زبان سکایی ختن: تفاوت میان نسخه‌ها

|nativename=ختنی,ختنی، تُمشُقی

|states=[[پادشاهی ختن]] و [[تمشق]] (امروزه [[سین‌کیانگ]])

|extinct=سده دهم میلادی

|fam4=[[زبان‌های ایرانی میانه|ایرانی میانه]]

|fam7=سکایی-ختنی

'''زبان سکایی میانه'''، یا '''زبان ختنی''' از [[زبان‌های ایرانی میانه]] است<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/518606/Saka-language بریتانیکا-زبان سکایی]</ref> که نام شکل میانه برجای مانده از [[زبان سکایی باستان]] است. از زبان [[سکاها|سکاهای]] میانه دو گویش بوسیله آثار بجای مانده شناخته شده‌اند که بنابر منطقه کشف آثار آنها که در [[ختن]] و [[تمشق]] در [[سین‌کیانگ]] [[چین]] است به دو گویش تمشقی و ختنی نیز نام‌گذاری شده‌اند.<ref>The Iranian Languages ,Gernot Windfuhr, p377</ref> آثاری که به گویش ختنی هستند به [[الفبای براهمی]] نوشته شده و تحت تاثیرتأثیر ادبیات بودایی می‌باشند. از گویش تمشقی نیز آثاری بدست آمده که نگارش آنها به سده‌های پنجم تا دهم میلادی باز می‌گرددبازمی‌گردد. این دو زبان در همان زمان به سود [[زبان ترکی اویغوری]] عقب‌نشینی نمودند اما همچنان در کوهستان‌های [[پامیر]] در غرب چین گویش‌های ایرانی رایج می‌باشند که ممکن است با این زبان پیوند دور داشته باشند. زبان‌های [[پشتو]] و [[زبان وخی|وخی]] شباهت زیادی با زبان سکایی میانه نشان می‌دهند.<ref>{{یادکرد-ویکی

قبایل سکایی، در سرزمینی از حوضهٔ رودخانهٔ تاریم تا مرز بلخ به سرمی‌بردند و از اوایل سده دوم پیش از میلاد به سوی [[باختری|باختر]] و [[زرنج|زرنگ]] و [[رخج]] و بعداً به هندوستان شمال غربی کوچیدند.<ref name="میر بابایف، عزیز" />

در سده یازدهم میلادی در نواحی [[کاشغر]] [[زبان کنچگ]] رایج بوده که واژه‌های باقی‌ماندهٔ آن حاکی از شباهت این زبان به گویش‌های سکایی است.<ref name="میر بابایف، عزیز" />

== خط ==

برای نگارش ختنی گونه هایگونه‌های رسمی و شکسته یا پیوسته براهمی به آن صورت که در آسیای میانه تحول یافته بود، به کار می رفتمی‌رفت. گونه رسمی خط عمدتا،عمدتاً، و نه منحصرامنحصراً محدود به متون دینی است . انواع خط شکسته برای متون ادبی و نگارش روزمره به کار می رفتهمی‌رفته است.

تحول خط را می توانمی‌توان به چهار دسته تقسیم کرد.

1۱- براهمی ترکستانی آغازین در حدود قرن پنجم میلادی

2۲- براهمی جنوبی ترکستانی آغازین . پایان سده ششم تا هفتم میلادی

3۳- براهمی جنوبی ترکستانی ( اصلی) ، میانه سده هایسده‌های هفتم تا نهم میلادی

4۴- براهمی جنوبی ترکستانی متاخر، سده دهم میلادی.<ref>تاریخ ادبیات فارسی ،فارسی، جلد هفدهم، رونالد امریک و ماریا ماتسوخ،صماتسوخ، ص 382</ref>

رضایی باغ‌بیدی، 22۲۲ واژه را گردآوری کرده است:<ref name="rezaee" />

زبان سکایی باستان، گویش‌های مختلفی داشته که دو تا از آنها، اسکیتی و سرمتی بودند. به روایت هرودوت، زبان سرمت‌ها اسکیتی است، اما به اصالت باستانی‌اش صحبت نمی‌شود. شواهد نشان می‌دهد که دست‌کم در برخی از گویش‌های اسکیتی-سرمتی باستان xv ایرانی باستان به f و d ایرانی باستان در میان دو مصوت به l (یعنی d < δ < l ) تبدیل گشته است. مانند farna* به معنی «فر، فره» از xvarnah و skula* (نام یکی از شاهان اسکیتی) از skuda.<ref name="rezaee" />

{{کد زبان‌های معرفی‌شده در ایزو ۶۳۹-۳۶۳۹–۳ که حرف اول عنوان بین‌المللی آنها حرف X است}}

{{کد زبان‌های معرفی‌شده در ایزو ۶۳۹-۳۶۳۹–۳ که حرف اول عنوان بین‌المللی آنها حرف O است}}

{{کد زبان‌های معرفی‌شده در ایزو ۶۳۹-۳۶۳۹–۳ که حرف اول عنوان بین‌المللی آنها حرف K است}}