باختر (بلخ): تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
ردهانبوه: انتقال از رده:مذهب بودا در افغانستان به رده:بوداگرایی در افغانستان |
|||
خط ۱:
{{اشتباه نشود|بلخ|ولایت بلخ}}
[[پرونده:BactriaMap.jpg|چپ|300px|بندانگشتی|<center>شهرهای باستانی باختر</center>]]
'''باختر''' ([[اوستایی]]: ''باخذی''؛ [[پارسی باستان]]: ''باختریش''؛ [[یونانی|یونانی باستان]]: ''باکتریانه'' Βακτριανή؛ [[زبان لاتین|لاتین]]: ''باکتریانا'' Bactriana یا بطور ساده‌تر ''باکتریا'' Bactria) یا در زمان متأخرتر '''تُخارستان''' یا '''طُخارستان''' نام سرزمین باستانی وسیعی که قسمت‌های وسیعی از مناطق شرقی ایران باستان را دربر می‌گرفت. باختر از شمال با سرزمین [[سغد|سُغد]] و [[آمودریا]] و از مشرق با [[چین]] و از جنوب با [[هندوستان]] و [[هندوکش|رشته‌کوه هندوکش]] محدود بوده‌است.<ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/bactria P. Leriche, F. Grenet, 1988, ''Bactria'', Encyclopaedia Iranica.]</ref> پایتخت آن ''[[بلخ|شهر باختر]]'' {{به یونانی|Βάκτρα باکترا}} یا ''زاریاسپا'' (Zariaspa) بوده که اکنون [[بلخ]] می‌گویند و امروزه شهری کوچکی است در [[ولایت بلخ]] (به مرکزیت [[مزار شریف]]) در شمال [[افغانستان]] امروزی.<ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/balk-town-and-province X. de Planhol, C. E. Bosworth, V. Fourniau, D. Balland, F. Grenet, 1988, ''BALḴ'', Encyclopaedia Iranica.]</ref>
در سال ۲۶۱ پیش از میلاد سرزمین باختر توسط [[دیودوت یکم]] از حکومت [[سلوکیان|سلوکی]] اعلام استقلال می‌کند. وی نخستین شاه [[دولت یونانی بلخ]] بود.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=http://www.iranicaonline.org/pages/chronology-1 |عنوان=CHRONOLOGY OF IRANIAN HISTORY PART 1 | ناشر =iranica |تاریخ =۲۶ آذر ۱۳۹۳ |تاریخ بازبینی=۲۶ آذر ۱۳۹۳}}</ref>
خط ۱۸:
[[پرونده:Greco-BactrianKingdomMap.jpg|بندانگشتی|300px|باختر در زمان سلطه یونانیان، در حدود سال ۱۸۰ پیش از میلاد، برای دیدن تصویر بزرگتر روی تصویر کلیک کنید.]]
زمانیکه [[اسکندر مقدونی]] سلسلهٔ هخامنشی‌ها را در پارس برانداخت، متوجه سرزمین باختر شده و در سال ۳۳۰ پیش از میلاد به این سرزمین لشکرگشایی را آغاز کرد. با وجود اینکه حکومت مرکزی در باختر ازبین رفته بود و مردم در حالت قبیله‌ای زندگی می‌کردند، ولی اسکندر به مقاومت شدید مردم [[هریوه]] و باختر برخورد.
باختر بعد از مرگ اسکندر مقدونی، جزء قلمرو [[سلوکیان]] درآمد. ادارهٔ آن بدست [[ساتراپ|ساتراپهای]] یونانی اداره می‌شد.
خط ۳۲:
از سال ۲۲۰ تا ۴۲۵ میلادی، باختر در تشنجات و حملات سه جانبه قرار داشت. [[ساسانی|ساسانیها]] شمال غرب باختر را در دست گرفتند، سلسلهٔ [[کیداریان|کیداری ها]] که مرکز آن کاپیسا بود، موجودیت خود را در جنوب حفظ نموده و با ساسانیها در جنگ بودند. کیداری‌ها با دولت [[گپتاها|گپتاهای]] هندی دوستی و مراودت داشتند.
[[پرونده:Asia 500ad.jpg|بندانگشتی|300px|نقشهٔ [[هیاطله]] یا [[هپتالیان]]، در حدود سال ۵۰۰ میلادی، برای دیدن تصویر بزرگتر روی تصویر کلیک کنید.]]
در سال [[۴۲۰ (میلادی)|۴۲۰ میلادی]] [[هفتالیان]] در شمال باختر دولتی را تأسیس کردند که مرکز این دولت [[تخارستان]] بود. این دولت با قدرتی که داشت، توانست [[بهرام گور]] را در [[مرو]] و [[یزدگرد دوم|یزدگرد ساسانی]] را در [[مرغاب]] شکست دهد. بعد از شکست ساسانیان، دولت [[کیدار|کیداری]] هم در باختر سقوط داده شد و از بین رفت. [[پیروز یکم]] در جنگی که با هفتالیان کرد، با تمام سپاهیان همراه خویش، تلف شد و جسد او هرگز به دست نیامد. در سال [[۴۸۴ (میلادی)|۴۸۴ میلادی]] هیاطله تا [[مرو]] و [[هرات]] را گرفتند.<ref>کریستن سن، ص۳۱۷</ref> در سال [[۵۶۷ (میلادی)|۵۶۷ میلادی]] [[هپتالیان]] به دست [[خسرو انوشیروان]] و متحد او ترکان از بین رفتند. در پیکارهایی که بعد از آن بین ایران و ترکان در گرفت، قسمتهایی از سرزمین هفتالیان بدست ایران و قسمتهایی از آن بدست ترکان افتاد.<ref>ویکی‌پدیای انگلیسی، Hephthalite</ref>
خط ۴۸:
در منابع تاریخی و جغرافیایی دورهٔ اسلامی از دو [[تخارستان علیا|تخارستانِ علیا]] و [[تخارستان سفلا|سفلا]] بدون مشخص کردن جایگاه هریک یاد شده‌است. بر پایهٔ فهرست شهرهایی که [[ابن خردادبه]] برای تخارستان علیا برشمرده است، تخارستان علیا نواحی شرقی بلخ و جنوبی جیحون را در بر می‌گرفته است و از نوشتهٔ [[یعقوبی]]، آنجا که از [[بامیان]] در شمار نواحی تخارستان «اولی» (اولین) یا «دنیا» (نزدیک‌ترین) یاد می‌کند، چنین پیداست که تخارستان سفلا در برگیرندهٔ نواحی جنوب غربی تخارستان علیا و جنوبی بلخ بوده‌است.<ref>[[تاریخ طبری]]، ظهیرالدین نیشابوری، سلجوق‌نامه، تهران ۱۳۳۲ ش، 7/ 109، 124</ref><ref>[[عبیدالله ابن خردادبه]]، [[المسالک و الممالک]]، به کوشش دخویه، لیدن 1306ق/1889م، 34</ref><ref>[[احمد یعقوبی]]، [[البلدان]]، همراه الاعلاق النفیسهٔ ابن رسته، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۸۹۱ میلادی، 289-290، 292</ref><ref>یاقوت، بلدان، 3/ 518</ref>
سرزمین تخارستان دارای دو بخش کوهستانی و دشت بوده‌است و در دشت‌های آن [[ترکان خلخ|ترکان خَلُّخ]] (خُرلُخ) زندگی می‌کردند.<ref>[[حدودالعالم]]، به‌کوشش منوچهر ستوده، تهران، ۱۳۴۰ ش، ص ۹۹</ref> مهم‌ترین شهرهای تخارستان شهرهای [[خلم|خُلْم]]، [[سمنگان]]، [[بغلان]]، [[سکلکند]]، [[وروالیز]]، [[آرهن|آرهَن]]، [[راون|راوَن]]، [[سکمیشت]]، [[روب]]، [[سرای عاصم]]، [[خشت|خَشت]] و [[اندراب]] بود و شهر [[طالقان]] (تایقان) که شهر بلخ وسعت داشت، بزرگ‌ترین شهر و مرکز تخارستان به‌شمار می‌رفت.<ref>[[ابراهیم اصطخری]]، مسالک الممالک، به کوشش دخویه، لیدن، 1870م، صص 275-276
امروزه ولایتی در شمال افغانستان به نام [[ولایت تخار|تَخار]] نام‌گذاری شده‌است که بخشهایی از سرزمین تخارستان تاریخی را در بر می‌گیرد. ولایت نوبنیاد [[ولایت تخار|تخار]] که مرکز آن شهر [[تالقان]] است، ۱۷ ولسوالی دارد و شهرهای تالقان، چاه‌آب، یَنگی‌قلعه، اشکمش و فرخار مهم‌ترین شهرهای آن به‌شمار می‌آید.<ref>[http://www.mrrd.gov.af/nabdp/Provincial%20Development%20Plan.htm وبگاه وزارت احیاء و انکشاف دهات افغانستان، زبان: انگلیسی، بازیابی در ۵ سپتامبر ۲۰۰۹]</ref>
== مذهب مردم تخارستان ==
مردم تخارستان در قرن‌های پنجم تا هفتم میلادی پیرو چند دین بودند. به استناد بر مآخذ تاریخی و مدارک باستان‌شناسی دقیق می‌توان گفت که اکثریت مردم تخارستان مثل دوره‌های قدیم [[زرتشتی]] بودند. موقعیت دین بودایی نیز خیلی مستحکم بود. در آسیای وسطی به دوران [[هفتالیان]] (هیتالیان) دین [[بودایی]] مورد تعقیب قرار نداشت و بعضی حاکمان هیتالی از دین بودایی پشتیبانی می‌کردند. در پایان قرن ششم و اوایل قرن هفتم میلادی بعضی حاکمان [[خاقانات غربی ترک]] به دین بودایی می‌پیوندند و هم در جنوب [[آسیای میانه]] هم در افغانستان و شمال هندوستان شروع به ساختن معبدهای بودایی می‌نمایند و از بوداییان پشتیبانی می‌کنند. در قرن هفتم در پایتخت تخارستان، شهر [[بلخ]]، صدها دیر بودایی، در [[ترمذ]] ده‌ها دیر، در [[شومان]] دو دیر، در [[قبادیان]] سه دیر و غیره موجود بودند. از اطلاعات به دست آمده بر می‌آید که در تخارستان دین بودایی خیلی انتشار داشته‌است. دین دیگری که در آسیای میانه در این زمان رسوخ کرده بود، [[آیین مانوی]] بود. باز یک دین دیگر، دین [[نصرانی]] بود. ترک‌های تخاری معتقد به دین نصرانی بودند.<ref>تاریخ تاجیکان، ص ۳۷۷</ref>
== پانویس ==
خط ۷۹:
{{داده‌های کتابخانه‌ای}}
[[رده:آسیای مرکزی]]
[[رده:باختر]]
| |||