خاله سوسکه: تفاوت میان نسخه‌ها

حکایت خاله سوسکه افسانه‌ای ایرانی است که ریشه در ادبیات عامه ایرانیان دارد و سینه به سینه از مادربزرگ‌ها منتقل شده‌است.<ref>{{پک|اعظم مختاری|۱۳۹۰|ک=مهرنیوز}}</ref> داستان یا دست‌کم روایتی از آن که اکنون شناخته‌شده‌تر است، مربوط به دوره قاجار و مقارن ورود [[تنباکو]] به ایران است. چرا که در روایت فعلی، «کشیدن [[قلیان]] [[بلور]]» نشانه رفاه و اشرافیت زنان بوده‌است. از دیگر سو، چادری از جنس پوست پیاز، نشان می‌دهد که روایت اصلی داستان نیز مربوط به پیش از [[ورود اسلام به ایران]] نیست.<ref>{{پک|هانا ناصرزاده|۱۳۸۳|ص=۸۴}}</ref>

 

 

=== انتشار ===

یک نمونه مکتوب و مصور از این قصه همراه با داستان‌های [[سلیم جواهری]] و [[چهار درویش]] بدون تاریخ منتشر شده‌است و نوشین نفیسی آن را در میان دو کتاب به تاریخ‌های ۱۲۷۵ و ۱۲۸۲ معرفی نموده‌است. در این جزوه چند صحنه داستان نیز به تصویر کشیده شده‌است. قهرمان داستان [[شلوار]] پرچین و [[چادر]] سیاه پوشیده و روبنده‌ای بلند دارد که تا زانو می‌رسد و تنها دو سوراخ مقابل چشمان دارد. یکی از نقاشی‌های کتاب، دکان [[قصاب]] را با [[گوسفند|گوسفندان]] آویخته با دنبه‌های ضخیم نشان می‌دهد و دیگری دکان نانوا را با توتک‌های مختلفی که روی پیشخوان گسترده‌است.<ref>{{پک|نوشین نفیسی|۱۳۴۸|ص=۵۳-۵۹-۶۰}}</ref> به هرحال در دوره قاجار قصه خاله سوسکه همراه با قصه‌هایی همچون خاله قورباغه و [[شنگول و منگول]] به چاپ مصور می‌رسیده‌اند.<ref>{{پک|حبیب برجیان|۱۳۸۱|ص=۸۸۵}}</ref>

 

 

در میان عناوین کتاب‌های منظومی که در سال‌های ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۲ برای کودکان در ایران منتشر شده، سه عنوان «[[شنگول و منگول]]»، «[[کدوی قلقله‌زن]]» و «خاله سوسکه» دارای بیشترین تکرار بوده‌اند.<ref>{{پک|جمال‌الدین اکرمی|۱۳۸۱|ص=۱۰۲}}</ref>

 

== نقد و تحلیل ==

 

 

هانا ناصرزاده خاستگاه داستان را غرب کشور و شهرهای اطراف همدان می‌داند. جایی که امکان سفر به همدان با [[پای پیاده]] وجود داشته‌است. در قصه هیچ اشاره‌ای به وسایل [[حمل و نقل]] نمی‌شود.<ref>{{پک|هانا ناصرزاده|۱۳۸۳|ص=۸۴}}</ref>

=== نقد جنسیتی ===

[[پرونده:Shadi Sadr.jpg|بندانگشتی|200px|چپ|[[شادی صدر]] خاله سوسکه را نمونه یک کلیشه جنسیتی در ادبیات کودک می‌داند]]

 

دنیای خاله سوسکه، دنیایی کاملاً مرد سالار است. این پدر است که تصمیم می‌گیرد دختر را به شوهر بدهد. شوهری که (در برخی روایت‌ها) حرمسرایی دارد و از زنان ریزنقش خوشش می‌آید. در طول مسیر سفر خاله سوسکه، مردان به خود اجازه می‌دهند که بی‌مقدمه از نام و نشان و قصد او از سفرش پرس و جو کنند. در داستان دلیل این رفتارهای جنسیتی، عدم [[استقلال اقتصادی]] زنان عنوان می‌شود. فقط مردان قصه هستند که نقشی اقتصادی و اجتماعی (بقال، قصاب،...) در جامعه دارند و خاله سوسکه سرانجام با ازدواج با آقاموشه «سر و سامان» می‌گیرد. تنها جایی در قصه که آقاموشه [[نقش جنسیتی]] را زیر پا می‌گذارد و دست به آشپزی می‌زند، تاوان سختی می‌پردازد. از ابتدای داستان هم پدر خاله سوسکه به دلیل ناتوانی اقتصادی تصمیم به ازدواج دخترش با مش‌رمضون می‌گیرد. در این میان ایده‌آل‌های خاله سوسکه نیز اغلب اقتصادی است. وقتی او در جوی آب افتاده و آقا موشه قصد نجات او را دارد، خاله سوسکه به کمتر از نردبان طلا برای نجات خویش راضی نمی‌شود.<ref>{{پک|فریده پورگیو|۱۳۸۹|ص=۳۴-۴۰}}</ref> از ابتدای داستان نیز توجیه خاله سوسکه برای آغاز سفر، خوردن نان گندم و قلیان بلور در خانه مش‌رمضون است.<ref>{{پک|هانا ناصرزاده|۱۳۸۳|ص=۸۴}}</ref> با این‌حال شروط خاله سوسکه برای ازدواج مادی نیست. او در هنگام پاسخ دادن به خواستگاران خود بر جنبه مبادله‌گری ازدواج و [[مهریه]] سنگین تاکید نمی‌کند. او فقط به دنبال همسری است که در کنار او عمر را به پیری برساند.<ref>{{پک|فرشته نام‌آور|۱۹۹۹|ص=۳}}</ref>

 

 

 

در دیدگاهی دیگر و به گفته حبیب‌الله لزگی، اگرچه این قصه خشونت را به عنوان یک واقعیت اجتماعی طرح می‌کند، ولی خواننده را به پذیرش آن ترغیب نمی‌کند و وی را به عصیان در برابر این پدیده فرا می‌خواند. از سوی دیگر فعل کتک خوردن هیچ‌گاه در داستان از حرف به عمل در نمی‌آید.<ref>{{پک|سیدحبیب‌الله لزگی|مهدی حجوانی|۱۳۸۴|ص=۲۰۰}}</ref>

جمال‌الدین اکرمی، خاله سوسکه را نه یک قصه و داستان، بلکه یک متل معرفی می‌کند که لحن روایی آن، نمایه مسلط بر آن است. وی خاله سوسکه را در ردیف «اتل متل» و ««دویدم و دویدم» برمی‌شمرد.<ref>{{پک|جمال‌الدین اکرمی|۱۳۸۱|ص=۱۰۲}}</ref> [[محمدهادی محمدی]] و زهره قاینی نیز خاله سوسکه را متل معرفی کرده و اضافه می‌کنند:«ﺧﺎﻟﻪ ﺳﻮﺳکﻪ از ﻣﺘﻞﻫﺎی ویﮋه ﻛﻮدﻛﺎن... و ﻗﺼﻪای ﺳﺮﮔﺮم ﻛﻨﻨﺪه و ﺷﺎدیﺑﺨﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮای ﺳﺮﮔﺮﻣﻲ ﻛﻮدک ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه و آﻣﻮزهﻫﺎی اﺧﻼﻗﻲ و آﻣﻮزﺷﻲ ﻧﺪارد»<ref>{{پک|فریده پورگیو|۱۳۸۹|ص=۳۳}}</ref>

 

 

 

== فیلم ==

[[رده:داستان‌های ایرانی]]

[[رده:ویکی‌سازی رباتیک]]