التوحید: تفاوت میان نسخه‌ها

کتاب '''التوحید''' نوشته [[شیخ صدوق]] (ابو جعفر [[محمد بن علی بن حسین]] بن بابویه قمی) از چهره‌های برجسته فقها و روات شیعه در قرن چهارم هجری است. این کتاب به «توحید صدوق» یا «توحید ابن بابویه» نیز مشهور است.

موضوع کتاب روایات حضرت [[رسول خدا،خدا]]، پیرامون توحید و شناخت ذات و صفات و اسماء و افعال خداوند متعال و دیگر مباحث مهم کلامی است.

این کتاب در موضوع توحید به معنای عام آن مشتمل است بر بیان وحدانیت ذات الهی و بیان صفات ثبوتی و سلبی ذاتی و فعلی و نسبت آنها با ذات الهی و [[حدوث و قدم]] و نیز [[قضا و قدر]] و جبر و تفویض و مسائل و عناوین مرتبط با جبر و اختیار.<ref>دانشنامهٔ جهان اسلام. مدخل ۲- ۴۰۰۱- حسین هوشنگی</ref> مباحث اخیر در دوره‌های بعد زیر عنوان افعال الهی و در حال حاضر عموماعموماً زیر عنوان عدل الهی در کتابهای اعتقادی بحث می‌شود .

در صحت انتساب این کتاب به شیخ صدوق تردید نیست و ابن بابویه نیز در کتابهای دیگرش به آن اشاره کرده‌است <ref>( رجوع کنید به ابن بابویه ، ۱۳۶۱ ش، ص ۸؛ همو، ۱۳۶۲ ش، ج ۲، ص ۵۹۴؛ همو، ۱۴۱۴، ص ۲۲؛ نجاشی، ص ۳۸۹).</ref> به گفتة مجلسی (ج ۱، ص ۲۶، نیز رجوع کنید به ص ۶-۷) اشتهار انتساب کتابهای شیخ صدوق به وی - بجز چند کتاب - کمتر از شهرتِ انتساب [[کتب اربعه]] به مؤلفان آنها نیست . او از روایات این کتاب، که نسخه‌های کهن آن را در اختیار داشته، در بحارالانوار (مجلدات توحید و عدل ) به وفور استفاده کرده‌است . اساساً این کتاب مورد توجه علمای شیعه بوده و از معتبرترین منابع حدیثی به شمارمی رفته و به روایات آن استناد می‌شده‌است (برای نمونه رجوع کنید به حرّ عاملی، ج ۱، ص ۲۰، ج ۳، ص ۱۰۱، ج ۷، ص ۱۴۰؛ نوری، ج ۵، ص ۲۶۴).<ref>دانشنامهٔ جهان اسلام- مدخل۲- ۴۰۰۱- کتاب التوحید</ref>

روایات آن نیز در بسیاری از مجموعه‌های روایی شیعه مانند [[بحار الانوار]] آمده و به آنها استناد شده‌است.

لا تقصر فی الاشتهار عن الکتب الأربعة التی علیها المدار فی هذه الأعصار وهی داخلة فی إجازاتنا، ونقل منها من تأخر عن الصدوق من الأفاضل الأخیار، ولقد یسر الله لنا منها کتباکتباً عتیقة مصححة.

در بارة جایگاه تاریخی و اهمیت این کتاب باید توجه داشت که مؤلف آن یکی از سه فقیه و محدّث بزرگ شیعة امامیه بوده‌است که منابع چهارگانة حدیثی (غالباً حدیثی - فقهی ) را تدوین کرده‌اند. عنوان «کتاب التوحید» نیز در سده‌های نخست اسلام بیانگر مشخصه‌های اعتقادی و خداشناختی مکاتب و مذاهب بوده‌است؛ بر این اساس، شماری از صاحب نظران [[مذاهب اسلامی،اسلامی]]، برای معرفی آموزه‌های آن مذهب، دارای «کتاب التوحید» بوده‌اند، از آن جمله‌اند: برخی از بزرگان خوارج <ref>( رجوع کنید به دانشنامهٔ جهان اسلام-ابن ندیم، ص ۲۳۳-۲۳۴)</ref>؛ تعدادی از معتزله (<ref>همان، ص ۲۰۲ ۲۰۳، ۲۰۶ ۲۰۸، ۲۱۴-۲۱۵)</ref>؛ [[هشام بن حکم،حکم]]، از شاگردان برجستة امام صادق (<ref>همان، ص ۲۲۳-۲۲۴؛ نجاشی، ص ۴۳۳)</ref>؛ حسن بن موسی نوبختی، متکلم امامی قرن چهارم (<ref>همان-ابن ندیم، ص ۲۲۵؛ نجاشی، ص ۶۳)</ref>؛ و حسن بن صالح بن حی، از زیدیان <ref>(همان-ابن ندیم، ص ۲۲۷)</ref>.

[[شیخ صدوق]] در کتاب التوحید احادیثی از [[پیامبر اسلام]] صلی الله علیه و آله و سلم و [[دوازده امام]] معصوم علیهم السلام آورده‌است.

* ۱ - شرح حکیم عارف، [[قاضی محمد]] سعید قمی شاگرد [[فیض کاشانی،کاشانی]]، و آن شرح بسیار خوبی است که مطالب عرفانی و کلامی در آن به وجه خوبی بیان شده‌است که در سال ۱۰۹۹ از تحریر آن فارغ شده‌است.

* ۳ - شرح امیر [[محمد علی]] نائب الصداره، که آن را در [[شهر مقدس]] [[قم]] نوشته‌است.

* ۴ - شرح فارسی مولی [[محمد باقر]] سبزواری، درگذشته به سال ۱۰۹۰ هجری.<ref>همان- صفحه۷.</ref>

* ۱ - نسخه‌ای به خط اسماعیل بن [[شیخ ابراهیم]] که تاریخ نگارش آن ۱۰۷۳ هجری است.

* ۲ - نسخه‌ای در کتابخانه حضرت امام امیر المؤمنینامیرالمؤمنین علی علیه‌السلام در [[نجف اشرف]] به خط موسی حسین مدرس، که تاریخ نگارش آن ۱۰۸۳ هجری می‌باشد.

{{پانویس|۲}}

* دانشنامهٔ [[جهان اسلام-]]. مدخل ۲- ۴۰۰۱- کتاب التوحید-حسین هوشنگی

* متن [http://ketaab.iec-md.org/HADITH/towheed_sadooq_fehrest.html توحيدتوحید] ابى جعفر محمّد بن على بن موسى ابن بابويه ملقب به شيخ صدوق مترجم و شارح: استاد على اكبراکبر ميرزايى