دین الهی: تفاوت میان نسخه‌ها

برخی منابع اکبر شاه را نخستین پژوهندهٔ رشتهٔ ادیان تطبیقی دانستند؛ در حالی که گروهی دیگر، نداشتن آموزش علمی و رسمی را دلیل ناتوانی او در پژوهش تطبیقی و ابراز نظر کارشناسانه و معیاری عقلانی و منطقی در شناخت ادیان عنوان کردند و گفته‌اند کارهای او حرکتی عامیانه و دارای تناقض‌هایی بوده‌است.<ref name="اس">{{یادکرد دانشنامه| نویسنده= منوچهر پزشک | نشانی = http://lib.eshia.ir/23022/9/3802 | عنوان = اکبر شاه |دانشنامه = دانشنامه بزرگ اسلامی |تاریخ = | جلد = نهم|صفحه = ۳۸۰۲}}</ref>

 

 

او تا ۹۸۳ هجری قمری برابر ۱۵۷۵ میلادی، به روش سنتی اجدادش مسلمان بود و اعمال دینی را انجام می‌داد، ولی پای‌بندی محض به اسلام نداشت. ''منوچهر پزشک''، از نویسندگان [[دانشنامه بزرگ اسلامی]]، در مقالهٔ ''اکبرشاه'' می‌نویسد: «پیداست که اندیشه‌ها و کارهای اکبر که امروزه در ذهنیت جهان جدید ساده و پذیرفتنی می‌نماید، در زمان خود به ضرورت تلاقی با ویژگی‌های سنتی خاص از پیش شکل گرفتهٔ جامعهٔ هند، به انحراف از دین حاکم تعبیر شده و مخالفت‌های مهمی را برانگیخته است.» وی همچنین معتقد است، اگر دلیل تأسیس آیین توحید الهی توسط اکبرشاه، تنها مقاصد سیاسی می‌بود، می‌بایست به دین [[هندوئیسم]]، که مذهب اکثریت جامعهٔ هندوستان بود، تظاهر می‌کرد؛ در حالی که وی با پافشاری بر اسلام، در عین حال به همهٔ ادیان و مذاهب [[آزادی مذاهب|آزادی]] و [[تبعیض مذهبی|امنیت]] بخشید.<ref name="اس" /> در مقابل ''عزیز کُکا''، یکی از اشراف پیشین دربار اکبر، در نامه‌ای که در سال ۱۵۹۴ میلادی از شهر مکه برای او فرستاده، استدلال کرد که دین الهی چیزی نیست، به جز راهکاری برای برتری‌جویی در امور مذهبی.<ref>Koka, Aziz (1594). King's College Collection, MS 194. This letter is preserved in Cambridge University Library. p. ff.5b–8b.</ref> ''[[دانشنامه اسلام]]'' نیز مبنای دین الهی را [[هژمونی]] دودمان مغولان در هندوستان می‌داند؛ که برابری و آزادی تمامی ادیان را، مادامی که برای پادشاهی و قوانین مادی و معنوی سلطنت، احترام قائلند، تأکید دارد.<ref name="بریل" /> ''[[وینسنت آرتور اسمیث]]'' نیز هدف شاه از ساخت دین الهی را تبدیل جایگاه امپراتور به خداوندگاری می‌داند که او را بپرستند و هرکس در راه او قربانی شد، از بهترین پیروان کیش الهی شمرده گردد.<ref name="note" /> خود ''منوچهر پزشک'' نیز مباحث و تفکرات اکبر شاه را موجب به ایجاد آیین جدیدی می‌داند که هم متضمن «وحدت دینی جامعه» هند بود و هم روحش با عقل قابل تفسیر بود.<ref name="اس" />