ویکیپدیا:ابهامزدایی: تفاوت میان نسخهها
محتوای حذفشده محتوای افزودهشده
افزودن جستارهای وابسته |
ترجمهٔ بخشی از نوشتار انگلیسی. به مرور تکمیل میشود. |
||
خط ۳:
{{فهرست رهنمودها}}
در ویکیپدیا، ابهامزدایی
برای مثال لغت «بابل» میتواند بر چند چیز مختلف دلالت کند: یک
در ابهامزدایی سه جنبهٔ مهم را باید مد نظر داشت:
* نامگذاری نوشتارها به شکلی که هر کدام عنوانی منحصر به فرد داشته باشد. مثلاً سه نوشتار که هر کدام بطور معمول باید «بابل» نامیده میشدند، [[بابل (شهر)]]، [[بابل (تمدن)]] و [[بابل (فیلم)]] نامیده میشوند.
* پیوندها به عنوانهای مبهم را باید به نوشتار صحیح هدایت کرد. مثلاً اگر در یک نوشتار تاریخی، ویرایشگری به [[بابل]] پیوند دهد، این پیوند باید به [[بابل (تمدن)]] اصلاح شود.
* باید اطمینان حاصل کرد که کاربری که با جستجوی یک عبارت مشخص به دنبال موضوعی میگردد، به آسانی و به سرعت به آن میرسد، فارغ از اینکه آن موضوع چه باشد. مثلاً صفحهٔ [[بابل]] یک صفحهٔ ابهامزداییست، نه یک مقاله، که کاربردهای مختلف «بابل» را فهرست میکند و به آنها پیوند میدهد. البته چنانکه بعدتر توضیح داده خواهد شد، چنین نیست که برای عبارتهای مبهم همیشه به صفحهٔ ابهامزدایی نیاز باشد.
این صفحه روشهای اصولی پیادهکردن موارد فوق را توضیح میدهد. برای جزئیات بیشتر دربارهٔ قالب صفحههای ابهامزدایی [[وپ:شصا]] را ببینید.
== تصمیم به ابهامزدایی ==
ابهامزدایی زمانی مورد نیاز است که برای یک کلمه یا عبارت که کاربری جستجو میکند، بیش از یک نوشتار در ویکیپدیا وجود داشته باشد که آن کلمه یا عبارت باید به آن منتهی شود. در این صورت باید راهی وجود داشته باشد که کاربر به سرعت از صفحهای که در جستجوی نخست ظاهر میشود به هر کدام از صفحههایی که ممکن است مورد نظرش باشد هدایت شود.
از خودتان بپرسید:وقتی که کاربری لفظ مورد نظرش را در جعبه جستجو ویکیپدیا وارد می کند و دکمه برو را میفشارد کدام مقاله بیشترین احتمال را دارد که مد نظر باشد.برای مثال وقتی کسی لغت [[بهار]] را جستجو میکند احتمال اینکه او در پی فصل بهار باشد بیشتر است یا محمدتقی بهار یا شهر بهار در همدان! وقتی که احتمال سردرگمی میرود باید راهی برای اینکه بتوان خواننده را از سردرگمی رهانید در اینگونه موارد یا باید یادداشتی در بالای صفحات برای ابهامزدایی افزود یا اینکه خود صفحه میبایست صفحه ابهامزدایی باشد.▼
در مجموع سه روش برای ابهامزدایی وجود دارد که در مثالهای زیر نشان داده میشوند:
== نامگذاری ==▼
{{میانبر|وپ:ابهام#نامگذاری}}▼
اگر عنوان مقاله غالباً دلالت به یک موضوع میدارد ولی بعضاً بر موضوعهای دیگر هم دلالت تواند کرد آنگاه ذکر دلالت عنوان بر موضوعهای دیگر در مقالهٔ «عنوان (ابهامزدایی)» صورت میپذیرد. ولی اگر عنوان به موضوعاتی چند دلالت کند که هیچ یک در کاربرد برتری قوی بر دیگری ندارد، آنگاه «عنوان» خودْ مقالهٔ ابهامزدایی باید بود و دیگر نیازی به «عنوان (ابهامزدایی)» نیست. عنوانهای دقیق با پرانتز یا از طرق دیگر ابهامزدایی میشوند. برای مثال واژه رودکی عموما به یکی از شاعران مشهور ایرانی اشاره دارد و بقیه کاربردهای آن اولویت کمتری دارند.بنابراین مقاله شاعر به شکل [[رودکی]] ایجاد خواهد شد و برای بقیه کاربردها مقاله [[رودکی (ابهامزدایی)]] ساخته میشود.اما برای مقالهای مانند [[کره]] که فاقد یک مقاله شاخص است، نام صفحه ابهامزدایی بدون لفظ ابهامزدایی میآید.▼
* صفحهٔ [[شیر]] صفحهٔ ابهامزداییست که فهرستی از تمام کاربردهای شیر را در خود دارد.
==صفحه ابهامزدایی یا سرنویس==▼
* صفحهٔ [[مو]] دربارهٔ یک کاربرد این کلمه است که '''موضوع اصلی''' نامیده میشود. در این صفحه یک سرنویس [[مو (ابهامزدایی)]] را که شامل کاربردهای دیگر این کلمه است به کاربر نشان میدهد.
* صفحهٔ [[رگبار]] دربارهٔ موضوع اصلیست، و تنها یک کاربرد دیگر برای این کلمه وجود دارد. به کاربرد دیگر، که [[رگبار (فیلم)]] باشد، توسط یک سرنویس پیوند داده میشود و دیگر نیازی به صفحهای جداگانه برای ابهامزدایی نیست.
اینکه در یک مورد مشخص کدامیک از روشهای فوق مورد استقاده قرار گیرد در دو بخش بعدی توضیح داده میشود.
== تغییرمسیر دادن به عنوان اصلی ==▼
=== مقالههای در بر گیرندهٔ مفهومی وسیع ===
اگر مفهوم اصلی عبارت مورد نظر برای ابهامزدایی در بر گیرندهٔ معنایی وسیع باشد که قابلیت تبدیل شدن به یک نوشتار مستقل را دارد، و نیز بخش قابل توجهی از پیوندهایی که باید در صفحهٔ ابهامزدایی فهرست شوند مثالها یا زیرمجموعههایی از آن مفهوم باشند، در این صورت صفحهای با این عنوان باید نوشتاری در توضیح آن مفهوم باشد، نه صفحهٔ ابهامزدایی. هنگامی که موضوع اصلی یک صفحه موضوعی عمومی باشد که بتواند خود به زیرموضوعهایی تقسیم شود، از قبیل موضوعهای تاریخی مانند [[تاریخ ایران]]، این عنوان جامع باید حاوی نوشتاری برای موضوع عمومی باشد، نه صفحهٔ ابهامزدایی. یک صفحهٔ ابهامزدایی نباید صرفاً به این دلیل ساخته شود که نوشتن نوشتاری برای موضوعی وسیع، انتزاعی یا کاملاً مفهومی دشوار است. وقتی موضوع «فلان» دارای معانی دیگری باشد که مثال یا زیرمجموعههایی از آن نیستند، این موارد باید در «فلان (ابهامزدایی)» فهرست شوند.
به عنوان مثال:
* [[وزارت امور خارجه]] در نوشتار کشورهای مختلف یا نوشتارهای سیاسی ظاهر میشود و در همه مفهوم مشترکی دارد. در این صورت بجای ایجاد صفحهٔ ابهامزدایی با این عنوان و پیوند دادن به نوشتارهای مربوط به هر کشور، این صفحه باید حاوی مقالهای در توضیح این وزارت بطور کلی و شباهتها و تفاوتهای مثالهای مختلف آن باشد. نمونههای دیگر: [[دیوان عالی]] یا [[تأمین اجتماعی]].
* [[مایکروسافت لومیا]] به مدلهای بسیار متنوعی از این گوشی همراه اشاره دارد. اینکه مدلهای زیادی از یک سری تولید از یک تولید کننده نام واحد (یا ترکیب واحدی از نام و شماره) دارند دلیلی برای ایجاد صفحهٔ ابهامزدایی نیست. شباهتها و تفاوتهای بین این مدلها میتواند و باید در صفحهای که محصولات تولید شده توسط تولید کننده را معرفی میکند تشریح شود.
* [[ورزش فوتبال]] ممکن است به یکی از چندین نوع ورزش مختلفی اشاره کند که وجه مشترک همگی لگد زدن به توپ است، مانند [[فوتبال آمریکایی]]، [[فوتبال استرالیایی]] یا [[فوتبال گیلیک]]. اگرچه واژهٔ «ورزش فوتبال» بسته به پسزمینهٔ متن میتواند برای هر یک از انواع فوتبال استفاده شود، تمامی این انواع دارای مشترکات و منشاء واحدی هستند که تاریخچه و تحول مفهوم کلی آن میتواند در «ورزش فوتبال» قرار گیرد.
در نوشتن مقاله برای چنین موضوعهایی، توضیح معنای عبارت و تاریخچهٔ اینکه چطور این معنا شکل گرفته سودمند است. هر کدام از مثالهای مفهوم اصلی باید در جایی از نوشتار -مثلاً در یک فهرست- مورد اشاره قرار بگیرند تا اطلاعاتی که قرار بود در صورت ساختن صفحهٔ ابهامزدایی ارایه شوند از دست نروند. از [[ویکیپدیا:شیوه خلاصهنویسی]] برای گنجاندن اطلاعاتی دربارهٔ زیرموضوعها در نوشتار اصلی استقاده کنید.
== آیا برای یک کلمه موضوع اصلی وجود دارد؟ ==
اگرچه یک کلمه، نام یا عبارت ممکن است به بیش از یک موضوع دلالت داشته باشد، گاهی یکی از این موضوعات '''موضوع اصلی''' آن کلمه یا عبارت است. در این صورت کلمهٔ مورد نظر باید عنوان نوشتاری برای این موضوع اصلی باشد (یا در مواردی با تغییر مسیر به موضوع اصلی منتهی شود). اگر در مورد یک عبارت موضوع اصلی وجود ندارد، این عبارت باید خود تبدیل به صفحهٔ ابهامزدایی شود (یا باید به یک صفحهٔ ابهامزدایی که در آن بیش از یک عبارت ابهامزدایی شده است تغییر مسیر یابد). چنانکه اشاره شد، موضوع اصلی ممکن است نوشتاری با مفهوم وسیع باشد.
▲از خودتان بپرسید: وقتی که کاربری
معیار واحدی برای تعریف موضوع اصلی وجود ندارد. با این وجود دو شاخص اصلی که معمولاً برای تعیین موضوع اصلی مورد استفاده قرار میگیرند از این قراراند:
#کثرت در کاربرد: یک موضوع برای یک کلمه موضوع اصلی شناخته میشود اگر بسیار محتمل باشد -محتملتر از هر موضوع دیگر و محتملتر از مجموع دیگر موضوعها- که یک کاربر هنگام جستجوی آن کلمه به دنبال آن موضوع باشد.
#اهمیت در بلند مدت: یک موضوع برای یک کلمه موضوع اصلی شناخته میشود اگر بطور قابل ملاحظهای برجستگی ماندگارتر و ارزش آموزشی بیشتری نسبت به موضوعهای دیگر مرتبط با آن کلمه داشته باشد.
در بسیاری از موارد موضوع اصلی از نظر کثرت در کاربرد همچنین موضوع اصلی از نظر اهمیت در بلند مدت است. در بسیاری موارد دیگر تنها یکی از این دو موضوعیت دارد. در موارد معدودی که تعارضی میان این دو وجود دارد، [[ویکیپدیا:اجماع|اجماع]] معلوم خواهد کرد که آیا یکی از موضوعات موضوع اصلی خواهد بود یا نه.
=== تعیین موضوع اصلی ===
برای تعیین اینکه آیا یک کلمه دارای موضوع اصلی هست یا نه و اگر هست موضوع اصلی کدامیک است هیچ قاعدهٔ قطعیای وجود ندارد. تصمیمات بر اساس بحث بین ویرایشگران گرفته میشود. ابزارهایی که ممکن است در تعیین موضوع اصلی کمک کنند (گرچه باز هم به دلیل احتمال خطا و بیطرفی احتمالی تعین کنندهٔ صد در صد نیستند) از این قراراند:
* تعداد پیوند گرفتن یک عنوان با استفاده از [[:ویژه:Whatlinkshere|پیوندها به این صفحه]]
* استفاده از [http://stats.grok.se/ article traffic statistics] یا [//tools.wmflabs.org/wikiviewstats/ Wiki ViewStats traffic statistics]
* کاربرد در [[ویکیپدیا:منابع معتبر|منابع معتبر]] با جستجو در [[گوگل]] scholar، news، web ، یا book (نکته: برای حذف اثر [[کوکی اچتیتیپی|کوکیهای]] رایانهٔ خود بر نتایج گوگل، pws=0& را به مورد جستجو اضافه کنید.)
▲=== تغییرمسیر دادن به عنوان اصلی ===
گاه ممکن است عنوان موضوع اصلیای که عنوان ابهامدار بر آن دلالت میکند با خود عنوان ابهامدار یکسان نباشد. از حالتهایی که ممکن است این اتفاق در آن رخ دهد هنگامی است که دو یا چند عبارت داشته باشیم که همگی برای یک موضوع خاص عنوان اصلی باشند، یا مقالهای داشته باشیم که گسترهٔ وسیعتری از موضوعات را در بر بگیرد، یا برای رعایت [[ویکیپدیا:قواعد نامگذاری|قواعد نامگذاری]] از یک عنوان متفاوت استفاده شده باشد. در چنین حالتهایی عنوان ابهامدار را به عنوان اصلی (یا بخش مشخصی از آن) [[ویکیپدیا:تغییرمسیر|تغییرمسیر]] میدهند. باید توجه داشت اینکه عنوان مقصد با عنوان ابهامدار متفاوت است به تنهایی در مورد اصلی بودن یا نبودن آن تعیینکننده نیست. برای نمونه:
* عنوان اصلیای که کاربران با جستجوی [[اینشتین]] به دنبال یافتن آن هستند، [[آلبرت اینشتین]] است. به همین خاطر [[اینشتین]] به [[آلبرت اینشتین]] تغییرمسیر داده شده است. اما [[اینشتین]] ممکن است به موضوعات دیگری نیز دلالت کند. این مسئله با استفاده از یک سرنویس در بالای مقالهٔ [[آلبرت اینشتین]] مشخص شده است.
* برای عبارت «تردید»، مفهوم «شک» موضوع اصلی محسوب میشود، در نتیجه [[تردید]] به [[شک]] تغییر مسیر داده شده است. حال اینکه فیلمی هم با عنوان «تردید» وجود دارد، باعث نمیشود که این فیلم عنوان اصلی باشد. در نتیجه نوشتار «شک» همچنان موضوع اصلی برای «تردید» باقی میماند و فیلم ([[تردید (فیلم)]]) ابهامزدایی میشود.
گاهی اوقات تصمیم گرفته میشود که عنوانی که پیشتر دارای عبارت داخل پرانتز برای ابهامزدایی بوده، مثل [[ویلا (ساختمان)]]، به عنوان اصلی بدون پرانتز منتقل شود. پس از چنین انتقالی، به منظور تمایز تغییر مسیرهای حاصل از ابهامزدایی نالازم، میتوان الگوی {{الگو|تغییرمسیر حاصل از ابهامزدایی نالازم}} را به صفحهٔ ابهامزدایی که حالا حاوی تغییر مسیر است افزود. در مورد نمونهٔ بالا، محتوای صفحهٔ تغییر مسیر را باید چنین قرار داد:
:<code><nowiki>#تغییرمسیر [[ویلا]]
{{تغییرمسیر حاصل از ابهامزدایی نالازم}}</nowiki></code>
چنانکه گفته شد، اگر یک عبارت مبهم فاقد موضوع اصلی باشد، این عبارت باید خود تبدیل به صفحهٔ ابهامزدایی شود. به عبارت دیگر اگر برای یک عبارت هیچیک از موضوعات موضوع اصلی نیستند، باید یک صفحهٔ ابهامزدایی تحت این عنوان تشکیل شود.
در صورتی که تنها با دو مقاله برای ابهامزدایی روبرو باشیم و یک مقالهٔ شاخص یا موضوع اصلی وجود داشته باشد، نیازی به صفحهٔ ابهامزدایی نیست و فقط یک سرنویس در مقالهٔ اصلی که به مقالهٔ دوم پیوند داشته باشد کافیست. در نتیجه کاربری که به دنبال موضوع غیر اصلی میگردد، لازم نیست برای رسیدن به آن با رفتن به صفحهٔ ابهامزدایی یک مرحلهٔ اضافه طی کند. به عنوان مثال برای «سرب» غیر از کاربرد اصلی فلز سرب، تنها یک کاربرد دیگر وجود دارد که فیلمی به این نام است. در نتیجه کاربری که به دنبال این فیلم میگردد و با جستجوی «سرب» به موضوع اصلی [[سرب]] رسیده، بدون نیاز به عبور از «سرب (ابهامزدایی)» توسط یک سرنویس در [[سرب]] مستقیمأ به [[سرب (فیلم)]] هدایت میشود.
اگر بیش از دو مقاله برای ابهامزدایی موجود باشد، در این صورت باید یک صفحهٔ ابهامزدایی ساخت و در سرنویس نوشتار اصلی به آن پیوند داد.
اگر تنها دو موضوع برای یک عبارت وجود دارد، ولی هیچیک بر دیگری اولویت ندارد و نمیتوان هیچکدام را موضوع اصلی قرار داد، باید برای عبارت اصلی یک صفحهٔ ابهامزدایی ساخت و برای هر دو موضوع با پرانتز ابهامزدایی کرد.
▲== نامگذاری ==
▲{{میانبر|وپ:ابهام#نامگذاری}}
▲اگر عنوان مقاله غالباً دلالت به یک موضوع میدارد ولی بعضاً بر موضوعهای دیگر هم دلالت تواند کرد آنگاه ذکر دلالت عنوان بر موضوعهای دیگر در مقالهٔ «عنوان (ابهامزدایی)» صورت میپذیرد. ولی اگر عنوان به موضوعاتی چند دلالت کند که هیچ یک در کاربرد برتری قوی بر دیگری ندارد، آنگاه «عنوان» خودْ مقالهٔ ابهامزدایی باید بود و دیگر نیازی به «عنوان (ابهامزدایی)» نیست. عنوانهای دقیق با پرانتز یا از طرق دیگر ابهامزدایی میشوند. برای مثال واژه رودکی عموما به یکی از شاعران مشهور ایرانی اشاره دارد و بقیه کاربردهای آن اولویت کمتری دارند.بنابراین مقاله شاعر به شکل [[رودکی]] ایجاد خواهد شد و برای بقیه کاربردها مقاله [[رودکی (ابهامزدایی)]] ساخته میشود.اما برای مقالهای مانند [[کره]] که فاقد یک مقاله شاخص است، نام صفحه ابهامزدایی بدون لفظ ابهامزدایی میآید.
== ساختار صفحه ==
|