شابانَک، (همچنین: شابانک سالاد، مَنداب، جرجیر، کَحکیز) (Eruca sativa) در زبان تاتی به این کیه قیجی میگویند یک گیاه خوراکی یک‌ساله است که بومی مناطق مدیترانه، از مراکش و پرتغال تا لبنان و ترکیه و ایران است. سَرده (جنس) شابانک در ایران یک گونه گیاه علفی یک‌ساله دارد که معمولاً به صورت هرز در کشتزارها می‌روید. این گیاه سرمادوست و بلندروز است که همانند گندم دارای انواع پاییزه و بهاره است. برگ‌های شابانک دارای پهنکی بخش‌شده به چند بریدگی عمیق و نامنظم است و گل‌های درشت به رنگ سفید مایل به زرد یا مایل به صورتی با شبکه‌ای از خط‌های ریز به رنگ بنفش دارد.

شابانک
رده‌بندی علمی
فرمانرو: گیاهان
(طبقه‌بندی‌نشده): گیاهان گلدار
(طبقه‌بندی‌نشده): دولپه‌ای‌های نو
(طبقه‌بندی‌نشده): رزیدها
راسته: کلم‌سانان
تیره: شب‌بویان
سرده: منداب‌ها
گونه: E. sativa
نام دوبخشی
Eruca sativa

از شابانک در تهیهٔ سالاد بهره می‌گیرند. گل و دانه‌ها و برگ‌های شابانک همگی قابل استفاده هستند. مزهٔ خاص و تند برگ‌های آن برای سالاد و سایر غذاهای سرد مناسب است. شابانک دارای ویتامین ث زیاد و هم‌چنین نیترات زیاد است و به این خاطر نباید روزانه مقادیر زیادی از آن را خورد زیرا ممکن است از میزان نیترات مجاز برای بدن بگذرد.[۱]

این گیاه در ایران در بلوچستان و نواحی اطراف دریای خزر یافت می‌شود و در برخی کشتزارهای کرمانشاه، آذربایجان، اهواز، بوشهر، تهران، یزد و جندق نیز می‌روید. در قدیم در فارسی، شابانک را کک کوج هم می‌نامیدند و بدن شترهای دچارشده به جرب را با آن چرب می‌کردند.[۲]

شابانک، سرشار از ویتامین‌ها، مواد معدنی و آنتی‌اکسیدان‌هاست. این گیاه حاوی مقدار زیادی اسید فولیک، ویتامین A, C و K همراه با سایر مواد معدنی مانند پتاسیم، منگنز، آهن و کلسیم است. این سبزی برگدار، فیبر و فیتوشیمایی‌های زیادی نیز دارد، قند کمی داشته و کم کالری و کم کربوهیدارت و کم چربی است.[۳]

این گیاه علاوه بر سرشار بودن از آنتی‌اکسیدان، غنی از ترکیبی به نام گلوکوزینولات است که به ترکیبات قدرتمندی به نام ایندول‌ها، تیوسیانات‌ها و ایزوتیوسیانات‌ها تجزیه می‌شوند. این ترکیبات در پیشگیری از سرطان مفید هستند.[۴]

ارزش تغذیه‌ای

ویرایش

ارزش تغذیه ای یک فنجان شابانک خام

۵ کالری، کمتر از ۱ گرم پروتئین، قند، چربی یا کربوهیدرات، ۱ گرم فیبر، ۲۲ میلی‌گرم ویتامین K (28 درصد DV)، ۴۷۵ میلی‌گرم ویتامین A (10 درصد DV)، ۱۹ میلی‌گرم فولات (۴ درصد DV)، ۶ میلی‌گرم ویتامین C (4 درصد DV)، ۳۲ میلی‌گرم کلسیم (۴ درصد DV)، ۰٫۰۶ میلیگرم منگنز (۴ درصد DV),[۵]

نگارخانه

ویرایش

منابع

ویرایش

مظفریان، ولی‌الله، فرهنگ نام‌های گیاهان ایران: لاتینی، انگلیسی، فارسی تهران: فرهنگ معاصر ۱۳۷۵، ص۲۱۴.

  1. 'Nitraat in groente geen probleem' - Europa NU
  2. لغتنامه دهخدا: منداب.
  3. "خواص گیاه آروگولا یا شابانک برای سلامتی - برترین‌ها | دمادم". 2017. دمادم. Accessed November 21 2017. [۱][پیوند مرده].
  4. همان منبع.
  5. «مقالات سلامتی http://www.healtharticles.ir». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۳ مارس ۲۰۲۰. پیوند خارجی در |title= وجود دارد (کمک)