محمد: تفاوت میان نسخه‌ها

وقایع مربوط به زندگانی محمّد، نسبت به دیگر پیامبرانِ پیش از وی، به صورت کامل‌تری در منابع [[تاریخی]]، بیان شده و دربارهٔ او، گزارش‌های فراوانی، در دست است؛ اگر چه مثل سایر شخصیت‌های تاریخی پیش از [[تاریخ مدرن|دنیای مدرن]]، تمامی جزئیات زندگی‌اش روشن نیست و طی قرن‌ها بین موافقان و مخالفانش مورد مناقشه بوده‌است.<ref>{{پک|Nasr|2005|ف=Muhammad|ک=Britannica|زبان=en}}</ref> او حدود سال ۵۳ ق. هه‍/۵۷۰ م، در [[مکه]] در سرزمین [[حجاز]] واقع در [[شبه جزیره عربستان]] به دنیا آمد. در دوران جوانی به [[تجارت|بازرگانی]] مشغول بود، و نخستین بار در ۲۵ سالگی ازدواج کرد. محمد که از روش زندگی مردم مکه ناخشنود بود، گهگاه در [[غار حرا]] در یکی از کوه‌های اطراف آن دیار به تفکر و عبادت می‌پرداخت. به باور مسلمانان، محمد در همین مکان و در حدود ۴۰ سالگی از طرف خدا به پیامبری برگزیده، و [[وحی]] بر او فروفرستاده شد. در نظر آنان، دعوت محمد همانند دعوت دیگر پیامبرانِ کیش یکتاپرستی مبنی بر این بود که [[خداوند]] ([[الله]]) یکتاست و [[اسلام|تسلیم شدن برابر خدا]] راه رسیدن به اوست.

[[پرونده:Birth of Muhammad from folio 44a of the Jami‘ al-tawarikh.jpg|بندانگشتی|چپ|یک نقاشی از [[جامع التواریخ]] در سال ۷۱۴ هه‍. (ق/۱۳۱۴–۱۳۱۵ میلادی)م که تولد محمد را ترسیم کرده‌است.]]

تاریخ دقیق تولد محمد نامعلوم است، ولی احتمالاً بین ۵۶۷ تا ۵۷۳ م/۵۶ تا ۵۰ ق.ه‍/۵۶۷ تا ۵۷۳ م است<ref>{{پک|Rodinson|2002|ک=Muhammad: Prophet of Islam|ص=28|زبان=en}}</ref> که مورد قبول‌ترین سال، ۵۷۰ م/۵۳ ق.ه‍/۵۷۰ م<ref>{{پک|Robinson|2011|ک= The New Cambridge History of Islam|زبان=en|ص=183}}</ref> یا ۵۷۱ م/۵۲ ق.ه‍/۵۷۱ م است.<ref>{{پک|Rodinson|2002|ک=Muhammad: Prophet of Islam|ص=28|زبان=en}}</ref> این سال طبق منابع اسلامی در جامعهٔ مکه در پیش از اسلام به [[سال فیل|عام‌الفیل]] مشهور بوده‌است. اما، به نوشتهٔ [[چیز رابینسون]] چنانچه تولد محمد مقارن با حملهٔ سپاه فیل دانسته شود، این حمله باید در دههٔ ۵۵۰ میلادی رخ داده باشد.<ref>{{پک|Robinson|2011|ک= The New Cambridge History of Islam|زبان=en|ص=183–184}}</ref>

[[پرونده:Mohammed kaaba 1315.jpg|انگشتدان|راست|محمد در واقعه نصب [[حجرالاسود]].؛ [[مینیاتور]] دستی ایرانی در کتاب [[جامع‌التواریخ]] [[رشیدالدین فضل‌الله همدانی|رشیدالدین]]، حدود ۱۳۰۷ م. (۷۰۶ ه‍. ق)/۱۳۰۷ م؛ این مینیاتور قدیمی‌ترین نقاشی موجود است که چهره محمد را ترسیم کرده‌است و در حال حاضر در کتابخانه [[دانشگاه ادینبرو]] نگهداری می‌شود.<ref>{{پک|Wijdan|1999|ف=From the Literal|ک=Proceedings of the 11th|زبان=en}}</ref>]]

بنابر برخی روایت‌های اسلامی، محمد پیش از بعثت، هر سال چند هفته را در [[غار حرا]] به عبادت و تفکر می‌پرداخته‌است.<ref>{{پک|Bogle|1998|ک=Islam: Origin and Belief|ص=6|زبان=en}}</ref><ref>{{پک|Haaren|Poland|1904|ک=Famous Men of the Middle Ages|ص=83|زبان=en}}</ref> زمانی که محمد چهل سال سن داشت، در یکی از شب‌های سال [[۶۱۰ (میلادی)|۶۱۰. م]] (۱۳ ق.ه‍/۶۱۰ ه)،م، [[جبرییل]] در غار حرا بر محمد ظاهر شد و ۳ بار به او گفت: «إقرأ — بخوان!» <!-- و محمد هر بار پاسخ داد: «ما أنا بقرأ — من قرائت‌کننده نیستم (در من توانایی خواندن نیست)»</ref> و سپس جبرییل --> و سپس این آیه‌ها را برایش خواند:<ref>{{پک|Lings|1983|ک=Muhammad|ص=43–44|زبان=en}}</ref><ref>{{پک|Brockopp|2010|ک=The Cambridge Companion to Muhammad|ص=32|زبان=en}}</ref><ref>{{پک|Brown|2003|ک=A New Introduction to Islam|ص=72–73|زبان=en}}</ref>

در سال ۶۱۵ میلادی (۸ ق.ه‍/۶۱۵ ه)،م، برخی از پیروان محمد به [[حبشه]] هجرت کردند و تحت پشتیبانی نَجاشی، پادشاه مسیحی حبشه، آن جا ساکن شدند.<ref>{{پک|Welch|1993|ف=Muḥammad|ک=Encyclopaedia of Islam|زبان=en|رف=MuḥammadWelch}}</ref> برآورد جعفریان آن است که تا این زمان حدود صد نفر مسلمان شده بودند.<ref>{{پک|جعفریان|۱۳۸۲|ک=تاریخ سیاسی اسلام|ج=۱|ص=}}</ref> ابن سعد به دو هجرت مجزا اشاره می‌کند. به گفته وی اکثر مهاجرین گروه اول پیش از هجرت مسلمانان به مدینه به مکه بازگشتند در حالی که گروه دوم در بازگشت مستقیماً به مدینه رفتند. ابن هشام و طبری اما از یک مهاجرت (از مکه به حبشه) سخن می‌گویند. این روایات مؤید این مسئله هستند که آزار و اذیت شدن مسلمانان در مکه نقش بزرگی در تصمیم محمد مبنی بر پیشنهاد مهاجرت به حبشه داشته‌است. گرچه مونتگومری وات نشان می‌دهد که سناریوی مهاجرت به حبشه خیلی پیچیده‌تر از آنی بوده‌است که در متون قدیمی تاریخی آمدهآمده‌است. او نتیجه می‌گیرد که دلایلی همچون اشتغال به تجارت -جهت رقابت احتمالی با خانواده‌های تاجر مکه- یا وجود نوعی تفرقه بین گروه‌هایی از تازه مسلمانان در مهاجرت به حبشه نقش داشته‌است. بر اساس‌نامه معروف عروه (مندرج در طبری) اکثر مهاجران پس از قویتر شدن اسلام -به دنبال اضافه شدن [[عمر]] و [[حمزه]] به مسلمانان- به شهر خود بازگشتند. در عین حال داستانی کاملاً متفاوت در مورد دلیل بازگشت مهاجران حبشه به مکه بیان شده‌است.<ref>{{پک|Welch|1993|ف=Muḥammad|ک=Encyclopaedia of Islam|زبان=en|رف=MuḥammadWelch}}</ref> این داستان که با نام «[[غرانیق]]» شناخته شده‌است در [[تاریخ طبری]]، [[تفسیر طبری]]، طبقات [[محمد بن سعد بن منیع|ابن سعد]] و اسباب التنزیل [[واقدی]] با [[خبر واحد|سندهای مفرد]] نقل شده‌است.<ref name="Leiden ">»'دائرةالمعارف قرآنی لایدن''؛ مقاله «حدیث و قرآن» (Hadith and the Quran) نوشته: جوین بویل (Juynbool)؛ ترجمه در ''دوفصلنامه قرآن و مستشرقان''، ‍ شماره۳</ref> اما در سیره [[ابن هشام]] و (احتمالاً) در سیره [[ابن اسحاق]]<ref>{{پک|Welch|1993|ف=Muḥammad|ک=Encyclopaedia of Islam|زبان=en|رف=MuḥammadWelch}}</ref> نقل نشده‌است. بر پایه این روایت، محمد هنگام خواندن [[سوره نجم]]، دو آیه را که شیطان به وی القا کرده بود خواند و وجود سه خدای مکه — که دختران الله خوانده می‌شدند — را پذیرفت، آن‌ها را ستایش کرد، و [[شفاعت]]شان را وارد دانست. اخبار این ماجرا به مسلمانانی که به حبشه هجرت کرده بودند رسیده و برخی از آن‌ها قصد بازگشت به مکه را کردند. این روایت‌ها ذکر می‌کنند که پس از فروآمدن جبرییل بر محمد و آگاه ساختن او، وی این آیه‌ها را پس گرفت. نوشته‌های دانشمندان اسلامی از قرن چهارم اسلامی به بعد شدیداً درستیِ تاریخی این روایت را زیر پرسش بردند.<ref>{{پک|Ahmed|ف=Satanic Verses|ک=Encyclopaedia of the Qur'an|زبان=en}}</ref> [[مونتگومری وات]] این حادثه را به اندازه‌ای شگفت‌انگیز می‌داند که نمی‌تواند آن را به عنوان اختراع محض بپذیرد. او به استناد قرآن (حج، آیه ۵۲) بر این باور است که دست کم در وحی در یک مورد شیطان چیزی به او افکند.<ref>{{پک|Holt|Ann|Lambton|Lewis|2008|ک=The Cambridge History of Islam|ص=37|زبان=en}}</ref> در مقابل [[دانشنامه اسلام]] دلیل وات را ناکافی می‌داند و می‌نویسد «داستان [غرانیق] در شکل فعلی آن به گونه‌ای که توسط طبری، واقدی و ابن سعد نقل شده تحت عنوان واقعیت تاریخی به دلایل مختلف قابل پذیرش نیست.»<ref group="پانویس">* به گفته دانشنامه اسلام، سجده کردن، مسجد و امثال آن‌ها که در ذیل داستان غرانیق آمده در دوران حضور مسلمانان در مکه وجود نداشتند. ببینید: {{پک|||ف=al-Kur'an|ک=Encyclopaedia of Islam|زبان=en}}

در سال ۶۱۷ میلادی (۶ ق.ه‍/۶۱۷ ه)،م، رهبران [[مخزومیان|مخزوم]] و [[بنو عبدشمس]]، دو خاندان مهم قریش، خاندان بنی هاشم (رقیب تجاریشان) را تحت محاصره اجتماعی و اقتصادی قرار دادند. به گفتهٔ آلفورد ولش در [[دانشنامه اسلام]]، ممکن است که آن بخش از داستان که در آن بنی هاشم مجبور شده به محله خودشان([[شعب ابی‌طالب]]) رفته و از تجارت و ازدواج با آن‌ها خودداری کند، اغراق شده باشد و قرآن برخلاف سیره‌های پیامبر دربارهٔ این داستان سکوت کرده‌است.<ref>{{پک|Welch|1993|ف=Muḥammad|ک=Encyclopaedia of Islam|زبان=en|رف=MuḥammadWelch}}</ref> هدف این بود که بنی هاشم را تحت فشار قرار دهند، تا دست از نگهبانی از جان محمد بردارد. این محاصره سه سال به طول انجامید، اما در پایان شکست خورد زیرا هدفش را برآورده نمی‌کرد.<ref>{{پک|Momen|1987|ک=An Introduction to Shi'i Islam|ص=4|زبان=en}}</ref><ref>{{پک|Peters|2003|ک=|ص=96|زبان=en}}</ref><ref>{{پک|شهیدی|۱۳۷۹|ک=تاریخ تحلیلی اسلام|ص=۵۳}}</ref> در سال [[۶۱۹ (میلادی)|۶۱۹]] میلادی (۴ ق.ه‍/۶۱۹ ه)م، هم خدیجه همسر محمد و هم عمویش ابوطالب، درگذشتند. با درگذشت ابوطالب (که رهبری خاندان بنی هاشم را به دست داشت)، رهبری این خاندان به [[ابولهب]] که دشمن دیرینه محمد بود، سپرده شد. علاوه بر این اگرچه محمد در سال‌های پایانی هنوز پیروان اندکی به دست می‌آورد، اما در کل تلاش‌های او در مکه شکست خورده بودند. محمد برای یافتن یک پشتیبان و دعوت به اسلام، به [[طائف]] (از شهرهای معروف عربستان در نزدیکی مکه) رفت، اما تلاش او با شکست روبه‌رو شد و مورد حمله و آزار مردم آن شهر نیز قرار گرفت.<ref>{{پک|Welch|1993|ف=Muḥammad|ک=Encyclopaedia of Islam|زبان=en|رف=MuḥammadWelch}}</ref><ref>{{پک|Momen|1987|ک=An Introduction to Shi'i Islam|ص=4|زبان=en}}</ref> بنابراین ناچار به بازگشت به مکه شد و با کمک یکی از اهالی مکه به نام «مطعم ابن عدی» و پشتیبانی قبیله [[بنی نوفل]]، امکان ورود دوباره او به زادگاهش در شرایطی امن، فراهم آمد.<ref>{{پک|Welch|1993|ف=Muḥammad|ک=Encyclopaedia of Islam|زبان=en|رف=MuḥammadWelch}}</ref><ref>{{پک|Momen|1987|ک=An Introduction to Shi'i Islam|ص=4|زبان=en}}</ref>

هیاتی دربردارندهٔ دوازده تن از بزرگان خاندان‌های مهم مدینه، از محمد دعوت کردند تا به عنوان یک ناشناس (بیطرف) برای عرب‌ها و یهودیان که تا پیش از سال ۶۲۰ میلادی (۲ ق.ه‍)/۶۲۰ م، نزدیک به صد سال درگیرِ جنگ‌های داخلی بودند<ref>{{پک|||ک=The Cambridge History of Islam|ص=39|زبان=en}}</ref> و کشت و کشتارهای پی در پی و عدم توافق در پرداخت خون‌بهای کشته‌شدگان داشتند، داوری کند؛ به ویژه پس از [[بعاث|جنگ بُعاث]] که همگی قبیله‌های یثرب (مدینه) در آن شرکت داشتند، این امر را برای ایشان آشکار ساخته بود که مفهوم‌های قبیله‌ای مانند «[[قصاص]]» دیگر قابل انجام نیست مگر این که کسی صلاحیت‌دار در بخش‌های دارای اختلاف داوری کند.<ref>{{پک|||ک=The Cambridge History of Islam|ص=39|زبان=en}}</ref> نمایندگان فرستاده شده از مدینه، از سوی خود و مردم شهر یثرب متعهد شدند تا محمد را در جامعه خویش بپذیرند و از او در برابر خطرهای جانی، مانند خود، نگهبانی کنند.<ref>{{پک|Welch|1993|ف=Muḥammad|ک=Encyclopaedia of Islam|زبان=en|رف=MuḥammadWelch}}</ref>

بر پایهٔ روایت‌های اسلامی، قریش از بیرون رفتن مسلمانان از مکه آگاه شد و برای کشتن محمد نقشه‌ای را به اجرا گذاشت. محمد به کمک [[علی]] که در بستر وی خوابید، کسانی که نگهبانش بودند را گمراه کرد و پنهانی به همراه [[ابوبکر]] از شهر بیرون رفت.<ref>{{پک|Momen|1987|ک=An Introduction to Shi'i Islam|ص=5|زبان=en}}</ref> به این سان در سال ۶۲۲ میلادی (۱ ه‍.ق)/۶۲۲ م (برابر با سال سیزدهم پس از آغاز دعوت خود) محمد به مدینه، که یک واحه (آبادی) کشاورزیِ بزرگ بود، هجرت کرد و همراهان وی که با او از مکه به مدینه مهاجرت کردند به ''مهاجران'' شهرت یافتند و مردم یثرب که پیامبر و مهاجران را یاری رسانده بودند، ''[[انصار]]'' نامیده شدند.<ref>{{پک|Welch|1993|ف=Muḥammad|ک=Encyclopaedia of Islam|زبان=en|رف=MuḥammadWelch}}</ref> بعدها (در زمان خلیفه دوم) این هجرت، مبدأی تاریخ مسلمانان شد. [[مدینه]] تا پیش از هجرت محمد «یثرب» نامیده می‌شد و پس از این هجرت «مدینة النبی» یا به‌اختصار «مدینه» (برگرفته از ''مدینة النبی'' یا ''المدینة المنورة'') خوانده شد.<ref>* p. 237</ref><ref>{{پک|Hitti|1973|ک=Capital cities of Arab Islam|ج=58|ص=33|زبان=en}}</ref>

بعدها محمد تصمیم به حمله به یکی از کاروان‌های مکه گرفت، سپس اهل مکه سپاهی فراهم آوردند ولی شکست خوردند. ([[غزوه بدر]]) یک سال بعد قریش در جنگی مسلمانان را شکست داد و محمد زخمی شد ولی چون قریش خود را به اندازه کافی قوی نمی‌دید، تا مدینه پیشروی نکردند و عقب‌نشینی کردند. ([[غزوه احد]]) در آوریل [[۶۲۷ (میلادی)|۶۲۷]] میلادی (۵ ه‍.ق/آوریل ق)۶۲۷ م قریش با ۱۰٬۰۰۰ تن به مدینه حمله کرد؛<ref name="brit"/> اما به سبب وجود [[خندق]] گرد مدینه، سپاه قریش پس از ۴۰ روز (به روایت دیگر دو هفته)<ref name="brit"/> ناامید شد و عقب‌نشینی کرد. ([[غزوه احزاب]])<ref>{{پک|Boyce|2003|ک=|ص=|زبان=en}}</ref><ref>{{پک|Lewis|1993|ک=The Arabs in History|ص=42|زبان=en}}</ref> در خلال این جنگ‌ها، بعلت همدستی سه قبیله از یهودیان با مشرکان با وجود تعهد قبلی مبنی بر عدم خیانت، بین مسلمانان و این سه قبیله اختلاف و درگیری پیش‌آمد. دو قبیله [[بنی‌قینقاع]] و [[بنی نضیر]] تبعید و قبیله [[بنی قریظه]] حذف شد.<ref>{{پک|Neusner|2003|ک=God's rule|ص=153|زبان=en}}</ref>

در ماه شوال ۶۲۸ میلادی(۶ ه‍.ق/۶۲۸ ق)،م، محمد با ۱۴۰۰ تن از پیروانش جهت انجام [[عمره]] به سمت مکه رفتند.<ref name=brit-hudaybiyah>«Pact of Al-Ḥudaybiyah" , ''Encyclopædia Britannica''</ref> قریش با شنیدن نزدیک‌شدن مسلمان به مکه، ۲۰۰ سوار را فرستاد که آن‌ها را متوقف کنند. محمد با طی مسیر صعب‌العبورتری آن‌ها را دور زد و به حدیبیه، در حومه شهر مکه رسید.<ref>{{پک|Lings|1983|ک=Muhammad|ص=249|زبان=en}}</ref><ref>{{پک|Watt|1986|ف=al-Ḥudaybiya|ک=Encyclopaedia of Islam|زبان=en}}</ref> مذاکرات با مکه شروع شد و فرستادگانی بین دو طرف ردوبدل شد. در نهایت پیمان صلحی به مدت ۱۰ سال بین دو طرف منعقد شد.<ref>{{پک|Watt|1986|ف=al-Ḥudaybiya|ک=Encyclopaedia of Islam|زبان=en}}</ref><ref>{{پک|Bogle|1998|ک=Islam: Origin and Belief|ص=19|زبان=en}}</ref><ref>{{پک|Lewis|1993|ک=The Arabs in History|ص=42|زبان=en}}</ref> نتیجه قرارداد این بود که مکه، جامعه مسلمانان مدینه را از نظر سیاسی و مذهبی به رسمیت می‌شناخت.<ref name=brit-hudaybiyah/> مفاد اصلی قرارداد این بود که طرفین دشمنی‌ها را کنار بگذارند، محمد سال بعد برای حج به مکه بیاید، اگر کسی از اهل مکه به مدینه رفت به مکه بازگردانده شود ولی نه بالعکس، و قبایل آزاد خواهند بود که با محمد یا با قریش در پیمان باشند.<ref>{{پک|شهیدی|۱۳۷۹|ک=تاریخ تحلیلی اسلام|ص=۹۱}}</ref>

پاسخ مکه این بود که آن‌ها فقط شرط آخر را می‌پذیرند.<ref>{{پک|Khan|1998|ک=Muhammad The Final Messenger|ص=274–275|زبان=en}}</ref> اما کمی بعد به اشتباه خود پی بردند و ابوسفیان را فرستادند که پیمان حدیبیه را احیا کند؛ ولی محمد درخواستشان را نپذیرفت و نیروهای خود را برای جنگ با مکه آماده کرد.<ref>{{پک|Lings|1983|ک=Muhammad|ص=292|زبان=en}}</ref> در سال ۶۳۰ میلادی (۸ ه‍.ق/۶۳۰ ق)م با نیروی بسیار زیادی که گفته می‌شود ۱۰٬۰۰۰ نفر بودند به سمت مکه حرکت کرد و با حداقل کشته کنترل مکه را به دست گرفت.<ref>{{پک|Watt|1956|ک=Muhammad at Medina|ص=66|زبان=en}}</ref> محمّد بخشش عمومی برای تمامی رفتارهای گذشته و توهین‌ها به اهل مکه داد، به جز ده زن و مرد که او را مورد تمسخر قرار داده بودند و در شعرها و آوازهایشان به او ناسزا گفته بودند. او برخی از این افراد را نیز بعداً بخشید.<ref>{{پک|Rodinson|2002|ک=Muhammad: Prophet of Islam|ص=261|زبان=en}}</ref> اکثر اهل مکه مسلمان شدند و محمد متعاقباً نسبت به شکستن تمامی بت‌های درون کعبه و جز آن، اقدام کرد.<ref>{{پک|Ballard|Penny|Jonas|2002|ک=|ص=163|زبان=en}}</ref><ref>{{پک|Peters|2003|ک=|ص=240|زبان=en}}</ref>