نادر ابراهیمی

نادر ابراهیمی (زادهٔ ۱۴ فروردین ۱۳۱۵ در تهران – درگذشتهٔ در تاریخ ۱۶ خرداد ۱۳۸۷، تهران)، داستان‌نویس معاصر ایرانی بود. او علاوه بر نوشتن رمان و داستان کوتاه در زمینه‌های فیلم‌سازی، ترانه‌سرایی، ترجمه، و روزنامه‌نگاری نیز فعالیت کرده‌است. ابراهیمی، همراهِ بهرام بیضایی و ابراهیم گلستان، از اندک‌شمار سخنوران ایرانی به‌شمار می‌رود که هم در سینما و هم در ادبیات کار کرده و شناخته شده بوده‌اند.

نادر ابراهیمی
زادروز	۱۴ فروردین ۱۳۱۵ تهران، ایران
مرگ	۱۶ خرداد ۱۳۸۷ (۷۲ سال) تهران،
ملیت	ایرانی
محل زندگی	تهران
جایگاه خاکسپاری	قطعه هنرمندان، بهشت زهرا
پیشه	نویسنده، روزنامه‌نگار، فیلم‌ساز، ترانه‌سرا، مترجم
سال‌های نویسندگی	۱۳۴۰–۱۳۸۷
شریک(های) زندگی	فرزانه منصوری (ابراهیمی)
اثرپذیرفته از	جلال آل احمد
صفحه در دادگان فیلم‌ها

بیش از نود کتاب از ابراهیمی منتشر شده‌است.

زندگی‌نامه

در فیلمِ قضیه شکل اول، شکل دوم کیارستمی

نادر ابراهیمی در ۱۴ فروردین سال ۱۳۱۵ در تهران به‌دنیا آمد. پدرش عطاءالمُلک ابراهیمی، فرزندِ آجودان حضور و از نوادگانِ ابراهیم خان ظهیرالدوله، حاکم نامدارِ کرمان در عصر قاجار بود، که رضاشاه پهلوی او را، ضمنِ خلعِ درجه از کرمان به مشکین شهر تبعید نمود، که هنوز قلمستانی به نام او در حومهٔ مشکین شهر وجود دارد (قلمستان عطا) و هنوز خویشاوندان او (ابراهیمی‌های کرمان) در شهر و استان کرمان شناخته شده و مشهور هستند. مادرِ نادر ابراهیمی هم از لاریجانی‌های مقیم تهران به‌شمار می‌آمد. نادر ابراهیمی تحصیلات مقدماتی خود را در زادگاهش یعنی شهر تهران گذراند و پس از گرفتن دیپلم ادبی از دبیرستان دارالفنون، به دانشکدهٔ حقوق وارد شد. اما این دانشکده را پس از دو سال رها کرد و سپس در رشتهٔ زبان و ادبیات انگلیسی به درجهٔ لیسانس رسید.

او از ۱۳ سالگی به یک سازمان سیاسی پیوست که بارها دستگیری، بازجویی و زندان رفتن را برایش در پی داشت.

ارایهٔ فهرست کاملی از شغل‌های ابراهیمی، کار دشواری است. او خود در دو کتاب «ابن مشغله» و «ابوالمشاغل» ضمن شرح وقایع زندگی، به فعالیت‌های گوناگون خود نیز پرداخته‌است. از جملهٔ شغل‌های او بوده‌است: کمک کارگری تعمیرگاه سیار در ترکمن‌صحرا، کارگری چاپخانه، حسابداری و تحویلداری بانک، صفحه‌بندی روزنامه و مجله و کارهای چاپ دیگر، میرزایی یک حجرهٔ فرش در بازار، مترجمی و ویراستاری، ایران‌شناسی عملی و چاپ مقاله‌های ایران‌شناختی، فیلمسازی مستند و سینمایی، مصور کردن کتاب‌های کودکان، مدیریت یک کتاب‌فروشی، خطاطی، نقاشی و نقاشی روی روسری و لباس، تدریس در دانشگاه‌ها و…

در تمام سال‌های پرکار و بی‌کار یا وقت‌هایی که در زندان به‌سر می‌برد، نوشتن را ـ که از ۱۵ سالگی آغاز کرده بود ـ کنار نگذاشت. در سال ۱۳۴۲ نخستین کتاب خود را با عنوان «خانه‌ای برای شب» را در نشر روزبهان به چاپ رسانید که داستان «دشنام» در آن با استقبالی چشمگیر مواجه شد. تا سال ۱۳۸۰ علاوه بر صدها مقالهٔ تحقیقی و نقد، بیش از صد کتاب از او چاپ و منتشر شده‌است که دربرگیرندهٔ داستان بلند (رمان) و کوتاه، کتاب کودک و نوجوان، نمایش‌نامه، فیلم‌نامه و پژوهش در زمینه‌های گوناگون است. ضمن آن‌که چند اثرش به زبان‌های مختلف دنیا برگردانده شده‌است.

نادر ابراهیمی چندین فیلم مستند و سینمایی و همچنین دو مجموعهٔ تلویزیونی را نوشته و کارگردانی کرده، و آهنگ‌ها و ترانه‌هایی برای آن‌ها ساخته‌است. او همچنین توانسته‌است نخستین مؤسسهٔ غیرانتفاعی ـ غیردولتی ایران‌شناسی را تأسیس کند؛ که هزینه و زحمت‌های فراوانی برای سفر، تهیهٔ فیلم و عکس و اسلاید از سراسر ایران و بایگانی کردن آن‌ها صرف کرد؛ ولی چنان‌که باید، شناخته و به‌کار گرفته نشد و با فرارسیدن انقلاب و جنگ، متوقف شد.

او فعالیت حرفه‌ای خود را در زمینهٔ ادبیات کودکان، با تأسیس «مؤسسهٔ همگام با کودکان و نوجوانان» ـ با همکاری همسرش ـ در آن مؤسسه متمرکز کرد. این مؤسسه، به‌منظور مطالعه در زمینهٔ مسائل مربوط به کودکان و نوجوانان برپا شد و فعالیتش را در حیطهٔ نوشتن، چاپ و پخش کتاب، نقاشی، عکاسی، و پژوهش دربارهٔ خلق‌وخو، رفتار و زبان کودکان و نیز بررسی شیوه‌های یادگیری آنان دنبال کرد. «همگام» عنوان «ناشر برگزیدهٔ آسیا» و «ناشر برگزیدهٔ نخست جهان» را از جشنواره‌های آسیایی و جهانی تصویرگری کتاب کودک دریافت کرد.

ابراهیمی در زمینهٔ ادبیات کودکان، جایزهٔ نخست براتیسلاوا، جایزهٔ نخست تعلیم و تربیت یونسکو، جایزهٔ کتاب برگزیدهٔ سال ایران و چندین جایزهٔ دیگر را هم دریافت کرده‌است. او همچنین عنوان «نویسندهٔ برگزیدهٔ ادبیات داستانی ۲۰ سال بعد از انقلاب» را به‌خاطر داستان بلند و هفت جلدی «آتش بدون دود» به‌دست آورده‌است.

نادر ابراهیمی رشته‌های مختلف ورزشی را تجربه کرده، یکی از قدیم‌ترین گروه‌های کوهنوردی به‌نام «اَبَرمرد» را بنیان نهاده و در توسعهٔ کوهنوردی و اخلاق کوهنوردی، تأثیرگذار بوده‌است.

نادر ابراهیمی در سن ۷۲ سالگی پس از چندین سال دست و پنجه نرم کردن با بیماری بعد از ظهر پنجشنبه ۱۶ خرداد ۱۳۸۷ درگذشت.

کارنامه

سینما و تلویزیون

1. آتش بدون دود (مجموعه تلویزیونی)
2. سفرهای دور و دراز هامی و کامی در وطن (مجموعه تلویزیونی)
3. روزی که هوا ایستاد (فیلم سینمایی)

ادبیات بزرگسال

1. با سرودخوان جنگ در خطه نام و ننگ
2. خانه‌ای برای شب (نشر روزبهان)
3. آرش در قلمرو تردید (یا: پاسخ‌ناپذیر) (نشر روزبهان)
4. مصابا و رؤیای گاجرات (نشر روزبهان)
5. بار دیگر شهری که دوست می‌داشتم (نشر روزبهان)
6. هزارپای سیاه و قصه‌های صحرا (نشر روزبهان)
7. افسانهٔ باران (نشر روزبهان)
8. در سرزمین کوچک من - منتخب آثار
9. تضادهای درونی (نشر روزبهان)
10. انسان - جنایت - احتمال (نشر روزبهان)
11. مکان‌های عمومی (نشر روزبهان)
12. رونوشت بدون اصل (نشر روزبهان)
13. درحد توانستن - شعرگونه
14. غزل‌داستان‌های سال بد (نشر روزبهان)
15. ابن مشغله - زندگینامه، جلد اول (نشر روزبهان)
16. ابوالمشاغل - زندگینامه، جلد دوم (نشر روزبهان)
17. فردا شکل امروز نیست (نشر روزبهان)
18. براعت استهلال - از مجموعه «ساختار و مبانی ادبیات داستانی»
19. مقدمه‌ای بر فارسی‌نویسی برای کودکان (نشر روزبهان)
20. مقدمه‌ای بر مصورسازی کتاب‌های کودکان (نشر روزبهان)
21. مقدمه‌ای بر مراحل خلق و تولید ادبیات کودکان (نشر روزبهان)
22. مقدمه‌ای بر آرایش و پیرایش کتاب‌های کودکان (نشر روزبهان)
23. دور ایران در شش ساعت - گزارش دومین نمایشگاه ایرانگردی در سال ۱۳۷۱
24. چهل نامهٔ کوتاه به همسرم (نشر روزبهان)
25. آتشْ بدون دود - داستان بلند هفت جلدی (نشر روزبهان)
26. با سرودخوان جنگ، در خطهٔ نام و ننگ
27. یک صعود باورنکردنی
28. تکثیر تاسف‌انگیز پدربزرگ (نشر روزبهان)
29. مردی در تبعید ابدی - براساس زندگی ملاصدرا (نشر روزبهان)
30. حکایت آن اژدها (انتشارات کوله پشتی)
31. بر جاده‌های آبیِ سرخ - داستان بلند ۱۰ جلدی، براساس زندگی میرمَهنای دوغابی (نشر روزبهان)
32. صوفیانه‌ها و عارفانه‌ها - بخشی از «تاریخ تحلیلی پنج‌هزار سال ادبیات داستانی ایران» (نشر روزبهان)
33. یک عاشقانه آرام (نشر روزبهان)
34. سه دیدار با مردی که از فراسوی باور ما می‌آمد
35. طراحی حیوانات - طرح‌های کوثر احمدی، با گفتاری تحلیلی در باب مفاهیم و تعاریف «طرح» در هنرها
36. الف‌با - تحلیل فلسفی ۵۰ طرح از علی‌اکبر صادقی نقاش
37. پیشگفتار «کوچه‌های کوتاه» - مجموعه قصه‌های کوتاه گروهی از شاگردان نادر ابراهیمی

ادبیات کودک و نوجوان

1. دور از خانه - قصه برگزیدهٔ آسیا، از سوی «سازمان جهانی یونسکو» و کتاب برگزیده شورای کتاب کودک در سال ۱۳۴۷
2. کلاغ‌ها - جایزهٔ اول فستیوال کتاب‌های کودکان توکیو ژاپن، جایزه اول - سیب طلایی - براتیسلاوا، جایزه اول تعلیم و تربیت از یونسکو چاپ شده در سال ۱۳۴۸
3. سنجاب‌ها در سال ۱۳۴۹ به چاپ رسیده‌است. قصه برگزیدهٔ آسیا، از سوی «سازمان جهانی یونسکو» و کتاب برگزیده شورای کتاب کودک در سال ۱۳۴۷
4. قصه گل‌های قالی چاپ شده در ۱۳۵۲- جایزه بزرگ جشنواره کتاب کودک کنکور نوما، ژاپن
5. پهلوان پهلوانان؛ پوریای ولی - چاپ شده در سال ۱۳۵۲- کتاب برگزیده از سوی «آکادمی المپیک» همایش فردوسی و اخلاق پهلوانی ۱۳۸۴، جایزهٔ بزرگ جشنوارهٔ کتاب کودک کنکور نوما، ژاپن ۱۹۷۸
6. باران - آفتاب و قصهٔ کاشی چاپ شده در سال ۱۳۵۳
7. بزی که گم شد چاپ شده در سال ۱۳۵۳
8. من راه خانه‌ام را بلد نیستم چاپ شده در سال ۱۳۵۳
9. سفرهای دورودراز هامی و کامی در وطن
10. پدر چرا توی خانه مانده‌است - از مجموعه «قصه‌های انقلاب برای کودکان» چاپ شده در سال ۱۳۵۷
11. جای او خالی - از مجموعهٔ «قصه‌های انقلاب برای کودکان» چاپ شده در سال ۱۳۵۷
12. جای تو خالی - از مجموعهٔ «قصه‌های انقلاب برای کودکان» چاپ شده در سال ۱۳۵۷
13. نیروی هوایی - از مجموعهٔ «قصه‌های انقلاب برای کودکان» چاپ شده در سال ۱۳۵۷
14. سحرگاهان همافرها اعدام می‌شوند - از مجموعهٔ «قصه‌های انقلاب برای کودکان» چاپ شده در سال ۱۳۵۸
15. برادرت را صدا کن - از مجموعهٔ «قصه‌های انقلاب برای کودکان» چاپ شده در سال ۱۳۵۸
16. برادر من مجاهد، برادر من فدایی - از مجموعهٔ «قصه‌های انقلاب برای کودکان»
17. جَنگ بزرگ از مدرسهٔ امیریان - از مجموعهٔ «قصه‌های انقلاب برای کودکان»
18. نامهٔ فاطمه، پاسخِنامهٔ فاطمه - از مجموعهٔ «قصه‌های انقلاب برای کودکان»
19. مامان! من چرا بزرگ نمی‌شوم - از مجموعهٔ «قصه‌های ریحانه خانم» چاپ شده در سال ۱۳۶۸
20. روزی که فریادم را همسایه‌ها شنیدند - از مجموعهٔ «قصه‌های ریحانه خانم» چاپ شده در سال ۱۳۶۸
21. آدم وقتی حرف می‌زند چه شکلی می‌شود - از مجموعهٔ «قصه‌های ریحانه خانم» چاپ شده در سال ۱۳۶۹
22. درخت قصه ـ قُمری‌های قصه - (جایزه کتاب برگزیده ازسوی هیئت داوران بزرگ‌سال کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، جایزه‌کتاب برگزیده ازسوی هیئت داوران خردسال، ترجمه‌شده به زبان روسی در ترکمنستان) چاپ شده در سال ۱۳۶۹
23. عبدالرزاق پهلوان - کتاب برگزیده از سوی «آکادمی المپیک» همایش فردوسی و اخلاق پهلوانی ۱۳۸۴
24. آن‌که خیال بافت و آن‌که عمل کرد
25. حکایت کاسهٔ آب خنک - از مجموعهٔ «نوسازی حکایت‌های خوب قدیم برای کودکان»
26. حکایت دو درخت خرما - از مجموعهٔ «نوسازی حکایت‌های خوب قدیم برای کودکان»
27. آن شب که تا سحر - از مجموعهٔ «نوسازی حکایت‌های خوب قدیم برای کودکان»
28. قلب کوچکم را به چه کسی هدیه بدهم؟ - دیپلم افتخار نخستین نمایشگاه بین‌المللی تصویرگران کتاب کودک ۱۳۷۲
29. مثل پولاد باش پسرم؛ مثل پولاد - از مجموعهٔ «ایران را عزیز بداریم»
30. داستان سنگ و فلز و آهن - از مجموعهٔ «ایران را عزیز بداریم»
31. با من آشنا شو، با من دوست شو - از مجموعهٔ «ایران را عزیز بداریم»
32. هستم اگر می‌روم؛ گر نروم نیستم - از مجموعهٔ «ایران را عزیز بداریم»
33. راستی اگر نبودم - از مجموعهٔ «ایران را عزیز بداریم»
34. کمیاب و قیمتی اما… - از مجموعهٔ «ایران را عزیز بداریم»
35. مدرسهٔ بزرگ‌تری هم وجود دارد - از مجموعهٔ «ایران را عزیز بداریم»
36. گل‌آباد دیروز؛ گل‌آباد امروز - از مجموعهٔ «ایران را عزیز بداریم»
37. گل‌آباد امروز؛ گل‌آباد فردا - از مجموعهٔ «ایران را عزیز بداریم»
38. فرهنگ فراورده‌های فلزی ایران - از مجموعهٔ «ایران را عزیز بداریم»
39. هفت آموزگار مهربان - از مجموعهٔ «ایران را عزیز بداریم»
40. ما مسلمانان این آب و خاکیم - از مجموعهٔ «ایران را عزیز بداریم» دریافت جایزه نخست آسیایی تصویرگران کتاب کودک ۱۳۷۰
41. قصه سار و سیب
42. قصه موش خودنما و شتر باصفا
43. با من بخوان تا یاد بگیری
44. حالا دیگر می‌خواهم فکر کنم
45. قصه قالیچه‌های شیری
46. همه گربه‌های من ۱ و۲
47. دیدار با آرزو

نمایشنامه

1. اجازه هست آقای برشت؟
2. وسعت معنای انتظار (سه قصه نمایشی)
3. یک قصه معمولی و قدیمی در باب جنایت

فیلم‌نامه

1. آخرین عادل غرب
2. صدای صحرا

ترجمه‌ها

1. مویه کن سرزمین محبوب - ترجمه با همکاری فریدون سالک
2. از پنجره نگاه کن - ترجمه با همکاری احمد منصوری
3. دوست؛ کسی است که آدم را دوست دارد - ترجمه با همکاری احمد منصوری
4. آدم آهنی - کتاب برگزیدهٔ سال ۱۳۵۱ از سوی شورای کتاب کودک، ترجمه با همکاری احمد منصوری

نمونه آثار

عزیز من! (همسرم) خوشبختی، نامه یی نیست که یکروز، نامه رسانی، زنگ در خانه ات را بزند و آن را به دستهای منتظر تو بسپارد. خوشبختی، ساختن عروسک کوچکی ست از یک تکه خمیر نرم شکل‌پذیر… به همین سادگی، به خدا به همین سادگی؛ اما یادت باشد که جنس آن خمیر باید از عشق و ایمان باشد نه از هیچ چیز دیگر… خوشبختی را در چنان هاله یی از رمز و راز، لوازم و شرایط، اصول و قوانین پیچیدهٔ ادراک ناپذیر فرو نبریم که خود نیز در شناختنش شویم… خوشبختی، همین عطر محو و مختصر تفاهم است که در سرای تو پیچیده‌است… برگرفته از کتاب چهل نامه کوتاه به همسرم

منابع

• مصاحبهٔ «محمدعلی علومی» با «نادر ابراهیمی» در ماهنامهٔ ادبستان، شماره چهل و هفتم (آبان ۱۳۷۲)، صفحه:۱۰۸
• شاگردان: ابراهیم حاتمی کیا - کمال تبریزی - حجت بقایی
• نویسنده شناختنامه نادر ابراهیمی: سعید کیائی