ویکی‌پدیا

زهره در ادبیات: تفاوت میان نسخه‌ها

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
افزودن {{رده-نیاز}} (توینکل)
توسعه و بهبود نسبی+اشعاری که بمعنی زهره (به فتح الف) یعنی ترس بودند حذف شدند
خط ۱:
{{رده-نیاز|تاریخ=اوت ۲۰۱۶}}
'''زهره در ادبیات فارسی،(فارسی)''' زهرهاشاره بیشتربه [[سیاره زهره]] نماد معشوق و عشق بازی یا رامشگری و خنیاگری است. گاه نیز زهره در کاربرد طالع بینی آن بمعنی سعد اصغر است.
<center>
 
زهره، رامشگر آسمانهاست، زهره و مریخ در عربی معادل ناهید و بهرام در فارسی و ونوس و آدونیس یونانی، بر اساس متون افسانه نام دو عاشق و معشوقی زمینی است که به آسمان رفته‌اند.
{{شعر}}
{{ب|مگر طشت دوشینه کافتاده بود|به وقت سحرگه صدا داده بود}}
{{ب|شه از هول آن بانگ '''زهره''' شکاف|بغرید چون کوس خود در مصاف}}
{{ب||{{چپ‌چین}}([[نظامی]]){{پایان چپ‌چین}}}}
{{پایان شعر}}
 
زهره سیاره‌ای خوش‌یمن و خوش‌نما بوده و «فرهنگ نظام» آن را این‌گونه معرفی نموده است: «... زهره نام ستارهٔ سوم از سیاره‌ای است که نام فارسی‌اش ناهید است. چون این ستاره در علم نجوم مربی مطربان است بازیچهٔ شاعران فارسی شده است»
<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وب‌گاه=|نشانی=https://fa.wikisource.org/wiki/%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85%DB%8C_(%D8%A7%D9%82%D8%A8%D8%A7%D9%84_%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87)/%D9%85%D8%BA%D9%86%DB%8C_%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%B1_%D8%A7%D8%B2_%D8%BA%D9%86%D8%A7_%D8%AF%D8%B3%D8%AA_%D8%A8%D8%A7%D8%B2|عنوان=نظامی (اقبال نامه)/مغنی مدار از غنا دست باز}}</ref>
 
به باور قدما زهره به اتفاق دو فرشتهٔ تبعیدی بر زمین، یعنی هاروت و ماروت در شعر فارسی نشانهٔ اغواگری، فریبندگی و حتی جادوگری هستند. عشرت‌طلبی بی‌حد، به‌همراه زیبایی و نیز چنان‌که اشاره شد، سحر و جادو و البته چاه بابل که محل زندان هاروت و ماروت است در بیش‌تر جاها در شعر فارسی همراه این سیاره سرخ‌رنگ درخشان است؛ لذا شگفتی ندارد که شاعران ما لقب‌هایی چون ارغنون‌زن گردون، رودگر فلک، عروس ارغنون‌زن، بربط‌نواز، زنی بربط‌نواز و خلاصه خنیاگر و مطربهٔ فلک برای زهره قایل شده‌اند.
 
{{شعر}}
{{ب|ناله کرنای و روئین خم|در جگر کرده '''زهره'''‌ها را گم}}
{{ب|کوس روئین بلند کرد آواز|زخمه بر کاسه ریخت کاسه‌نواز}}
{{ب||{{چپ‌چین}}([[نظامی]]){{پایان چپ‌چین}}}}
{{پایان شعر}}
 
== نماد معشوق ==
<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وب‌گاه=|نشانی=https://fa.wikisource.org/wiki/%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85%DB%8C_(%D9%87%D9%81%D8%AA_%D9%BE%DB%8C%DA%A9%D8%B1)/%D8%A8%D8%B3_%DA%A9%D9%86_%D8%A7%DB%8C_%D8%AC%D8%A7%D8%AF%D9%88%DB%8C_%D8%B3%D8%AE%D9%86_%D9%BE%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%AF|عنوان=نظامی (هفت پیکر)/بس کن ای جادوی سخن پیوند}}</ref>
در ادبیات فارسی، زهره با توجه به داستان دو فرشته مذکور و یا سفید جبینی و رعنایی گاه نماد معشوق و عشق بازی است:
 
:شکر و بادام به هم نکته ساز
:زهره و مریخ به هم عشقباز
: «نظامی»
 
:چون زنی از کاربر شد روی زرد
{{شعر}}
:مسخ کرد او را خدا و زهره کرد
{{ب|ز فریاد روئین خم از پشت پیل|نفیر نهنگان برآمد ز نیل}}
: «مولوی»
{{ب|ز بس بانگ شیپور '''زهره''' شکاف|بدرید '''زهره''' بپیچید ناف}}
 
{{ب||{{چپ‌چین}}([[نظامی]]){{پایان چپ‌چین}}}}
:مطرب به سِحرکاری هاروت در سماع
{{پایان شعر}}
:خجلت به روی زهره زهرا برافکند
:زهره با ماه و شفق گویی ز بابل جادویست
:نعل و آتش در هوای قیرگون انگیخته
:به فروغ رُخ زهره‌صفتست
:به فریب دل هاروت‌فنست
:بر لب باریک جام، عاشق لب‌دوخته
:بر سر گیسوی چنگ زهره سر انداخته
: «خاقانی»
 
:خورشید وشی، ماه رخی، زهره جبینی
<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وب‌گاه=|نشانی=https://fa.wikisource.org/wiki/%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85%DB%8C_(%D8%B4%D8%B1%D9%81_%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87)/%D8%A8%DB%8C%D8%A7_%D8%B3%D8%A7%D9%82%DB%8C_%D8%A7%D8%B2_%D9%85%D9%86_%D9%85%D8%B1%D8%A7_%D8%AF%D9%88%D8%B1_%DA%A9%D9%86|عنوان=نظامی (شرف نامه)/بیا ساقی از من مرا دور کن}}</ref>
:یاقوت لبی، سنگ دلی، تنگ دهانی
:حافظ
 
:به جهان تکیه مکن ور قدحی می‌داری
:شادی زهره‌جبینان خور و شیرین‌دهنان
:حافظ
 
== نماد خنیاگری ==
در ادبیات فارسی، [[زهره (سیاره)|زهره]] که اشاره به دومین سیاره داخلی منظومه شمسی است بعنوان نماد خنیاگری است:
 
{{وسط|
 
{{شعر}}
{{ب|مگر طشت دوشینه کافتاده بود|به وقت سحرگه صدا داده بود}}
{{ب|ترنک تیر و چاکا چاک شمشیر|دریده مغز پیل و '''زهره''' شیر}}
{{ب|شه از هول آن بانگ '''زهره''' شکاف|بغرید چون کوس خود در مصاف}}
{{ب|غریو کوس داده مرده را گوش|دماغ زندگان را برده از هوش}}
{{ب||{{چپ‌چین}}([[نظامی]]){{پایان چپ‌چین}}}}
{{پایان شعر}}<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وب‌گاه=|نشانی=https://fa.wikisource.org/wiki/نظامی_(اقبال_نامه)/مغنی_مدار_از_غنا_دست_باز|عنوان=نظامی (اقبال نامه)/مغنی مدار از غنا دست باز}}</ref>
{{پایان شعر}}
 
<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وب‌گاه=|نشانی=https://fa.wikisource.org/wiki/%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85%DB%8C_(%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88_%D9%88_%D8%B4%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D9%86)/%DA%86%D9%88_%D8%B1%D9%88%D8%B2%DB%8C_%DA%86%D9%86%D8%AF_%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D8%A2%D9%86%D8%AC%D8%A7_%D8%B7%D8%B1%D8%A8_%DA%A9%D8%B1%D8%AF|عنوان=نظامی (خسرو و شیرین)/چو روزی چند شاه آنجا طرب کرد}}</ref>
 
{{شعر}}
{{ب|ز فریاد روئین خم از پشت پیل|نفیر نهنگان برآمد ز نیل}}
{{ب|ز بس بانگ شیپور '''زهره''' شکاف|بدرید '''زهره''' بپیچید ناف}}
{{ب||{{چپ‌چین}}([[نظامی]]){{پایان چپ‌چین}}}}
{{پایان شعر}}<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وب‌گاه=|نشانی=https://fa.wikisource.org/wiki/نظامی_(شرف_نامه)/بیا_ساقی_از_من_مرا_دور_کن|عنوان=نظامی (شرف نامه)/بیا ساقی از من مرا دور کن}}</ref>
 
{{شعر}}
{{ب|سخت سر کوفته دارندش و او نالد زار|ناله‌ینالهٔ مرد ز سرکوبه‌یسرکوبهٔ اعدا شنوند}}
{{ب|خم کوس است که ما نوذیحجه نمود|گر ز مه لحن خوش '''زهره'''‌ی زهرا شنوند}}
{{ب||{{چپ‌چین}}([[خاقانی]]){{پایان چپ‌چین}}}}
{{پایان شعر}}<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وب‌گاه=|نشانی=https://fa.wikisource.org/wiki/خاقانی_(قصاید)/مقصد_اینجاست_ندای_طلب_اینجا_شنوند|عنوان=خاقانی (قصاید)/مقصد اینجاست ندای طلب اینجا شنوند}}</ref>
{{پایان شعر}}
 
<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وب‌گاه=|نشانی=https://fa.wikisource.org/wiki/%D8%AE%D8%A7%D9%82%D8%A7%D9%86%DB%8C_(%D9%82%D8%B5%D8%A7%DB%8C%D8%AF)/%D9%85%D9%82%D8%B5%D8%AF_%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AC%D8%A7%D8%B3%D8%AA_%D9%86%D8%AF%D8%A7%DB%8C_%D8%B7%D9%84%D8%A8_%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AC%D8%A7_%D8%B4%D9%86%D9%88%D9%86%D8%AF|عنوان=خاقانی (قصاید)/مقصد اینجاست ندای طلب اینجا شنوند}}</ref>
 
 
{{شعر}}
سطر ۵۳ ⟵ ۶۵:
{{ب|کف چرخ زنان بر می، می رقص کنان در دل|دل خال کنان از رخ گلزار نمود آنک}}
{{ب||{{چپ‌چین}}([[خاقانی]]){{پایان چپ‌چین}}}}
{{پایان شعر}}<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وب‌گاه=|نشانی=https://fa.wikisource.org/wiki/خاقانی_(ترجیعات)/بر_کوس_نوای_نو_بردار_به_صبح_اندر|عنوان=خاقانی (ترجیعات)/بر کوس نوای نو بردار به صبح اندر}}</ref>
{{پایان شعر}}
 
<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وب‌گاه=|نشانی=https://fa.wikisource.org/wiki/%D8%AE%D8%A7%D9%82%D8%A7%D9%86%DB%8C_(%D8%AA%D8%B1%D8%AC%DB%8C%D8%B9%D8%A7%D8%AA)/%D8%A8%D8%B1_%DA%A9%D9%88%D8%B3_%D9%86%D9%88%D8%A7%DB%8C_%D9%86%D9%88_%D8%A8%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1_%D8%A8%D9%87_%D8%B5%D8%A8%D8%AD_%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%B1|عنوان=خاقانی (ترجیعات)/بر کوس نوای نو بردار به صبح اندر}}</ref>
 
 
{{شعر}}
{{ب|احمدالله تعالی که به ارغام حسود|خیل بازآمد و خیرش به نواصی معقود}}
{{ب|مطرب از مشغله‌یمشغلهٔ کوس بشارت چه زند|'''زهره''' بایستی امروز که بنوازد عود}}
{{ب||{{چپ‌چین}}([[سعدی]]){{پایان چپ‌چین}}}}
{{پایان شعر}}<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وب‌گاه=|نشانی=https://fa.wikisource.org/wiki/سعدی_(قصاید_فارسی)/احمدالله_تعالی_که_به_ارغام_حسود|عنوان=سعدی (قصاید فارسی)/احمدالله تعالی که به ارغام حسود}}</ref>
{{پایان شعر}}
}}
 
:در آسمان نه عجب گر به گفتهٔ حافظ
<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وب‌گاه=|نشانی=https://fa.wikisource.org/wiki/%D8%B3%D8%B9%D8%AF%DB%8C_(%D9%82%D8%B5%D8%A7%DB%8C%D8%AF_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C)/%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%AA%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D9%87_%D8%A8%D9%87_%D8%A7%D8%B1%D8%BA%D8%A7%D9%85_%D8%AD%D8%B3%D9%88%D8%AF|عنوان=سعدی (قصاید فارسی)/احمدالله تعالی که به ارغام حسود}}</ref>
:سماع زهره به رقص آورد مسیحا را
:حافظ
 
:بیاور می که نتوان شد زمکر آسمان ایمن
{{شعر}}
:به لعب زهرهٔ چنگی و مریخ سلحشورش
چون '''زهرهٔ''' شیران بدرد نالهٔ کوس<br>
:حافظ
بر باد مده جان گرامی به فسوس<br>
 
با آنکه خصومت نتوان کرد بساز<br>
:زهره سازی خوش نمی‌سازد مگر عودش بسوخت
دستی که به دندان نتوان برد ببوس
:کس ندارد ذوق مستی میگساران را چه شد
{{ب||{{چپ‌چین}}([[سعدی]]){{پایان چپ‌چین}}}}
:حافظ
{{پایان شعر}}
 
:یارب آن شاه وش ماه رخ زهره جبین
:دریکتای که و گوهر یکدانه کیست
:حافظ
 
:بر لب باریک جام، عاشق لب‌دوخته
:بر سر گیسوی چنگ زهره سر انداخته
: «خاقانی»
 
== نماد طالع بینی (سعد اصغر) ==
چنان‌که از نجوم قدما دریافت می‌شود، سیارهٔ زهره که نام دیگرش ناهید گفته شده نقش سعد اصغر (به علت سپیدی رنگش نزد شاعران فارسی به عنوان سعد اصغر شناخته شده است) را داشته است.
زهره گاه در معنی سعد اصغر در ادبیات فارسی کاربرد محتوایی دارد:
 
:بگیر طره مه چهره‌ای و قصه مخوان
:که سعد و نحس ز تأثیر زهره و زحل است
:حافظ
 
:زهره گر در مجلس بزمش نباشد بربطی
:در میان اختران چون نای بی‌تنبور باد
 
:طالعش گر زهره باشد در طرب
:میل به کی دارد و عشق و طلب
:مولوی
 
== جستارهای وابسته ==
<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وب‌گاه=|نشانی=https://fa.wikisource.org/wiki/%D8%B3%D8%B9%D8%AF%DB%8C/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8_%D9%85%D9%88%D8%A7%D8%B9%D8%B8/%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B9%DB%8C%D8%A7%D8%AA|عنوان=سعدی/کتاب مواعظ/رباعیات}}</ref>
* [[زهره و منوچهر]] شعر بلندی از [[ایرج میرزا]] برگرفته از ماجرای عشق «ونوس و آدونیس» از اساطیر یونانی
</center>
 
== منابع ==
{{پانویس|۲}}
* http://semna.ir/33091/سيماي-زن-در-شعر-حافظ
 
[[رده:ناهید (سیاره)]]
<references />
[[رده:ادبیات فارسی]]
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/wiki/زهره_در_ادبیات»