منشور

برای دیگر کاربردها، منشور (ابهام‌زدایی) را ببینید.

مَنشور یا موشور یا شوشه یا prism، جسمی است از جنس شیشه یا پلاستیک شفاف که نور پس از عبور از آن تجزیه می‌شود (dispersion) و پدیدهٔ پاشندگی رخ می‌دهد.

یک منشور پلاستیکی

پس از عبور، نور سفید به شکل یک طیفی پیوسته و هفت رنگ تجزیه می‌شود. در واقع نور پس از عبور از منشور به دلیل داشتن دو شکست نور تجزیه خواهد شد. اگر نور سفیدی را به منشور بتابانیم دارای دو شکست خواهد شد و به دلیل اختلاف طول موج رنگها هفت رنگ رنگین کمان تشکیل می‌شود و می‌گوییم نور تجزیه شده‌است. منشور از حجم‌های معروف هندسی است. و دارای یک زاویهٔ راس (زاویهٔ بین دو وجه متقاطع منشور که با A نشان داده می‌شود) و یک زاویهٔ انحراف (میزان شکست که هر طول موج به خاطر عبور از یک منشور پیدا می‌کند) D است.

مَنشور و موشور هر دو از زبان عربی هستند.

ماهیت منشور

نوری که از شیشه منشور می‌گذرد، به لحاظ بستگی ضریب شکست به طول موج یا پاشندگی مواد، به رنگهای تشکیل دهنده آن تجزیه می‌شود (تجزیه نور سفید). مثلاً نور سفید به طیف وسیع هفت رنگ خود تجزیه می‌گردد. نور سفید را دوباره پس ار اینکه نور تجریه شده می‌توان با استفاده از یک منشوردیگرباز به شکل اولیهٔ خود به واسطهٔ آمیختن نورهای ساده بدست آورد. مزیت منشور بر مجموعه چند آینه این است که منشورها پس از تعبیه شدن در سیستم، سمتگیری طراحی شده را حفظ می‌کنند و نیازی به تنظیم در دستگاه نهایی را ندارند. به غیر از اینکه خود منشور به عنوان یک مجموعه کل تنظیم شده‌باشد. به آنالیز تحلیل طیف‌ها علم اسپکتروسکوپی گویند. بینهایت رنگ به خاطر وجود بینهایت فرکانس و طول موج‌های مختلف داریم. از ترکیب رنگ‌های اصلی بقیهٔ رنگ بدست می‌آید.

فهوم فیزیکی

محیط شفافی است که بین دو سطح متقاطع قرار گرفته‌است. غالباً منشور را به شکل منشور مثلث القاعده می‌سازند. معمولاً برای نور مرئی از منشورهای شیشه‌ای و برای پرتو فرابنفش و فروسرخ از منشورهای دُر کوهی استفاده می‌کنند. در زوایای تابشی بزرگتر از زاویه بحرانی بر خلاف انتظار زاویه شکست بیشتر از ۹۰ درجه می‌شود؛ یعنی نور اجازه ورود به محیط دوم را ندارد این پدیده به وسیله محاسبات فیزیکی، توجیحات فیزیکی و نیز آزمایش‌های عملی بررسی شده‌است؛ بنابراین از این پدیده در سایر ناحیه‌های طول موجی امواج الکترومغناطیسی نیز استفاده‌های وسیعی می‌شود.

ساختار کلی

از آنجا که کلیه منشورها جهت بازتابیدگی به لایه‌های مواد فلزی و دی‌الکتریک‌ها در سطح خود لازم ندارند، برعکس، آینه‌ها وقتی مورد استفاده قرار می‌گیرند، کارایی آنها تقریباً بدون اتلاف تابش است؛ و تنها اتلاف ناشی از ناخالصی و ناهمواری‌های سطح منشور و بازتابش‌های فرنل مربوط می‌شود که ناچیزند. آنچه مهم است تنظیم دائمی سطوح بازتابنده و بازتابش داخلی کلی است، استفاده از این منشورها در بیشتر دستگاه‌های نوری توصیه می‌شود.

انواع منشور

• منشور نیکول: منشوری که برای تهیه نور سفید، مسطح به کار می‌رود. اگر این منشور ازشیشه ساخته شده باشد برای آزمایش تابش‌های فرابنفش استعمال می‌شود.
• منشور ولاستون: منشوری است که برای تولید نور «مرئی» و طیف‌های نامرئی درصفحه «منشور» به کار می‌رود. این منشور معمولاً شیشه ساخته می‌شود و هنگام کار با تابش فرابنفش و فرو سرخ و پرتو گاما می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.

جستارهای وابسته

• طیف مرئی

منابع

کتاب علوم تجربی پایه هشتم دوره متوسطه اول

• لغتنامهٔ دهخدا
• دانشنامهٔ رشد
• فرهنگ اصطلاحات علمی