ویکی‌پدیا

بخارا: تفاوت میان نسخه‌ها

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
جز جایگزینی خودکار اشتباه نوشتاری «خاندن» با «خاندان» (ابزار بررسی املائی)
ابرابزار
خط ۲:
{{Infobox Settlement
|official_name = بخارا
|native_name = ''Buxoro'', Буҳоро
|image_skyline = bukhara03.jpg
|imagesize = 250px
|image_caption = مدرسه میرعرب
|image_flag =
|image_seal =
|image_map =
|map_caption =
|pushpin_map = uzbekistan
|pushpin_label_position = bottom
|pushpin_mapsize = 250
|pushpin_map_caption =
|coordinates_region = UZ
|subdivision_type = [[کشورهای جهان|کشور]]
خط ۱۹:
|subdivision_name = {{flag|ازبکستان}}
|subdivision_name1 = [[استان بخارا]]
|subdivision_type2 =
|subdivision_name2 =
|established_title =
|established_date =
|government_type =
|leader_title = حاکم
|leader_name = قیام‌الدین قهاروویچ رستموف
|area_magnitude =
|area_total_sq_mi =
|area_total_km2 =
|area_land_sq_mi =
|area_land_km2 =
|area_urban_sq_mi =
|area_urban_km2 =
|area_metro_km2 =
|area_metro_sq_mi =
|population_as_of=۱۳۸۸
|population_footnotes =
|population_urban = ۲۸۳٬۴۰۰
|population_metro = ۳۲۸٬۴۰۰
|population_density_sq_mi =
|population_density_km2 =
|timezone = GMT +5
|licence plate = old 20, new 80-84 =
|timezone_DST =
|utc_offset_DST =
|latd=۳۹|latm=۴۶|lats=|latNS=N
|longd=۶۴|longm=۲۶|longs=|longEW=E
|elevation_footnotes=
|elevation_m =
|elevation_ft =
|postal_code_type = کد پستی
|postal_code = ۲۰۰۱ХХ
خط ۶۳:
بخارا از قدیمی‌ترین شهرهای [[فرارود]] است که خود شهر بیش از ۲۵۰۰ سال قدمت دارد اما سابقهٔ سکونت انسان‌ها در محلی که این شهر بر آن بنا شده به هزاره دوم پیش از میلاد می‌رسد. بخارا در کنار [[جادهٔ ابریشم]] قرار گرفته و کامل‌ترین نمونه یک شهر سده‌های میانه در منطقه آسیای مرکزی به شمار می‌رود که نمای تاریخی باستانی آن تا حد زیادی دست‌نخورده باقی مانده‌است. از مهمترین بناهای تاریخی واقع در آن مقبره [[امیر اسماعیل سامانی]] که از شاهکارهای معماری مسلمانان در سده دهم میلادی به شمار می‌رود و تعداد زیادی [[مدرسه]] متعلق به سده هفدهم میلادی است. هسته تاریخی مرکزی بخارا در فهرست میراث تاریخی جهانی بشر یونسکو به ثبت رسیده‌است.<ref name="autogenerated1">[http://whc.unesco.org/en/list/602 Historic Centre of Bukhara] Unesco World Heritage Center</ref>
 
[[پنبه]] و [[آلو]] از مهم‌ترین محصولات کشاورزی بخارا به شمار می‌آیند، چنانکهچنان‌که [[آلو بخارا|آلوی بخارا]] در [[ایران]] به طور کامل شناخته شده‌است.
 
== نام شناسی ==
خط ۷۶:
== تاریخچه ==
{{مقاله اصلی|تاریخ بخارا}}
[[پرونده:EucratidesStatere.jpg|بندانگشتی|راست|150px|سکه ایسکه‌ای متعلق به [[دولت یونانی بلخ]] یافت شده در بخارا]]
یافته‌های باستان‌شناسی و وجود اشیائی از [[عصر مفرغ]]، نشانه‌ای بر وجود زیستگاههاییزیستگاه‌هایی در بخارا طی هزارهٔ دوم پیش از میلاد است.<ref name="autogenerated1"/> در عهد باستان، [[ایرانیان]] در اطراف رود زرافشان جایگاه‌ها و شهرهایی داشتند. در واقع بخارا یکی از آبادی‌های متعددی بوده که در دهانه رود زرافشان واقع شده بودند. مدرکی وجود ندارد که در آن دوران رود زرافشان به آمودریا رسیده باشد در نتیجه می‌توان تصور کرد که در هزاره نخست پیش از میلاد با استفاده از تکنیک‌های آبیاری آن زمان جمعیت در حال افزایشی در این منطقه سکونت داشته‌اند که از آب زرافشان برای گسترش زمین‌های قابل کشت این آبادی‌ها استفاده می‌کردند.<ref>Richard N. Frye, [http://www.iranicaonline.org/articles/bukhara-i “BUKHARA i. In Pre-Islamic Times,”] Encyclopaedia Iranica, Online Edition, 1989, available at http://www.iranicaonline.org/articles/bukhara-i</ref> نام واحهٔ بخارا در [[سنگ‌نبشته بیستون|کتیبهٔ داریوش در بیستون]]، «تاریخ» [[هرودت]] و نیز در [[اوستا]] نیامده‌است. می‌توان چنین تصور کرد که بخارا در در روزگار [[هخامنشیان]] جزو ساتراپ‌نشین [[سغدیانا]] (سغد) بوده‌است. در سال ۳۳۰ ق. م. در تصرف [[اسکندر مقدونی]] درآمد. بعد جزء [[دولت یونانی باختری]] گردید. در سدهٔ ششم م. ترکان بیابانگرد آن را متصرف شدند و در سدهٔ هفتم چینی‌ها. در سال ۷۰۵ م. اعراب آن را تصرف کردند و تا سدهٔ نهم در تصرف خلفای اموی و عباسی بود.
 
سکه‌هایی با نوشته‌های به زبان [[سغدی]] بخارایی (همریشه با زبان پارسی) و با الفبایی آرامی (خط عربی و فارسی نیز ریشه‌ای آرامی دارد) متعلق به سدهٔ چهارم و پنجم میلادی به در این منطقه کشف شده‌است.<ref>Richard N. Frye, [http://www.iranicaonline.org/articles/bukhara-i “BUKHARA i. In Pre-Islamic Times,”] Encyclopaedia Iranica</ref>
خط ۸۴:
هم‌زمان با ظهور اسلام در فرارود، در بخارا زنی حکومت می‌کرده‌است که نام او در تاریخ‌نامه‌ها نمانده‌است. به نوشته تاریخ بخارا هنگامی که بخارا-خداه (فرمانروای بخارا) که [[بیدون]] نام داشت، درگذشت، «از وی پسری شیرخواره ماند نام او [[طغشاده]]».<ref>(نرشخی، ۱۳۶۳:۱۲)</ref> به‌همین دلیل، مادر طغشاده که زنی بسیار مقتدر بود، به نیابت از فرزندش زمام امور بخارا را به دست گرفت.<ref name="autogenerated2">فروزانی، سید ابوالقاسم، پایگاه سیاسی، اجتماعی و فرهنگی زنان در دوران سامانیان. مجله «پژوهش‌های تاریخی» (دانشگاه سیستان و بلوچستان)» پاییز و زمستان ۱۳۸۷ - شماره ۳. (از ص ۱۳۵ تا ۱۴۸).</ref>
 
در سال ۵۳ هـ. ق. [[عبیدالله بن زیاد]] از جانب معاویه والی خراسان شد.<ref>(طبری، ۱۳۶۲ ج ۷:۲۸۶۱-۲۸۵۹۲۸۶۱–۲۸۵۹)</ref> ملکه بخارا در سال ۵۴ قمری یعنی در آن هنگام که عبیداللّه بن زیاد برای گرفتن شهر بخارا آماده می‌شد از ترکان ساکن در پیرامون قلمرو خویش کمک خواست.<ref>(بلاذری، ۱۳۷۶:۵۷۱)</ref> وی در حالی‌که در انتظار نیروی کمکی ترکان به سر می‌برد، با شگردی مناسب، حمله عبیداللّه بن زیاد را به مدت دو هفته به تأخیر انداخت. خاتون بخارا و حامیان ترک او جنگ‌های متعددی با مسلمانان به رهبری عبیداللّه بن زیاد داشتند اما سرانجام کاری از پیش نبردند و ملکه بخارا پس از پراکندگی سپاهیان به [[ارگ]] شهر بازگشت.<ref>(نرشخی، ۱۳۶۳:۵۳-۵۲۵۳–۵۲)</ref> در میان غنایم بسیاری که در این نبرد به دست مسلمانان افتاد جورابی زرین و مرصع به جواهر از آن ملکه بخارا بود که دویست هزار درهم ارزش داشت.<ref>(طبری، ۱۳۶۲:۲۸۶۱)</ref>
 
با آن‌که مسلمانان در نبرد با سپاهیان فرمانروای بخارا پیروزی‌های مهمی به دست آوردند، شهر بخارا همچنان در برابر سپاه عبیداللّه بن زیاد مقاومت می‌کرد. سرانجام، ملکه بخارا با فرستادن نمایندگان خویش به نزد عبیدالله بن زیاد، امان طلبید و براساس مفاد پیمان صلح میان طرفین مقرر گردید که خاتون بخارا سالیانه یک میلیون درهم (به عنوان هزینه آشتی) به عبیداللّه بن زیاد بپردازد.<ref>(بلاذری، ۱۳۷۶:۵۷۱/نرشخی، ۱۳۶۳:۵۳)</ref><ref name="autogenerated2"/>
خط ۹۷:
[[پرونده:Fires in Bukhara 1920.jpg|بندانگشتی|چپ|200px|بمباران [[ارگ بخارا]] در ۱۹۲۰ توسط [[ارتش سرخ]]]]
[[پرونده:Order of the Red Star Bukhara Soviet Republic - 3 class.jpg|بندانگشتی|راست|100px|نشان متعلق به [[جمهوری شوروی خلق بخارا]]]]
با انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ در روسیه، سوسیالیست‌ها در آسیای میانه به قدرت رسیده و [[جمهوری شوروی خلق بخارا]] را تأسیس کردند که بیشتر بخش‌های ازبکستان و تاجیکستان کنونی را در قلمرو خود داشت. آکادمیسین [[محمد جان شکوری]] در کتاب [[فتنهٔ انقلاب در بخارا]] با استناد به داده‌های تاریخی و دانسته‌های خود می‌گوید که آنچه روز ۲ سپتامبر ۱۹۲۰ در بخارا اتفاق افتاد، انقلاب نبود، بلکه تعرض [[روسیه]] همراه با بلوای [[بلشویک|بلشویکهای]] [[پان‌ترک|پان‌ترکیست]] بود که کمر [[فرهنگ ایرانی]] منطقه را شکست.<ref name="autogenerated3"/>. در سال ۱۹۲۴ میلادی تقسیمات کشوری آسیای میانه تغییر گرد و بخارا جزئی از [[جمهوری شوروی ازبکستان]] اعلام شد، هرچند تاجیک‌ها به این تقسیم‌بندی معترض بوده و خواهان الحاق بخارا و سمرقند به جمهوری تاجیکستان شده بودند.
 
=== پس از شوروی ===
خط ۱۰۴:
== جغرافیا ==
=== اقلیم ===
بخارا زمستان هایزمستان‌های بسیار سرد و تابستان هایتابستان‌های بسیار گرمی دارد . میانگین بارش سالانه شهر بسیار پایین است . دمای هوا در مرداد ماه به اوج خود (نزدیک ۵۰ درجه سلسیوس) می رسدمی‌رسد.<ref>[http://www.bukhara.net/history/history.htm CLIMATE AND GEOGRAPHY]</ref>▼
 
▲بخارا زمستان های بسیار سرد و تابستان های بسیار گرمی دارد . میانگین بارش سالانه شهر بسیار پایین است . دمای هوا در مرداد ماه به اوج خود (نزدیک ۵۰ درجه سلسیوس) می رسد.<ref>[http://www.bukhara.net/history/history.htm CLIMATE AND GEOGRAPHY]</ref>
 
{{آب و هوا
|location = بخارا
|Jan_REC_Hi_°C = 5۵
|Feb_REC_Hi_°C = 9۹
|Mar_REC_Hi_°C = 15۱۵
|Apr_REC_Hi_°C = 23۲۳
|May_REC_Hi_°C = 30۳۰
|Jun_REC_Hi_°C = 34۳۴
|Jul_REC_Hi_°C = 37۳۷
|Aug_REC_Hi_°C = 35۳۵
|Sep_REC_Hi_°C = 30۳۰
|Oct_REC_Hi_°C = 22۲۲
|Nov_REC_Hi_°C = 14۱۴
|Dec_REC_Hi_°C = 8۸
 
|Jan_REC_Lo_°C = -4۴
|Feb_REC_Lo_°C = -2۲
|Mar_REC_Lo_°C = 3۳
|Apr_REC_Lo_°C = 10۱۰
|May_REC_Lo_°C = 15۱۵
|Jun_REC_Lo_°C = 19۱۹
|Jul_REC_Lo_°C = 21۲۱
|Aug_REC_Lo_°C = 19۱۹
|Sep_REC_Lo_°C = 13۱۳
|Oct_REC_Lo_°C = 6۶
|Nov_REC_Lo_°C = 2۲
|Dec_REC_Lo_°C = -1۱
 
|Jan_Precip_mm = 25۲۵
|Feb_Precip_mm = 20۲۰
|Mar_Precip_mm = 33۳۳
|Apr_Precip_mm = 25۲۵
|May_Precip_mm = 12۱۲
|Jun_Precip_mm = 1۱
|Jul_Precip_mm = 0۰
|Aug_Precip_mm = 0۰
|Sep_Precip_mm = 1۱
|Oct_Precip_mm = 6۶
|Nov_Precip_mm = 14۱۴
|Dec_Precip_mm = 20۲۰
|source =سایت وب تو تراول<ref name="اطلاعات آب و هوای بخارا">{{یادکرد وب
| نشانی = http://www.weather2travel.com/climate-guides/uzbekistan/bukhara.php=
سطر ۱۵۸ ⟵ ۱۵۷:
 
=== مردم شناسی ===
ساکنان عمده بخارا [[تاجیک|تاجیکان]] هستند.<ref>[http://www.cgie.org.ir/shavad.asp?id=123&avaid=5682 تاجیک]</ref> تا آغاز قرن بیستم بخارا محل سکونت [[یهودی بخارایی|یهودیان بخارایی]] بود که از دوره‌های کهن ساکن این شهر بودند. بیشتر این یهودیان بین سال‌های ۱۹۲۵ تا ۲۰۰۰ میلادی به [[اسرائیل]] و [[ایالات متحده]] کوچ کردند.<ref name="autogenerated4"/> پس از [[کوچ اجباری اهالی مرو به امیرنشین بخارا]] در ۱۲۰۰ هجری توسط [[شاهمرادخان]] حاکم منغیت بخارا به ایشان اجازه ورود به شهر بخارا داده نشد. ایرانیان بیرون از دروازه‌های بخارا سکونت گزیدند و کوچه خاص ایرانی‌ها را بنیاد نهادند. با گذشت سال‌ها همین مردم وارد بخارا شدند . این مردم که در بخارا به ایرانیان مشهورند در عین حفظ ارتباطشان با تاجیکان فرهنگ خود را نیز حفظ کرده اندکرده‌اند به گونه ایگونه‌ای که در فیلارمونی بخارا گروه ویژه موسیقی خود ([[موسیقی مروگی]]) را دارند.<ref>[http://www.ozodi.org/media/video/1835392.html مروگی در دوشنبه (رادیو آزادی)]</ref> <ref>[http://www.jadidonline.com/story/16122009/frnk/marvigi_music_bukhara_test مرویانه نواهای ناشنیده]</ref>
 
== بخارا در اساطیر ==
سطر ۱۶۵ ⟵ ۱۶۴:
 
== جایگاه بخارا در [[فرهنگ فارسی‌زبانان]] ==
[[سامانیان]] که می‌خواستند [[امپراتوری ساسانی]] را زنده کنند در اندیشه تبدیل بخارا به [[تیسفون|تیسفونی]] دیگر بودند. از این رو بود که به پیشگامی [[اسماعیل سامانی]] کوشیدند تا بخارا را پایگاه زبان، هنر، فرهنگ و [[تمدن ایرانی]] سازند. بخارای سامانیان رفته رفته در فرهنگ با [[بغداد]] به رقابت پرداخت در این باره بیتی منصوب به [[رودکی]] است:<ref>[http://www.jadidonline.com/story/22122010/frnk/muhammadjan_shakuri شکوری، جان تاجیکان]</ref>:
[[پرونده:شماره یکم بخارای شریف.jpg|بندانگشتی|150px|صفحهٔ اول نخستین شمارهٔ [[بخارای شریف]]]]
<center>
سطر ۱۹۱ ⟵ ۱۹۰:
== مکتب نگارگری بخارا ==
{{نوشتار اصلی|مکتب بخارا}}
با فروپاشی [[مکتب هرات|مکتب نگارگری هرات]] در بخارا [[شیبانیان]] روی کار آمدند. اینان با الگوبرداری از [[تیموریان]] به تشویق هنرمندان پرداختند و تعدادی از هنرمندان مکتب هرات را به کار گرفتند، این هنرمندان به تصویرپردازی و کتابتِ کتاب‌های گوناگون پرداختند و کم کمکم‌کم مکتب بخارا را بنیان گذاشتند.<ref>مکتب نگارگری بخارا، یعقوب آژند، هنرهای تجسمی، تیر ۱۳۸۶ - شماره ۲۶</ref>
<center>
<gallery>
سطر ۲۰۴ ⟵ ۲۰۳:
| نام = بخارا
| تصویر = Bukhara01.jpg
| توضیح تصویر =
| کشور = {{پرچمک|ازبکستان}}[[ازبکستان]]
| نوع = [[فرهنگی]]
سطر ۲۱۱ ⟵ ۲۱۰:
| منطقه =[[آسیا]] و [[اقیانوس آرام]]
| تاریخ ثبت =[[۱۹۹۳ (میلادی)|۱۹۹۳]]
| میراث در خطر؟ =
}}
 
در سده‌های دوم و سوم هجری (۸ و ۹ میلادی) [[بغداد]] بزرگ‌ترین حوزهٔ علمی مسلمانان و تنها مرکز علوم عقلی در محدودهٔ ممالک اسلامی محسوب می‌شد. پس از بغداد حوزه‌های دیگری در جهان اسلام پدید آمدند که ماوراءالنهر یکی از آنها بود و بخارا به صورت یکی از مراکز علمی ماوراءالنهر درآمد. در فهرست زیر، نام برخی از بزرگان و مشاهیر اسلامی که در بخارا زاده شده یا زیسته‌اند آمده‌است:
{{Div col|cols=3۳}}
* [[محمدجان شکوری بخارایی]]
* [[ابوعبدالله ابن ابی‌حفص]]، فقیه بزرگ بخارا
سطر ۲۶۱ ⟵ ۲۶۰:
[[پرونده:Chashma-Ayub Mausoleum.jpg|بندانگشتی|چپ|200px|گورستان چشمه ایوب]]
بخارا شهر و سرزمین موزه‌ها و در واقع موزه‌ای است در فضای باز که آن را مرواریدی بر تارک آسیای مرکزی نامیده‌اند. در فهرست زیر، نام برخی از اماکن و ابنیه تاریخی بخارا آمده‌است:
{{Div col|cols=3۳}}
* [[ارگ بخارا]]
* [[بالاحوض]] (سده ۱۸ تا ۲۰)
* آرامگاه سامانی (سده‌های ۹ تا ۱۰)
* قبرستان چشمه ایوب (۱۳۸۰ یا ۱۳۸۴-۱۳۸۵۱۳۸۴–۱۳۸۵)
* [[مدرسه عبدالله‌خان]] (۱۵۹۶/۹۸)
* [[مدرسه مادر خان]] (۱۵۵۶/۵۷)
سطر ۲۷۹ ⟵ ۲۷۸:
* مسجد بالاحوض (۱۷۱۲)
* آرامگاه [[سیف‌الدین باخرزی]] (نیمه دوم سده ۱۳ - سده ۱۴)
* آرامگاه [[بیانقلی‌خان]] (نیمه دوم سده ۱۴ - ۱۵۱۴–۱۵ یا ۱۶)
* [[مسجد نمازگاه]] (سده ۱۲ تا ۱۶)
* خانقاه فیض‌آباد (۱۵۹۸/۹۹)
سطر ۲۹۳ ⟵ ۲۹۲:
! style="background:#811541" | <span style="color:white;">کشور</span>
! style="background:#811541" | <span style="color:white;">شهر خواهرخوانده</span>
 
 
|-
سطر ۳۵۱ ⟵ ۳۴۹:
* قاموس الاعلام ترکی
* بخش اماکن تاریخی: ویکی‌پدیای ازبکی.
{{پانویس|2۲}}
 
== پیوند به بیرون ==
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/wiki/بخارا»