عقل سلیم

عَقلِ سَلیم یا «قضاوت عقلانی» یعنی توانایی فهمیدن و قضاوت کردن دربارهٔ موضوعات و اشیاء به صورتی که تقریباً بیشتر انسان‌ها به‌طور منطقی آن را انجام می‌دهند. فهمیدن و قضاوت کردن بر اساس عقل سلیم به آن‌گونه از فهم و درک و قضاوت اشاره دارد که معمولاً از انسان‌هایی با درک و فهم متعارف انتظار می‌رود و به‌طور عادی مناقشه‌ای بر سر آن نیست.

ارسطو را می‌توان از نخستین افرادی دانست که از این مفهوم بهره گرفته‌اند. به نظر او عقل سلیم نوعی توانایی فهم با استفاده از مجموعهٔ حواس است و حسی است تا خردبنیان.

عقل سلیم البتّه تحت تأثیر نوع جوامع و فرهنگ‌هاست و ممکن است از یک فرهنگ تا فرهنگ دیگر تفاوت‌هایی از خود نشان دهد.

به عقل سلیم درک عام، فهم عامه یا فهم متعارف یا عرف عام و شعورِ متعارف نیز گفته می‌شود که می‌تواند جایگزین مناسب‌تری برای این مفهوم باشد.

عقل سلیم گاه این‌طور تعریف می‌شود: «قضاوت مستدل برآمده از تجربه به جای مطالعه.» می‌توان عقل سلیم را درک طبیعی متعارف و مورد اتفاق‌نظر عموم در خصوص موضوعات در نظر گرفت.

اگرچه کاربرد این واژه تا دورهٔ یونان باستان قدمت دارد، ولی در مفهوم امروزی آن می‌توان ویلیام جیمز را اوّلین فیلسوفی دانست که از این مفهوم برای تبیین فلسفهٔ پراگماتیسم (عمل‌گرایی) بهره برد. در سخنرانی پنجم از کتاب پراگماتیسم، جیمز این تِز را بیان می‌کند که: «شیوه‌های تفکّر ما دربارهٔ اشیاء، کشفیات اسلاف خیلی دور ما هستند که توانسته‌اند خود را در طول تجربهٔ همهٔ دوران پس از خود حفظ کنند.» و این قالب‌های ذهنی که شعور متعارف محسوب می‌شوند، بستر روش‌های علمی و پژوهش‌های فلسفی هستند.

تقریباً هم‌زمان با ویلیام جیمز، فیلسوف برجستهٔ بریتانیایی جرج ادوارد مور دفاع مستدلی از شعور متعارف ارائه کرد.

منابع

• عقل سلیم، هانری برگسون