گچبری: تفاوت میان نسخهها
محتوای حذفشده محتوای افزودهشده
خط ۵:
== پیشینه ==
شواهد [[باستانشناسی]] نشان میدهند که تاریخ ساخت [[گچ]] به پیش از ساختن [[خشت]] و پخت آن به صورت [[آجر]] میرسد. در قدیمیترین بنای دنیا، یعنی [[اهرام ثلاثه مصر]] که قدمتی چهار هزار و پانصد ساله دارد، از گچ به عنوان ماده چسبنده مقاوم بعد از ازاره در بین [[سنگ]]ها و جهت کلاف سازی آنها استفاده شده است. یکی از کاربردهای ویژه گچ، اندود کردن دیوارها و سطوح داخلی ساختمانها است و هنر گچبری، این آراستگی را به حد کمال و دلنوازی میرساند.
به کار بردن تزئینات گچی در تزیین دیوارها، روش معمول در شهرهای [[ایران]] و [[عراق]] بوده است. اولین مردمی که در ایران به این کار دست زدند [[هخامنشیان]] و سپس [[ساسانیان]] بودند و [[مردم عرب|اعراب]] در جریان فتوحات خویش، این هنر را از آنها فرا گرفتند. هنرمندان دوره [[اموی]] به طور وسیعی [[کاخ]]ها را با گچبری منقوش برجسته تزئین مینمودند. نمونه بسیاری از این گچبریها در کاخهای «خربة المفجر»، «الحیر الغربی» و «المنیه» به کار برده شده است که گچبریهای کاخ المنیه به واسطه
روش تزیینات گچی روی دیوارها، پس از به کار گیری خشت در بناها گسترش پیدا کرد و این روش در کاخهای شهر سامرا رواج یافت. پایین دیوارها با ازاره گچی به ارتفاع حدود ۱۰۰ سانتیمتر پوشانده میشد. این گونه تزیینات در دو [[قصر]] جوسق و بلکوارا به کار رفته است. مجموعه تزیینات کاخهای سامرا در مرحله اول طبیعی هستند اما در دوره بعد عناصر تزیینی از طبیعت فاصله میگیرند. در سومین مرحله، زمینه تزیینات عمق چشمگیری مییابد که بهترین نمونههای آن در کاخ بلکوارا به چشم میخورد. در این دوره، ابتکار پوشش سطح آن چنان کامل گردید که تقریباً تمام زمینه را میپوشاند و این امر که برای نخستین بار در هنر اسلامی رواج یافت، اوج ترقی روشهای تزیینی به شمار میرود و پس از آن در دنیای اسلام منتشر شد و از مهمترین ارکان هنر اسلامی گردید.
روش تزیینات گچی روی دیوارها از طریق حکومت طولونی از عراق به [[مصر]] انتقال یافت و نمونههایی از آن در جامع طولون روی سطح داخلی و اطراف طاقها و دور پنجرهها به کار برده شد.{{سخ}}
خط ۱۱:
در دوره ایلخانی، هنر گچبری به سرحد کمال مطلوب رسید. به وجود آمدن محرابهای گسترده با انواع خطوط به ویژه گونههای مختلف کوفی، به کار گیری انواع گره هندسی با نقوش اسلیمی طوماری و اسلیمی ماری در لا به لای کتیبه و اسپرهای خط با گل و برگهای پهن و نیز گودی و برجستگی نقوش، موجب تحولی عظیم و خلق شاهکارهای عظیم گچ بری در این دوران شد.{{سخ}}
تزیینات گچی معمول در دوره سلجوقی، در عصر ایلخانی به تدریج رو به دگرگونی رفت و پر بودن و شلوغی تزیینات تبدیل به ویژگی گچبری این دوران شد. از زیباترین نمونه این گونه تزیینات شلوغ، نقوش به کار رفته در مسجد حیدریه قزوین، جامع ورامین و محراب مسجد ارومیه را میتوان نام برد. روشهای متنوع کنده کاری روی گچ و شلوغی عناصر تزیینی مختلف، در قرن هشتم جایگاهی خاص یافت. بهترین نمونه بیانگر این تحول، محراب اولجایتو در مسجد جامع اصفهان است که تاریخ ساخت آن ۷۱۰ ه. ق است.{{سخ}}
در دوره ممالیک بحری، روش تزیین دیوارها با نوارهای گچی منقوش به عناصر نوشتنی، روی زمینه تزیینات گیاهی رایج گردید که نمونه آن در بالای پنجره مسجد «الظاهر بیبرس» مشاهده میشود. زیباترین نمونههای گچی مملوکی، در پنجرههای گچی مشبک موجود در جامع دیده میشود که با اشکال هندسی همراه با شیشههای رنگین تزیین شده است. این پنجرهها را حاشیههایی مزین به عناصر برگ و شاخه و نوشتههای کوفی
دوره تیموری، عصر به وجود آمدن رسمی بندی و کار بندیهایی از قالبهای گچی مقرنس و قطار بندیهای گچی ارزشمند است. به طور کلی، در هنر گچ بری این دوران انواع خطوط [[کوفی]] مشجر، مزهر، معقد و مشبک و نیز خطهای محقق، نسخ، ثلث، رقاع، تعلیق و نستعلیق و به خصوص از خط معقلی، استفاده فراوان شده است. از آثار فراوان این دوره میتوان به مقرنس بندیهای گچی ارزشمند سر در مسجد میدان کاشان، قطار بندیهای گچی مدرسه خرگرد در خواف و خطوط گچ بری شده در بقعه شیخ احمد جامی در تربت جام را نام برد.{{سخ}}
در دورهٔ صفوی، هنر گچبری وارد روشهای خاصی میشود؛ به طوری که زیباترین مقرنسبندیهای گچی با عناصر گوناگون بهخصوص مقرنسهای طاس و نیمطاس همراه با نقوش گل و گیاه با انواع تیغههای گچی دالبُری، زینتبخش کاخهای شاهی شده است. در این میان میتوان به پدیدههای ارزشمند مقرنس قطار و کاربندیها و یزدیبندیهای گچی بسیار شگرف کاخ هشت بهشت، سردر بازار قیصریهٔ اصفهان و بهخصوص دالبُرهای تیغه منقوش از ظروف گوناگون همچون تُنگ و سبو و [[مقرنس]]<nowiki>بندیهای</nowiki> طاسهدار گچی در تالارهای [[شاهنشین]] و موسیقی [[عالیقاپو|کاخ عالیقاپو]] و نیز خط گچبری ثلث بسیار ارزشمند در صفهٔ درویش مسجد جامع همین شهر را <nowiki>یاد داشت</nowiki>.
خط ۲۳:
=== هنر گچبری دوره ایلخانی ===
در [[دوره ایلخانی]] روند هنر گچبری به سرحد کمال مطلوب رسید. به وجود آمدن [[محراب
از میان آثار به جا مانده از این دوران میتوان به کتیبههای گچبری خط کمنظیر [[مسجد حیدریه]] [[قزوین]]، [[خانقاه]] و [[بقعه بایزید بسطامی]] در [[بسطام]] در [[مقیاس]] گسترده و وسیع، محراب ارزشمند [[محراب پیر بکران|پیر بکران]] در جنوب [[اصفهان]] و نوعی بی همتا از این هنر ارزشمند را در محراب بسیار جالب و منحصر به فرد [[محراب الجایتو|الجایتو]] در در [[مسجد جامع اصفهان]] که به جرئت میتوان این پدیده بزرگ و عظیم هنر گچبری را شاخصترین و با ارزشترین نوع گچبری در [[معماری]] جهان، بخصوص [[جهان اسلام]] دانست و از آن یاد کرد.
خط ۳۰:
[[دوره تیموری]] عصر بوجود آمدن [[رسمی بندی]] و [[کاربندی]]هایی از قالبهای گچی ارزشمند و به تحول رسیدن [[هنر گچبری]] از نقوش گوناگون بخصوص [[اسلیمی]] و انواع خطهای گوناگون میباشد.
به طور کلی در [[هنر]] گچبری این دوره از هنرهای دیگر چون هفت قلم خط از انواع کوفی به نامهای [[کوفی پیرآموز]]، [[کوفی مشجًر]]، [[کوفی مزهّر]]، [[کوفی گره دار]]، [[کوفی مشبک]]، [[کوفی تصویری]] و تعدادی دیگر کوفی در آثار ادوار اسلامی نهایت استفاده شدهاست.
همچنین خطهای ([[خط محقق|محقق]]، [[خط نسخ|نسخ]]، [[خط ثلث|ثلث]]، [[خط رقاع|رقاع]]، [[خط تعلیق|تعلیق]]، و [[خط نستعلیق|نستعلیق]]) با هنر آفرینیهای فراوان و در مواردی از شاخههای این خطها بخصوص [[خط معقلی]] در هنر گچبری آثار [[ایران]] بهره فراوان گرفته شدهاست. از آثار فراوان این دوره میتوان به [[مقرنس بندی
=== هنر گچبری دوره صفوی ===
خط ۴۱:
=== هنر گچبری دوره قاجار ===
'''هنر گچبری در دوره [[قاجار]]''' رونق فوقالعادهای به خود گرفت، به علت مسافرت پادشاهان قاجار به فرنگ از هنر گچبری [[اروپا]] تقلیدهایی در کاخهای شاهی بخصوص در سر ستون سازیها، گلویی سازیها و سقف سازیها در کاخهایی چون [[کاخ گلستان|گلستان]] و [[کاخ عشرت آباد|عشرت آباد]] و پارهای دیگر حدوداً پیروی گردید. اما به طور قاطع میتوان گفت که این تقلیدها هرگز نتوانست جای [[هنر]] و نقوش بسیار پر هنر اصیل ایرانی، بخصوص نقشهای [[اسلیمی]] و [[ختایی]] و گل و گیاه که نشأت گرفته از سرپنجه با ذوق هنرمندان ایران زمین میباشد را در گچبری بناهای ایران زمین بگیرد. البته در این برهه از زمان در هنر گچبری خلاقیتها و نوآوریهای بسیار چشمگیری از طرف هنرمندان گچبر در آثار و ابنیه و به خصوص منازل مسکونی سنتی بیرونی و [[اندرونی]] ایران پدیدار گشت که به واقع هر یک از آثار به جای مانده خود تابلوهای بسیار نفیس و پر ارزش از هنر با [[فلسفه]] و خرد و فرهنگ هنرمندان ایران است. از میان آثار فراوان گچبری این دوره میتوان به گچبری جالب [[کاخ ارم]] و [[نارنجستان قوام]] در [[شیراز]] و [[مقرنس بندی
== گچبری پیشساخته ==
|