محمود جعفری دهقی

محمود جعفری دهقی (زاده ۱۳۲۹ در خمین) استاد گروه فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه تهران است.

محمود جعفری دهقی
زادروز	۱۳۲۹ خمین
ملیت	ایران
پیشه	نویسنده، تاریخ‌دان، پژوهشگر فرهنگ و زبان های باستانی و استاد دانشگاه تهران
دانشگاه	تهران

سوابق اجرایی و علمی

• مدیر گروه فرهنگ و زبان‌های باستانی و ایرانشناسی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران از ۱۳۸۶ تا 1394
• استاد گروه فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران از 1395
• دانشیار گروه فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران از ۱۳۸۴ تا 1395
• استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علوم پزشکی شیراز از ۱۳۶۵ تا۱۳۸۴
• مدرس زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه لندن (School of Oriental and African Studies-SOAS) از ۱۳۷۴ تا ۱۳۷۵
• مدرس گروه تاریخ در دانشگاه شهید بهشتی از ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۰
• مدرس دروس رشته فرهنگ و زبانهای باستانی ایران در دانشگاه شهید باهنر کرمان ۱۳۸۲
• مسؤل راه‌اندازی گروه ایران‌شناسی در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ۱۳۹۱
• تدریس ایرانشناسی در دانشگاه فارابی قزاقستان: زمستان 1395
• رییس انجمن علمی ایران شناسی از 1397

عضویت در مجامع علمی و فرهنگی

• عضو هیئت تحریریة مجله پژوهشهای زبانی، دانشکده ادبیات دانشگاه تهران از ۱۳۸۷.
• عضو هیئت تحریریة مجله زبان شناخت، پژوهشگاه علوم انسانی از ۱۳۸۸.
• عضو هیئت تحریریة مجله پژوهشهای ایرانشناسی، دانشکده ادبیات دانشگاه تهران از ۱۳۹۰.
• معاون سردبیر مجله پژوهشهای ایرانشناسی، دانشکده ادبیات دانشگاه تهران از ۱۳۹۱.
• مدیر مسئول مجله پژوهشهای ایرانشناسی، دانشکده ادبیات دانشگاه تهران از ۱۳۹۱تا 1395.
• عضو هیئت تحریریة مجله زبان و گویش، دانشگاه گیلان.
• عضو هیئت علمی مرکز مطالعات اوستا (Avestan Digital Archive) دانشگاه سالامنکا، اسپانیا.
• عضو هیئت علمی مجموعه کتیبه‌های ایرانی: (CII):CORPUS INSCRIPTIONUM IRANICARUM از سال 2016 تا کنون
• دبیر علمی نخستین همایش بین‌المللی زبانها و گویش‌های ایرانی (گذشته و حال)، تهران ۱۳۹۱.
• دبیر علمی دومین همایش بین‌المللی زبانها و گویش‌های ایرانی (گذشته و حال)، تهران ۱۳۹3.
• دبیر علمی سومین همایش بین‌المللی زبانها و گویش‌های ایرانی (گذشته و حال)، تهران ۱۳۹5.
• دبیر علمی دومین همایش ملی دوسالانه فرهنگ و زبانهای باستانی ایران.
• عضو شورایعالی علمی مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی

فرصت‌های مطالعاتی

• فلوشیپ دانشگاه هاروارد Center of Middle Eastern Studies در سال‌های ۱۳۸۰–۱۳۸۱
• بورسیه مؤسسه DAAD در دانشگاه گوتینگن تابستان ۲۰۰۸.
• فرصت مطالعاتی از طرف دانشگاه تهران در دانشگاه گوتینگن آلمان در سال ۱۳۸۹

آثار

کتاب‌ها

• مجموعه اشعار، انتشارات نوید شیراز، ۱۳۶۲
• ماتیکان یوشت فریان، سازمان انتشارات فروهر، تهران ۱۳۶۵
• گزیده اشعار خواجوی کرمانی، انتخاب، مقدمه، توضیحات و واژه نامه، انتشارات دانشگاه علوم پزشکی شیراز، ۱۳۷۰
• بازشناسی منابع تاریخ ایران باستان، انتشارات سمت، تهران ۱۳۸۲
• جرعه بر خاک (یادنامه مرحوم استاد ماهیار نوابی) انتشارات مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی ۱۳۸۷
• درسنامه اوستا، هانس رایشلت، محمود جعفری دهقی (مقدمه)، ناشر: فارس
• درآمدی بر زبان بلخی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ۱۳۹۲
• راهنمای کتیبه‌های فارسی میانه (پهلوی ساسانی)، انتشارات سمت، تهران 1395
• کتاب الملخصفی اللغة از ابولفتح احمدبن حسین بادی، مقدمه: محمود جعفری دهقی، میراث مکتوب، تهران 1395
• مجموعه مقالات اولین همایش بین‌المللی زبانها و گویش‌های ایرانی (گذشته و حال)، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران ۱۳۹۳.
• مجموعه مقالات دومین همایش بین‌المللی زبانها و گویش‌های ایرانی (گذشته و حال)، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران ۱۳۹۵.

• Dādestān ī Dēnīg, Studia Iranica, Paris 1998
• Persian Roses, Fars Publication, Tehran, 2000
• English for the Students of Archaeology, Fars Publication, Tehran 2004
• Dādestān ī Dēnīg, (Part II), Forthcoming.

مقالات منتشر شده

• "دریا برانگیزم"، فصلنامه علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، شماره اول، شیراز ۱۳۶۵
• "ادبیات اندرزی در متون فارسی میانه"، چیستا، سال ۷۱، شماره ۸۸
• اندرز نامه‌ای در پس غبار تاریخ"، مجله فروهر، ۹ و ۱۰، سال ۱۳۷۱.
• "زادسپرم، رد سیرگان"، مجموعه مقالات نامگانی علی سامی، شیراز ۱۳۷۲.
• "اندرز اشنر دانا"، مجموعه مقالات زبان، کتیبه و متون کهن، شیراز ۱۳۷۵.
• "گویش گورکانی"، مجموعه مقالات نخستین هم‌اندیشی گویش‌شناسی ایران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، تهران ۱۳۸۰.
• "اسطوره باران سازی"، مجله مطالعات ایرانی، دانشکده ادبیات دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان ۱۳۸۲.
• "مقایسه تحوت تاریخی برخی واجهای تالشی با فارسی"، مجله گویش شناسی، شماره ۴ اسفند ۱۳۸۴
• "عروج کیکاوس"، نامه پارسی، تهران ۱۳۸۴.
• "سرچشمه‌های دانش در عهد باستان و تأثیر ایرانیان بر انتقال علوم"، مجله داشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، زمستان ۱۳۸۶.
• "نگاهی تازه به کتیبه سرخ کتل (نگارشM)"، نامه فرهنگستان، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، تابستان ۱۳۸۶.
• "چند واژه دخیل در زبان بلخی"، جشن نامه دکتر بدرالزمان قریب، به کوشش زهره زرشناس و ویدا نداف، انتشارات طهوری، تهران ۱۳۸۷.
• "چراغ روشن، (ریشه‌شناسی برخی لغات شعر رودکی)" بهار ادب: فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی، سال اول، شماره دوم، زمستان ۱۳۸۷.
• "شگفتیها و سهیگیهای سیستان"، جشن نامه استاد دکتر بهمن سرکاراتی، به کوشش دکتر علیرضا مظفری و دکتر سجاد آیدنلو، تهران ۱۳۸۷.
• "غزلی از شاه داعی الله به گویش شیرازی"، یادنامه استاد راستار گویووا، مسکو ۲۰۰۷.
• "کتیبه رباطک"، مجله علمی پژوهشی آموزش مهارت‌های زبان (مجله علوم اجتماعی و انسانی سابق)، دانشگاه شیراز، دوره اول شماره اول، پاییز ۱۳۸۸.
• "نقش و جایگاه زبان‌ها و گویش‌های ایرانی نو در قفقاز"، فصلنامهٔ تحقیقی، مطالعاتی آران، شماره ۲۱ و ۲۲، پاییز و زمستان ۸۸.
• "واژه‌های گویشی در متون فارسی پزشکی"، فصلنامهٔ آیینه میراث، شماره ۴۵، سال ۱۳۸۸.
• "کتیبه بلخی ایرتم"، نامهٔ فرهنگستان، ۱۳۸۹.
• "گزارش منوچهر جوان جم از تیشتر باران ساز در متن فارسی میانه دادستان دینی" مجلهٔ زبان شناخت، سال اول، شماره دوم، ۱۳۸۹.
• "ساخت فعل در زبان بلخی"، مجلهٔ پژوهشهای زبانی، دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، ش ۱، ۱۳۸۹.
• "خلقت آدم در اسطوره آفرینش مانوی"، (با سمیه مشایخ) مجله ادب فارسی، دانشگاه تهران، شماره ۷ و ۸، ۱۳۹۰.
• "آرمانشهر حکیم طوس در شاهنامه"، مجلهٔ پژوهشهای ایرانشناسی، دانشگاه تهران، سال ۱، شماره ۱، ۱۳۹۰.
• "از زن ستیزی تا زن ستایی در حدیقة الحقیقه سنایی"، (با: ساره تربیت)، مجله زن و فرهنگ، ۱۳۹۰.
• "نقش و تأثیرگذاری گروه‌های تبعیدی و جا به جا شده در عصر ساسانیان" (با: سید اصغر محمودآبادی و بهمن هنرمند)، مجله تاریخ اسلام و ایران، دانشگاه الزهرا، شماره ۱۰، ۱۳۹۱.
• "نامه بلخی برزمهر"، (با: شیما جعفری دهقی)، مجله پژوهشهاس زبانی، دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، ش ۵، ۱۳۹۱.
• "اویم ایوک: کهن‌ترین فرهنگ ایرانی" آیینه میراث، سال دهم، شماره اول (پیاپی ۵۰)، ۱۳۹۱.
• "وامواژه‌های بلخی در زبان فارسی"، مجلهٔ زبان شناخت، سال اول، شماره چهارم، ۱۳۹۱.
• "بررسی دستنویس مناهل الانظار، تالیف محمدبن عبدالله لاری"، مچموعه ملقالات همایشنامه لارستان کهن: دفتر زبانشناسی، به کوشش دکتر بهزاد مریدی، تهران ۱۳۹۱.

• "Dādestān ī Dēnīg (XL-XII)", Dr. Tafazzoli Memorial Volum, (ed. : Prof. Ali Ashraf Sadeghi), Tehran, 2001.

"ČAHĀR ZAHAGĀN IN MIDDLE PERSIAN LITERATURE" , [Vicino Oriente XVIII (2014), pp. 1–5], University of Sapienza, Italy.

مقالات ارائه شده در کنگره‌های داخلی و خارجی

• "قزوین در روزگار صفویان"، مجموعه مقالات سمینار رشد و توسعه قزوین، ۱۳۷۱.
• "مفاهیم اساطیری در اشعار فرخی یزدی"، کنگره بزرگداشت فرخی یزدی، یزد ۱۳۷۸.
• "اسب در اساطیر ایران"، نخستین همایش اسب در فرهنگ ایران، پژوهشکده مردم شناسی، تهران، ۱۳۷۹.
• "بررسی واژگان گویشی در دوبیتیهای باباطاهر"، همایش بزرگداشت باباطاهر، همدان، ۱۳۷۹.
• شیوه‌های علمی در آثار استاد فروزانفر، همایش بزرگداشت فروزانفر، طبس ۱۳۸۳.
• "جایواژه‌های کرمان"، همایش بزرگداشت افضل کرمانی، کرمان ۱۳۸۳.
• نقش زبان فارسی در ایجاد رابطه میان ملتها"، کنگره بین‌المللی نقش زبان در گفتگوی تمدنها، اصفهان ۱۳۸۳.
• "برپایی مدارس علمی ایرانی در عهد باستان و تأثیر آن‌ها بر انتقال فرهنگ و دانش ایرانی"، همایش جندیشاپور، اهواز ۱۳۸۴.
• "تصویرسازی در سروده‌های کهن دینی و حماسی ایران"، دانشگاه تبریز، آبان ۱۳۸۵.
• "بیدل از بی نشان چه جوید باز"، دومین کنگره بین‌المللی بزرگداشت ابوالمعالی میرزا عبدالقادر بیدل دهلوی، تهران ۱۳۸۵.
• "پایش و نیایش آب در اساطیر ایران"، همایش آیین‌های ایرانی، دانشگاه تهران ۱۳۸۵.
• "جغرافیای تاریخی خلیج فارس"، همایش خلیج فارس، جهاد دانشگاهی دانشگاه تهران، قشم ۱۳۸۶.
• "گزارش‌های تاریخی و زبان شناختی برخی جایواژه‌های استان اصفهان"، دانشگاه اصفهان ۱۳۸۶.
• "تاریخ خلیج فارس در عهد باستان"، همایش دو سالانه خلیج فارس، فرهنگ و تمدن، دانشگاه تهران ۱۳۸۶.
• "کتیبه کنیشکای بزرگ"، همایش ملی زبان‌شناسی، کتیبه‌ها و متون، میراث فرهنگی، تهران ۱۳۸۶
• "واژه‌شناسی سروده‌های رودکی سمرقندی"، همایش بزرگداشت هزار و صدمین سال وفات رودکی، دانشگاه تهران ۱۳۸۶.
• "ساخت نحوی پسوندهای ضمیری در دستور تاریخی زبان فارسی میانه"، همایش بزرگداشت استاد عبدالعظیم قریب، مؤسسه فرهنگ و تمدن ایران زمین، تهران ۱۳۸۷.
• "بررسی زبان‌شناسی گویش شیرازی و بازتاب آن در متون سده‌های هفتم تا تهم هجری"، گردهمایی مکتب شیراز، فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی، تهران ۱۳۸۷
• "یک نسخه منتشر نشده از سده هشتم هجری، گردهمایی مکتب شیراز، فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی، تهران ۱۳۸۷.
• "تاثیر زبانهای ایرانی بر زبان دیگر ملل"، ششمین مجمع بین‌المللی استادان زبان و ادبیات فارسی، تهران ۱۳۸۷.
• "کمربند مقدس ایرانیان و ارمنیان"، نخستین همایش بین‌المللی ارمنی‌شناسی و ایران شناسی، اصفهان ۱۳۸۷.
• "واژه‌های گویشی در متون فارسی پزشکی"، نخستین همایش بین‌المللی زبان‌ها و گویش‌های ایرانی، زاهدان ۱۳۸۷.
• "ایران‌شناسی در آلمان"، همایش نگاهی به فرهنگ و جامعه آلمان، دانشکده مطالعات جهان، دانشگاه تهران ۱۳۸۷.
• "نقش و جایگاه گویش‌های ایرانی در خلیج فارس"، دومین همایش دوسالانه بین‌المللی خلیج فارس، تاریخ، فرهنگ و تمدن، دانشگاه تهران، آبان ۱۳۸۸.
• "بازشناسی تعامل فرهنگی ایران و هند بر اساس کتیبه‌های فارسی میانه مکشوفه در هند"، همایش بین‌المللی ایران و هند، دانشکده مطالعات جهان، دانشگاه تهران، ۱۳۸۸.
• "نقش و جایگاه زبانهای ایرانی در قفقاز"، همایش بین‌المللی قفقاز در بستر تاریخ، دانشگاه تبریز مهر ماه ۱۳۸۸.
• "تحول تاریخی در گویش فینی"، اولین همایش فین شناسی، فین ۱۳۸۸.
• "گویش‌های خراسانی در ترجمهٔ قرآن قدس"، اولین همایش ملی آموزش زبان فارسی و زبان‌شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد، اسفند ۱۳۸۸.
• "بررسی ریشه شناختی چند فعل در گویش کرمانی"، همایش ملی فرهنگ اسلام و ایران، دانشگاه شهید باهنر کرمان، اردیبهشت ۱۳۸۹.
• "تاریخ ترجمه در ایران باستان"، همایش ملی مطالعات ترجمه، دانشگاه بیرجند، ۱۳۸۹.
• "ذوالقرنین، گزارشی اسطوره شناختی"، همایش کورش هخامنشی و ذوالقرنین، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، خرداد ۱۳۸۹.
• "گنجینهٔ گویش‌های آذری، بررسی و نقد متون"، همایش بین‌المللی نقد و بررسی منابع مطالعاتی آذربایجان، دانشگاه محقق اردبیلی، ۱۳۸۹.
• بررسی دستنویس مناهل الانظار؛ تألیف محمدبن عبدالله لاری"، همایشنامه لارستان کهن، ۱۳۹۱.

• "Old Iranian Languages", Presented in: School of Oriental and African Studies, London, 1994.
• "Some Remarks about Dādestān ī Dēnīg", Third European Conference of Iranian Studies, Cambridge, England, 1995.
• "A Selection of Zoroastrian Writings in Classical and Modern Persian", SOAS, London, 1998
• "Report on Middle Persian Lexicography in Persian Language, International Conference on Middle Iranian Lexicography, University of Rome, 2001.
• “Translations of the Sanskrit Text of Suka Saptati into Persian”, 13th International Conference on Sanskrit, Scotland, ۲۰۰۶.
• “Apostasy in Middle Persian Texts”, Third Biennial Convention on Iranian Studies, Tbilisi, Georgia, 8-10 of June 2007.
• “Verb System in South-Eastern Iranian Dialects”, 6th European Conference of Iranian Studies, Vienna, ۲۰۰۷.
• “Mavlana & the Philosophy of Ancient Iran”, All India Oriental Conference, India, 2008.
• “A Poem by Shah Dā’ī-e Shirazi in Shirazi Dialect of Seventh Century”, International Conference of Iran and the Caucasus: Unity and Diversity, Yerevan, 2008.
• “The Influence of Ancient Iranian Philosophy on the Poems of Rumi”, All-India Oriental Conference, Institute of Sanskrit and Indological Studies, Kurukshetra University, India, 28-30 July 2008.
• “Historiography of Iranshahr During the Sasanian Time”, XXV International Conference on Source Studies and Historiography of Asia and Africa, St. Petersburg, 22-24 April 2009.
• Manichaean Conference, Ireland, 2009.
• The Transition of Holy Wisdom in Zoroastrianism, Salamanca, Spain, 2-5 September 2009.
• “Indo-Persian Relation according to Middle Persian Texts”, International Seminar on Inter Cultural & Inter Religious Dialogue Specially in Buddhism, Hinduism & Islam, Gauhati University, India, 4-6 February 2010.
• “Th Role of Woman in V and VI century Iran as Illustrated by Epics of Shahname”, World Congress for Middle Eastern Studies, Barcelona, 2010.

مقالات تألیف شده برای تاریخ جامع ایران، تألیف مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی

• «نهضت ترجمه در عهد ساسانی»
• «نهضت تاریخ و جغرافیا در عهد ساسانی»
• «نهضت فلسفه در عهد ساسانی»
• «آرایش و پوشش در ایران باستان»
• «زبان بلخی»

مقالات تألیف شده برای دانشنامه ایران، تألیف مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی

• «الیمایی»
• «آذرفرنبغ نرسه»
• «ایران خوره شاپور»
• «سر هارولد بیلی»
• «ارث در ایران باستان»
• «اشکانیان»

مقالات تألیف شده برای دائرةالمعارف علوم پزشکی فرهنگستان علوم پزشکی از ۱۳۸۳تا کنون

• «احکام نجوم در پزشکی»
• «ابن جوزی»
• «اخلاط اربعه»

مقالات تألیف شده برای دانشنامه ادب فارسی

• «دادستان دینی»
• «سرود خسروانی»
• «فرهنگ اویم ایوک»
• "زبان ختنی"

مقالات تألیف شده برای دانشنامه شبه قاره، تألیف فرهنگستان زبان و ادب فارسی

• «دمه پده»
• «روابط فرهنگی ایران و هند»

مقالات تألیف شده برای پژوهشکدهٔ مطالعات فرهنگی و اجتماعی

• "بازشناسی زمینه‌ها و عناصر بومی و پیش آریایی اندیشه و سیاست شهریاری در ایران"
• "سیاست فرهنگی و مذهبی شاهان عصر ساسانی (دین و سیاست)"

ترجمه‌ها

• رمز زدایی از زبان بلخی، پرتوی تازه بر افغانستان باستان، نیکلاس سیمز ویلیامز، مجله زبان‌شناسی، شماره پیاپی ۳۰، پاییز و زمستان ۱۳۷۹.
• ایرانیان در بابل هخامنشی، تألیف م. دندامایف، ترجمه محمود جعفری دهقی، تهران انتشارات ققنوس ۱۳۹۱.
• ادبیات ختنی، تألیف مائورو مجّی، ترجمه محمود جعفری دهقی، تاریخ ادبیات فارسی، به کوشش رونالد امریک و ماریا ماتسوخ. تهران 1393.

طرح‌های پژوهشی

• تاریخ ادبیات پزشکی، طرح مصوب دانشگاه علوم پزشکی شیراز، خاتمه یافته در سال ۱۳۷۲.
• واژه نامه فارسی میانه، طرح مصوب دانشگاه رم، در دست اجرا.
• کتیبه‌های کرتیر ساسانی، طرح مصوب دانشگاه تهران، خاتمه یافته در سال ۱۳۸۷.
• واژه نامهٔ کتیبه‌های فارسی میانه، طرح مصوب دانشگاه تهران در سال ۱۳۸۸، در دست اجرا.
• طرح پژوهشی کتیبه بیستون، طرح مصوب سازمان میراث فرهنگی و دانشگاه تهران، در دست اجرا.

ویرایش کتاب

• ذخیره خوارزمشاهی، سید اسماعیل جرجانی، فرهنگستان علوم پزشکی، تهران ۱۳۸۳.
• تاریخ ایران باستان از ورود آریاها تا پایان فرمانرایی هخامنشی، تألیف دکتر شیرین بیانی، انتشارات سمت ۱۳۸۲.
• تاریخ جامع ایران، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، 1393

منابع

• درباره محمود جعفری دهقی
• آثار محمود جعفری دهقی
• الگوی نخستین آرمان شهر فردوسی از جهان مینوی گرفته شده است