وقتی همه خوابیم

وقتی همه خوابیم فیلمی از بهرام بیضایی است، ساختهٔ سالِ ۱۳۸۷ در ایران.

وقتی همه خوابیم
پوستر فیلم
کارگردان	بهرام بیضایی
تهیه‌کننده	بهرام بیضایی
نویسنده	بهرام بیضایی
فیلمنامه‌نویس	بهرام بیضایی
بازیگران	مژده شمسایی علیرضا جلالی‌تبار مجید مظفّری هدایت هاشمی حسام نوّاب صفوی شقایق فراهانی سحر دولتشاهی سید مهرداد ضیایی میرطاهر مظلومی حسین محب اهری بابک بیات سیروس تسلیمی انوشیروان فاطمی محمدرضا ترابی محمّد رضایی راد محمدعلی حسینعلی‌پور پژمان عبدی
موسیقی	محمّدرضا درویشی
فیلم‌بردار	اصغر رفیعی جم
تدوین‌گر	بهرام بیضایی، سپیده عبدالوهاب
توزیع‌کننده	هنرنمای پارسیان (پخش خانگی)
تاریخ‌های انتشار	۱۳۸۷ تهران
مدت زمان	۱۰۷ دقیقه
کشور	ایران
زبان	فارسی
هزینهٔ فیلم	حدود ۶۰۰ میلیون تومان

داستان

چکامه چمانی (مژده شمسایی) که همسر و فرزندش را در تصادفِ رانندگی از دست داده‌است با فردی که تازه از زندان آزاد گشته آشنا می‌شود و از طرفی با فشار وکیلِ خانوادهٔ راننده برای رضایت دادن مواجه شده‌است. زندانی تازه آزادشده برای چکامه دلیل زندانی و آزاد شدنش را تعریف می‌کند . . .

بازیگران

• مژده شمسایی در نقش پرند پایا (چکامه چمانی)
• علیرضا جلالی‌تبار در نقش مانی اورنگ (نجات شکوندی)
• حسام نوّاب صفوی در نقش شایان شبرخ
• شقایق فراهانی در نقش خاطره مقبول
• مجید مظفّری در نقش دایی خاطره مقبول
• هدایت هاشمی در نقش نیرم نیستانی
• سحر دولتشاهی در نقش ترنج (دستیار صحنه)
• حسین محب اهری در نقش تهیه‌کننده
• سید مهرداد ضیایی در نقش جهانگیر خوروش (همسر پرند پایا)

فیلمنامه

وقتی همه خوابیم

رویِ جلد
نویسنده(ها)	بهرام بیضایی
کشور	تهران
زبان	فارسی
ناشر	روشنگران و مطالعاتِ زنان
تاریخ نشر	۱۳۸۸
شمار صفحات	۹۷
شابک	شابک ‎۹۷۸−۹۶۴−۱۹۴−۰۳۰−۲

فیلمنامهٔ وقتی همه خوابیم سالِ ۱۳۸۸ به وسیلهٔ انتشاراتِ روشنگران و مطالعاتِ زنان منتشر شد.

ساخت

بیضایی در سالِ ۱۳۸۶ تصمیم به ساختِ فیلمی به نام لبه‌ی پرتگاه گرفت که در نهایت، به دلیل اختلاف با تهیه‌کننده، ساخته نشد. برخی از شایعات دیگر مبنی بر اختلاف بهرام بیضایی با محمّدرضا گلزار در این فیلم بود. اما تهیه‌کننده فیلم طولانی بودن زمان فیلم را عامل ساخته نشدن آن دانست. به همین دلیل بیضایی تصمیم به ساخت فیلم دیگری دربارهٔ همین موضوع گرفت. داستانِ وقتی همه خوابیم یادآورِ آنچه است که در ناتمام ماندنِ لبه‌ی پرتگاه بر بیضایی گذشت.

این اولین فیلم بیضایی در نقد سینما است. هر چند خود او اعلام نموده‌است که این فیلم در نقد سینما نیست. بلکه شرایط سینما را نشان می‌دهد بدون اینکه قضاوتی در مورد آن انجام دهد.

در دی ماه ۱۳۹۵ رضا داوودنژاد، مجری طرح فیلم، با ردّ نوشته‌های روزنامهٔ کیهان مربوط به حمایت نهادهای امنیتی از تولید وقتی همه خوابیم، گفت که نزدیک به ۶۰۰ میلیون تومان برای ساخت فیلم هزینه شده که نیمی از آن توسط سرمایه‌گذاری جوان به نام محمود شجاعی تأمین گردیده و مابقی نیز با قرض و وام.

داوودنژاد گفت: بهرام بیضایی مدام نگران بود که مبادا سرمایه این جوان (محمود شجاعی) بازنگردد و دائم هم پدرم (علیرضا داوودنژاد) به ایشان می‌گفت چون نیت ات خیر است مطمئناً اتفاق بدی نمی‌افتد. خوشبختانه بعد از اکران در جشنواره فجر، فیلم توانست در نوروز ۸۸ روی پرده برود و اکرانی منطقی داشته باشد. در خردادماه ۸۸ هم نسخه خانگی فیلم عرضه شد که اقبال به آن مثبت بود و در نهایت نه تنها سرمایه محمود شجاعی بازگشت بلکه همه چکها هم پاس شد و مقداری سود هم برای سرمایه‌گذار باقی ماند.

• تولید و برنامه‌ریزی: تینا پاکروان
• دستیار برنامه‌ریز: سامان خادم
• دستیاران کارگردان: محسن قرایی، سامان خادم، رضا سخایی

موسیقی

وقتی همه خوابیم
آلبوم موسیقی متن از محمّدرضا درویشی

محمّدرضا درویشی در نشست خبری وقتی همه خوابیم در جشنوارهٔ فیلمِ فجرِ ۱۳۸۷

فهرست قطعه‌ها

شماره	نام	مدت
۱.	«وقتی همه خوابیم ۱»	۱:۱۲
۲.	«وقتی همه خوابیم ۲»	۲:۰۰
۳.	«وقتی همه خوابیم ۳»	۰:۴۵
۴.	«وقتی همه خوابیم ۴»	۰:۴۲
۵.	«وقتی همه خوابیم ۵»	۱:۱۸
۶.	«وقتی همه خوابیم ۶»	۰:۴۳
۷.	«وقتی همه خوابیم ۷»	۰:۴۲
۸.	«وقتی همه خوابیم ۸»	۰:۵۲
۹.	«وقتی همه خوابیم ۹»	۳:۱۲
۱۰.	«وقتی همه خوابیم ۱۰»	۰:۵۷
۱۱.	«وقتی همه خوابیم ۱۱»	۷:۲۱
۱۲.	«وقتی همه خوابیم ۱۲»	۳:۲۴
مجموع مدت:		۲۳:۰۸

نمایش

فیلم نخستین بار در جشنوارهٔ فیلمِ فجرِ ۱۳۸۷ به نمایش درآمد و جایزه‌هایی نیز در تدوین و چهره‌پردازی و طرّاحیِ صحنه و لباس گرفت.

جایزه‌ها

جشنواره	تاریخ مراسم	جایزه	نامزد	نتیجه
جشنوارهٔ فیلمِ فجر	بهمنِ ۱۳۸۷	بهترین فیلم	بهرام بیضایی	نامزدشده
		بهترین کارگردانی	بهرام بیضایی	نامزدشده
		بهترین موسیقی	محمّدرضا درویشی	نامزدشده
		بهترین طرّاحیِ صحنه و لباس	ایرج رامین‌فر و آتوسا قلمفرسایی	برنده
		بهترین چهره‌پردازی	سعید ملکان	برنده
		بهترین تدوین	بهرام بیضایی و سپیده عبدالوهاب	برنده

در نظرِ دیگران

در نشستِ خبریِ فیلم در جشنوارهٔ فیلمِ فجرِ ۱۳۸۷ امیر پوریا فیلم را سخت نکوهید و بیضایی پاسخ داد.

. . . داستان چکامه نیز می‌تواند تبدیل به اسطورهٔ جدیدی در زمانهٔ ما شود: اسطورهٔ انتحار دانایی برای رسوا کردن نادانی. . . .

جهانبخش نورایی، ۱۳۸۸

امیر پوریا و امیر قادری از ناقدانی بودند که این فیلم را نپسندیدند. قادری این فیلم را دارای ویژگی‌های مشترکی با آثارِ چارلی چاپلین دانسته و نوشت: «اعتراض و مبارزه و افشاگری وقتی همه خوابیم، روشنفکری از این نوع، بعید می‌دانم که بتواند چیزی (بجز مجسمهٔ بی‌خدشهٔ خود استاد) را بسازد.» نوشته‌های قادری واکنش‌های فراوانی برانگیخت، از جمله مقالهٔ مفصّلی از حمید امجد در روزنامهٔ اعتماد ملّی به نامِ «این «نقد» کجا ایستاده‌است؟» (۱۳۸۸).

دیگرانی هم بودند که فیلم را پسندیدند؛ مثلاً جهانبخش نورایی «کیفیت» آن را همچون «نمایش ذبح و مثله کردن خلاقیت . . . به عنوان جلوه‌ای از موقعیت دردبار بشری در پای‌بندی به حقیقت و خلوص در برابر دروغ و ناخالصی» ماندگار و «از زمان و مکان و روزگار ما فراتر» می‌دانسته‌است.

جستارهای وابسته

• حاجی آقا آکتور سینما
• شبِ آمریکایی
• درود بر سزار!

منابع

• «آواهایی در قاب». فیلم. ۱۳۹۱. دریافت‌شده در ۱ ژوئن ۲۰۱۶.
• کاوه، علیرضا (گردآودنده) (۱۳۹۸). بهرام بیضایی و وقتی همه خوابیم. تهران: انتشارات نیلا. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۱۲۲-۰۲۷-۲.
• قادری، امیر (۱۴ بهمن ۱۳۸۷). «برای گرفتن یک نمای درشت بی‌فیلتر آماده‌اید؟». اعتماد (۱۸۸۲): ۱۶.
• قادری، امیر (فروردین ۱۳۸۸). «این‌جا چه‌قدر ساکت است». فیلم (۳۹۲): ۱۷۰–۱۷۱.
• نصیری هانیس، جلال؛ شایگانفر، نادر؛ الستی، احمد. «خودبازتابی و بازنمایی اخلاقی دیگری در فرافیلم‌های سینمای ایران». مطالعات فرهنگی و ارتباطات.
• نظرزاده، رسول (شهریور ۱۳۸۸). «از سفر موّاج آینه‌های دور: نگاهی به روش‌شناسی بیضایی در «وقتی همه خوابیم»». دنیای تصویر (۱۸۵): ۷۴–۷۵.
• نورایی، جهانبخش (اردیبهشت ۱۳۸۸). «تازیانه بر خویشتن». فیلم (۳۹۳): ۵۵–۶۰.
• https://web.archive.org/web/20110816035959/http://www.cinemaye-azad.com/goftegou/goftegou-14.html
• http://www.asrislam.com/fa/news/20539/بهرام-بیضایی-اسطوره-قربانيان-ابدی

پیوند به بیرون

ویدئوهای بیرونی

پرسش و پاسخ با بهرام بیضایی و مژده شمسایی دربارهٔ فیلم، ۲۳ اوت ۲۰۱۵، بنیاد پریا، تورنتو در یوتیوب

• وقتی همه خوابیم در بانک اطلاعات اینترنتی فیلم‌ها (IMDb)
• وقتی همه خوابیم در بانک جامع اطلاعات سينماى ايران
• «بهرام بیضایی فیلم جدید می‌سازد»، بی‌بی‌سی فارسی
• «بیضایی فیلم جدیدش را کلید زد»، بی‌بی‌سی فارسی
• «درباره فیلم وقتی همه خوابیم ساخته بهرام بیضایی»، امیر مصاحب، بی‌بی‌سی فارسی
• براي بزرگداشت بهرام بيضايي «كسي كه زبان نياكان ما را امروزي كرد»
• فیلم بهرام بیضایی بحث برانگیز شد