست آن را بر عهده دارد.

تاریخچهویرایش

کوشش دست‌اندرکاران در سال ۱۳۳۵ (قانون شکار، مصوب ۱۳۳۵/۷/۴) منجر به تشکیل دستگاهی مستقل به نام کانون شکار ایران، با هدف حفظ نسل شکار و نظارت بر اجرای مقررات مربوط به آن شد.

در سال ۱۳۴۶ در پی تصویب قانون شکار و صید (قانون شکار و صید، مصوب ۱۳۴۶/۳/۱۶)، سازمان شکاربانی و نظارت بر صید جایگزین کانون فوق شد. بر اساس قانون اخیر، سازمان شکاربانی و نظارت بر صید، مرکب از وزیران کشاورزی، دارایی، جنگ و شش نفر از اشخاص با صلاحیت بود.

بر اساس ماده ۶ قانون فوق، وظایف سازمان شکاربانی و نظارت بر صید از محدوده نظارت و اجرای مقررات ناظر بر شکار فراتر رفته و امور تحقیقاتی و مطالعاتی مربوط به حیات وحش ایران، تکثیر و پرورش حیوانات وحشی و حفاظت از زیستگاه آنها و تعیین مناطقی به عنوان پارک وحش و موزه‌های جانورشناسی را نیز دربر گرفت.

تلاش‌های اسکندر فیروز، باعث شد کانون شکار به سازمان شکاربانی و نظارت بر صید بدل شود که نقشی مهم در حفاظت از طبیعت ایران داشت؛ سازمانی که برگزاری کنوانسیون رامسر از دستاوردهای فعالیت‌های آن است.^[۱]

در سال ۱۳۵۰ نام سازمان شکاربانی و نظارت بر صید به سازمان حفاظت محیط زیست و نام شورای‌عالی شکاربانی و نظارت بر صید به شورای‌عالی حفاظت محیط زیست تبدیل شد و امور زیست‌محیطی از جمله پیشگیری از اقدام‌های زیانبار برای تعادل و تناسب محیط زیست نیز به اختیارات قبلی آن افزوده شد.^[۲]

در سال ۱۳۵۳ پس از برپایی کنفرانس جهانی محیط زیست در استکهلم و با تصویب قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست در ۲۱ ماده، این سازمان از اختیارات قانونی تازه‌ای برخوردار شد (قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست، مصوب ۱۳۵۳/۳/۲۸) و از نظر تشکیلاتی نیز تا اندازه‌ای از ابعاد و کیفیت سازگار با ضرورت‌های برنامه‌های رشد و توسعه برخوردار شد.

اسکندر فیروز، مرداد سال ۱۳۵۶ از ریاست سازمانی که بنیان‌گذار آن بود، کناره‌گیری کرد. پس از آن تا پاییز سال بعد منوچهر فیلی ریاست دستگاه محیط زیست ایران را بر عهده داشت.

پس از انقلاب ۵۷ زمزمه‌هایی از تعطیلی این سازمان شنیده شد اما گروهی از فعالان توانستند از عملی شدن این خواسته جلوگیری کنند.

ایجاد ممنوعیت ورود زنان در اواخر دهه ۱۳۹۰ویرایش

در سال ۱۳۹۹، همزمان با فرارسیدن فصل جفتگیری مَرال‌ها (گوزن‌های ایران)، سازمان حفاظت محیط زیست ایران، بخشنامه‌ای صادر کرد که حضور زنان فعال محیط زیست و خبرنگاران زن را در مناطق چهارگانه محیط زیست این کشور، ممنوع کرد. هرچند بعداً این موضوع تکذیب شد، اما فرد تکذیب‌کننده، به نحوی موضوع را تأیید کرد و گفت: «حراست یک استان با این ماجرا سلیقه‌ای برخورد کرده‌است…».^[۳]

اهداف و وظایفویرایش

مهم‌ترین اهداف سازمان به ترتیب اهمیت عبارتند از:

تحقق اصل پنجاهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به منظور حفاظت از محیط زیست و تضمین بهره‌مندی درست و مستمر از محیط زیست و همسو با توسعه پایدار.
پیش‌گیری و ممانعت از تخریب و آلودگی محیط زیست.
حفاظت از تنوع‌زیستی کشور، وسعت بخشیدن به منابع طبیعی.

ریاست سازمانویرایش

رئیس سازمان حفاظت محیط زیست معاون رئیس‌جمهور و عضو هیئت دولت است. در حال حاضر علی سلاجقه ریاست سازمان حفاظت محیط زیست را در دولت سیزدهم سید ابراهیم رئیسی بر عهده دارد.

رؤسای سازمان از سال ۱۳۵۰ تاکنون:

رج	نام و نام خانوادگی	شروع	پایان	دوره
۱	اسکندر فیروز	بهمن ۱۳۵۰	مرداد ۱۳۵۶	امیرعباس هویدا
۲	منوچهر فیلی	۱۶ مرداد ۱۳۵۶	۲۲ بهمن ۱۳۵۷	جمشید آموزگار جعفر شریف‌امامی غلامرضا ازهاری شاپور بختیار
۳	عباس سمیعی	اسفند ۱۳۵۷	۱ شهریور ۱۳۵۸	مهدی بازرگان
۴	تقی ابتکار	۱ شهریور ۱۳۵۸	اسفند ۱۳۵۹	مهدی بازرگان محمدعلی رجایی
۵	رضاحسین میرزاطاهری	اسفند ۱۳۵۹	۱۹ اسفند ۱۳۶۳	محمدعلی رجایی محمدرضا باهنر محمدرضا مهدوی کنی میر حسین موسوی
۶	هادی منافی	۱۹ اسفند ۱۳۶۳	۱ شهریور ۱۳۷۶	میر حسین موسوی اکبر هاشمی رفسنجانی
۷	معصومه ابتکار	۱ شهریور ۱۳۷۶	۱۶ شهریور ۱۳۸۴	سید محمد خاتمی
۸	فاطمه جوادی	۱۶ شهریور ۱۳۸۴	۹ شهریور ۱۳۸۸	محمود احمدی‌نژاد
۹	محمدجواد محمدی‌زاده	۹ شهریور ۱۳۸۸	۱۹ شهریور ۱۳۹۲	محمود احمدی‌نژاد
(۷)	معصومه ابتکار	۱۹ شهریور ۱۳۹۲	۲۲ مرداد ۱۳۹۶	حسن روحانی
۱۰	عیسی کلانتری	۲۲ مرداد ۱۳۹۶	۱۱ مهر ۱۴۰۰	حسن روحانی
۱۱	علی سلاجقه	۱۱ مهر ۱۴۰۰	تاکنون	سید ابراهیم رئیسی

وظایف اساسیویرایش

مطالعه عوامل مخرب و آلاینده‌های مختلف محیط زیست
به‌کارگیری فناوری‌های سازگار با محیط زیست و ارائه دستورالعمل‌های زیست‌محیطی برای مکان‌یابی محل استقرار واحدهای صنعتی بزرگ، کشاورزی و سکونت‌گاه‌های انسانی
شناسایی و تعیین زیستگاه‌های بحرانی با ارزش زیست‌بومی بالا
گسترش همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی در زمینه محیط زیست
تهیه و تدوین ضوابط و استانداردهای زیست‌محیطی برای مدیریت و بهره‌برداری از منابع آب، خاک، هوا، مدیریت پسماندها و زباله‌های شهری، روستایی، صنعتی و کشاورزی، کنترل دخالت در اکوسیستم‌ها بر حسب ظرفیت‌های طبیعی آنها
گسترش آگاهی زیست‌محیطی
جمع‌آوری، نگهداری و نمایش گونه‌های گیاهی و جانوری از طریق ایجاد موزه‌ها و نمایشگاه‌های مختلف
اعمال نظارت و دخالت قانونی برای پیشگیری و منع ورود آلاینده‌ها به منابع زیست‌محیطی

ساختار سازمانیویرایش

این سازمان شامل پنج معاونت با نام‌های زیر می‌باشد:^[۴]

معاونت محیط زیست انسانی
معاونت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی
معاونت محیط زیست دریایی و تالاب‌ها
معاونت آموزش و مشارکت‌های مردمی
معاونت توسعه مدیریت، حقوقی و امور مجلس

بخش‌ها و مجموعه‌های مرتبطویرایش

پژوهشکده محیط زیست و توسعه پایدارویرایش

پژوهشکده محیط زیست و توسعه پایدار، یک مؤسسه پژوهشی وابسته به سازمان حفاظت محیط زیست و تابع قوانین و مقررات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است. پژوهشکده محیط زیست و توسعه پایدار در سال ۱۳۹۳ مجوز قطعی فعالیت را با سه گروه پژوهشی اقتصاد محیط زیست، ارزیابی و مخاطرات محیط زیست، ایمنی زیستی و تنوع زیستی دریافت نمود.

صندوق ملی محیط زیستویرایش

صندوق ملی محیط زیست برای حمایت مالی از فعالیت‌های محیط زیستی در سال ۱۳۸۴ تأسیس شد.^[۵]

دانشکده محیط زیستویرایش

دانشگاه محیط زیست یک مرکز آموزش عالی است که در سال ۱۳۵۱ توسط سازمان حفاظت محیط زیست در شهر کرج با نام مرکز آموزش عالی محیط زیست تأسیس شد. این مرکز در دوره‌های کاردانی و کارشناسی منابع طبیعی، اگروفارستی، محیط زیست، آلودگی محیط زیست، بازیافت، عمران، آب و فاضلاب، بهره‌وری، ایمنی و بهداشت صنعتی، روابط عمومی، کتابداری و… و همچنین کارشناسی ارشد رشته‌های مهندسی شیمی - بهداشت، ایمنی و محیط زیست (HSE)، مهندسی عمران - محیط زیست و … از طریق کنکور سراسری دانشجو می‌پذیرد.

هیئت دولت در سفر استانی مورخ ۷ دی ماه ۱۳۸۹ خود مصوبه ارتقای مرکز آموزش عالی محیط زیست به «دانشگاه محیط زیست» را به تصویب رساند.

یگان حفاظتویرایش

یگان حفاظت محیط زیست یکی از زیرمجموعه‌های پلیس پیشگیری نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران است که بودجه آن توسط سازمان حفاظت محیط زیست تأمین می‌شود. هدف از تشکیل این یگان، پیشگیری و ممانعت از تخریب و آلودگی محیط زیستی، حفاظت از انواع گونه‌های گیاهی و جانوری کشور و مقابله با صید و شکار غیرمجاز و صدور مجوزهای شکار عنوان شده‌است.^[۶]