محسن حسام مظاهری
محسن‌حسام مظاهری (متولد ۱۳۶۱ در اصفهان) نویسنده و پژوهشگر مطالعات اجتماعی دین و تشیع است. تمرکز فعالیت علمی او بر مناسک و آیین‌های شیعه است. او همچنین در حوزه مطالعات اجتماعی جنگ ایران و عراق نیز آثاری دارد. او پروژه اصلی خود را بررسی سیر تغییر و تحولات آیین‌های شیعه و فهم منطق این تغییرات می‌داند. مظاهری دانش‌آموخته جامعه‌شناسی دانشگاه تهران است و سابقه سردبیری نشریات «هابیل» و «فتیان» را نیز دارد. او مدیر و سرویراستار دانش‌نامه تخصصی «فرهنگ سوگ شیعی» و دبیر مجموعه «کتاب‌های سرو» (مطالعات اجتماعی شیعه) است.
| محسن‌حسام مظاهری | |
|---|---|
 محسن‌حسام مظاهری در سال ۱۳۹۹ | |
| زادهٔ | ۱۳۶۱ اصفهان |
| ملیت | ایرانی |
| تحصیلات | جامعه‌شناسی |
| پیشه | نویسنده و پژوهشگر |
دیدگاه‌ها ویرایش
مناسک ثانویه ویرایش
عزاداری شیعیان از جمله آیین‌های دینداران است؛ نه مناسک دینی که گرچه تأسیس آن با امامان شیعه بوده، اما در مسیر تکمیل و حیات خود به عنصری از فرهنگ دینداری عامه تبدیل شده است. چنین است که در مقاطع تاریخی مختلف به تبع متغیرهای اجتماعی مختلف صورت‌های نوینی را پذیرا شده است؛ صورت‌هایی که حاصل ابداع شیعیان برای تکمیل و بسط دینداری خود در پاسخ به خلأها و نیازهایشان احساس کرده‌اند.
نتیجه آنکه اکنون با طیف متنوعی از آداب و آیین‌های مختلف ذیل این پدیده مواجه‌ایم که جملگی به ابتکار دینداران پدید آمده‌اند، بی‌آنکه دین در شکل آن نقش مستقیم داشته باشد.[۱]
جامعه‌شناسی آیین‌ها و مجالس عزاداری ویرایش
کتاب رسانه شیعه نوشته محسن حسام مظاهری نخستین اثر مستقلی است که با موضوع بررسی جامعه‌شناختی آیین‌ها و مجالس عزاداری در ایران نوشته و منتشر شده است. مظاهری در مراسم رونمایی از این کتاب گفت: «هدف و مقصد اصلی من در این کتاب، بررسی، تحلیل و فهم منطق تغییرات و تطورات مناسکی ـ گفتمانی مجالس و آیین‌های عزاداری شیعیان ایرانی در طول تاریخ و خصوصاً در دوران معاصر است و این که آیا می‌توان این تغییرات را تابع الگویی تجربی ـ نظری دانست یا نه؟ رویکرد اصلی و بنیانی‌ام در این راستا، بررسی این مجالس و آیین‌ها به مثابه پدیده‌ای اجتماعی است؛ پدیده‌ای در متن و بطن جامعه که تغییراتش هم متأثر از تغییرات جامعه در ادوار مختلف است.»[۱]
رسانه شیعه حاصل پژوهشی پنج‌ساله است و ۹ فصل را شامل می‌شود.انتشار کتاب رسانه شیعه، بازخوردهای مختلفی در محافل مذهبی یافت. برخی مداحان مشهور از جمله منصور ارضی، محمدرضا طاهری و سعید حدادیان در مجالس عزاداری صراحتاً به مخالفت با کتاب پرداختند و مطالب آن را مضر دانستند. این کتاب در دومین جشنوارهٔ فارابی (آبان ۱۳۸۸) به‌عنوان رتبهٔ سوم در رشتهٔ علوم اجتماعی و ارتباطات برگزیده شد. محمد اسفندیاری در کتاب "کتاب‌شناسی تاریخی امام‌حسین (ع) (ویراست دوم)"، رسانه شیعه را جزو ۱۰۰ کتاب مهم و برتری که تاکنون در موضوع عاشورا نوشته شده‌اند، دانسته است.
فربهی مناسک ویرایش
این بخش نیازمند گسترش است. میتوانید با افزودن به آن کمک کنید. |
«رشد سخت‌افزاری تشیع»، «فربهی/تورم مناسک» و «خودتنظیمی جامعه» از جمله مفاهیمی است که مظاهری در مقالات و کتاب‌های خود از جمله کتاب ساکن خیابان ایران پی می‌گیرد.[۲]
اصلاحات فرهنگ دینی ویرایش
مظاهری یکی از دستاوردهای مهم جمهوری اسلامی را فهم این می‌داند که «با ابزار دولت و ایجاد ساختارهای بوروکراتیک نمی‌توان اصلاحات دینی انجام داد و جامعه را دین‌دارتر کرد».[۳] او همچنین معتقد است انتقادات و پروژه‌های اصلاحی عزاداری‌ها به بن‌بست رسیده است.[۴] و تا وقتی زمینهٔ اجتماعی مولد و مقوم دین‌داری‌های حاشیه‌نشین به درستی شناسایی و تحلیل نشود، هر برخوردی در هر سطح تنها به آتش توسعهٔ این جریان‌ها دامن خواهد زد. اگر زمینه فهم شود آن‌وقت به درستی مشخص خواهد شد که مسئله‌های فرهنگی و اجتماعی پاسخ امنیتی ندارند. پدیده‌ای که طی چندین سال به تدریج شکل گرفته و قوام یافته را نمی‌شود یک‌شبه فیصله داد. حاشیه‌نشینی دینداری از جنس حاشیه‌نشینی شهری نیست که بشود شبانه با بولدوزر به خاک سفیدش حمله کرد و آن را صاف کرد.[۵]
تعایش اهل سنت و شیعیان ویرایش
مظاهری با طرح راهبرد «جایگزین آرمان عملیِ تعایش اهل سنت و شیعیان با شعار ایده‌آلی وحدت شیعه و سنی» و همچنین «گفتگو و تعامل لایه‌های میانی و نخبگان غیردینی» می‌گوید به نظر می‌رسد حل مسئله شیعه و سنی، امروز نیازمند صورت‌بندی تازه‌ای است؛ صورت‌بندی‌ای با توجه به مجموعه گزاره‌های واقعی و عینی حیات شیعیان و اهل سنت اولاً در گستره ملی، ثانیاً در گستره جهان اسلام و ثالثاً در گستره نظام بین‌الملل.[۶]
کتاب‌شناسی ویرایش
| سال | عنوان کتاب | توضیحات | ناشر | شابک |
|---|---|---|---|---|
| ۱۳۹۹ | مجالس مذهبی در ایران معاصر | بررسی و تحلیل اعلانات مجالس محرم و صفر در روزنامه اطلاعات (۱۳۹۵-۱۳۰۵) | نشر آرما | شابک ۹۷۸-۶۰۰-۸۶۷۹-۸۸-۲ |
| ۱۳۹۸ | ساکن خیابان ایران | مسایل و چالش‌های دینداری در جمهوری اسلامی | نشر آرما | شابک ۹۷۸-۶۰۰-۸۶۷۹-۳۳-۲ |
| ۱۳۹۷ | تراژدی جهان اسلام | عزاداری شیعیان ایران به روایت سفرنامه‌نویسان، مستشرقان و ایران‌شناسان (از صفویه تا جمهوری اسلامی) | نشر آرما | شابک ۹۷۸-۶۰۰-۸۶۷۹-۳۹-۴ |
| ۱۳۹۷ | پیاده‌روی اربعین: تاملات جامعه‌شناختی | مجموعه مقالات به کوشش محسن‌حسام مظاهری | نشر آرما | شابک ۹۷۸-۶۰۰-۸۶۷۹-۲۱-۹ |
| ۱۳۹۶ | خطر سقوط بهمن | سه مقاله دربارهٔ خاطرات جنگ | نشر آرما | شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۰۷۷-۸۸-۸ |
| ۱۳۹۵ | اسطوره همت | نشانه‌شناسی شهید همت | نشر آرما | شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۰۷۷-۸۰-۲ |
| ۱۳۹۴ | شخم در مزرعه | نقدهایی بر روایت رسمی جنگ | نشر آرما | شابک ۹۷۸-۶۰۰-۹۱۴۰۲-۹-۹ |
| ۱۳۹۳ | کتاب کافی | روایت زندگی شیخ احمد کافی | نشر خیمه | شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۲۵۴-۲۲-۷ |
| ۱۳۹۳ | بنی هندل | مردم‌نگاری گفتگوهای تاکسی | نشر آرما | شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۰۷۷-۳۸-۳ |
| ۱۳۹۲ | کتاب راشد | روایت زندگی شیخ حسینعلی راشد | نشر خیمه | شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۲۵۴-۲۵-۸ |
| ۱۳۹۲ | رنگ رنگ جنگ | روایت‌هایی از کودکی یکی از بچه‌های نسل جنگ | نشر آرما | شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۰۷۷-۳۵-۲ |
| ۱۳۹۲ | مامور سیگاری خدا | مردم‌نگاری گفتگوهای تاکسی | نشر افق | شابک ۹۷۸-۹۶۴-۳۶۹-۸۰۳-۴ |
| ۱۳۸۷ | رسانه شیعه | جامعه‌شناسی آئین‌های سوگواری و هیئت‌های مذهبی در ایران با تأکید بر دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی | شرکت چاپ و نشر بین‌الملل | شابک ۹۷۸-۹۶۴-۳۰۴-۲۸۵-۱ |
دست‌آوردها ویرایش
- انتخاب کتاب رسانه شیعه به عنوان اثر برگزیده جشنواره فارابی در سال ۱۳۸۸[۷]
- انتخاب کتاب «شخم در مزرعه» به عنوان اثر برگزیده در پانزدهمین دوره کتاب سال دفاع مقدس[۸]
- انتخاب کتاب «رنگ رنگ جنگ» به عنوان اثر شایسته تقدیر در شانزدهمین دوره کتاب سال دفاع مقدس[۹]
- انتخاب کتاب فرهنگ سوگ شیعی به عنوان اثر برگزیده در دومین دوره کتاب سال عاشورا[۱۰]
- انتخاب کتاب فرهنگ سوگ شیعی به عنوان اثر برگزیده در بیست و چهارمین دوره کتاب سال دانشجویی[۱۱]
منابع ویرایش
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ «کتاب «رسانهٔ شیعه» رونمایی شد». ایسنا. ۱۴ ژانویهٔ ۲۰۰۹.
- ↑ «چالش‌های دینداری ایرانی در «ساکن خیابان ایران»». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۵ سپتامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۵ سپتامبر ۲۰۱۹.
- ↑ «گفتگو با ایرنا پلاس». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۵ سپتامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۵ سپتامبر ۲۰۱۹.
- ↑ وند، سمانه معارف. «دکتر محسن حسام مظاهری: انتقادات و پروژه‌های اصلاحی عزاداری‌ها به بن‌بست رسیده‌است | خبرگزاری بین‌المللی شفقنا». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۰ فوریه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۵ سپتامبر ۲۰۱۹.
- ↑ «به نام دین، به کام قدرت | محسن حسام مظاهری | پایگاه خبری تحلیلی انصاف نیوز». ۲۵ اکتبر ۱۳۹۷. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۵ سپتامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۵ سپتامبر ۲۰۱۹.
- ↑ «گفتگو با ایرنا پلاس». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۵ سپتامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۷ اکتبر ۲۰۱۹.
- ↑ «دوره سوم - جشنواره بین‌المللی فارابی». farabiaward.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۵ سپتامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۵ سپتامبر ۲۰۱۹.
- ↑ «پانزدهمین دوره کتاب سال دفاع مقدس برگزیدگانش را شناخت». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۲ نوامبر ۲۰۱۱.
- ↑ «برگزیدگان شانزدهمین جایزه کتاب سال دفاع مقدس معرفی شدند». snn.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳ اکتبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۳ اکتبر ۲۰۱۹.
- ↑ «برگزیدگان دومین دوره کتاب سال عاشورا».
- ↑ «برگزیدگان "بیست و چهارمین جشنواره کتاب سال دانشجویی" معرفی شدند/ حضور چهار دانشجوی علوم پزشکی در میان برگزیدگان». معاونت فرهنگی و دانشجویی وزارت بهداشت. ۱۳ نوامبر ۲۰۱۷. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۶ مارس ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۶ اکتبر ۲۰۱۹.
- مأخذشناسی مناسک آیینی شیعه در ایران و جهان، پیمان اسحاقی.
- وب سایت بانک اطلاعات نشریات کشور