|
| نماد = [[پرونده:mercury symbol.svg|25px|نماد تیر]]
| تصویر = [[پرونده:Mercury in color - Prockter07 centered.jpg|240px|تیر]]
| زیرنویس = تصویر [[مسنجر]] از تیرعطارد
| مبدأ = [[مبدأ (ستاره‌شناسی)]]<ref name=horizons>{{یادکرد|فصل=|کتاب=|ناشر= |چاپ= |شهر= |کوشش= |ویرایش= |سال=|شابک=|نویسنده=Yeomans, {{چر}}Donald K. |نویسندگان سایر بخش‌ها=|ترجمه=|صفحه= |زبان=en |مقاله= [http://ssd.jpl.nasa.gov/?horizons HORIZONS System] |ژورنال= |نشریه=NASA JPL |تاریخ=7 April, 2008 |دوره= |شماره= |شاپا=}} Retrieved on 2008-04-07.</ref>
| اوج = ۶۹٬۸۱۶٬۹۰۰ km{{سخ}}۰٫۴۶۶ ۶۹۷ [[واحد نجومی|AU]]<ref name=horizons />
سطح رو به خورشیدِ سیارهٔ عطارد، به‌دلیل نزدیکی به خورشید، بسیار داغ است و رویهٔ پشت به خورشید آن نیز بسیار سرد است.
سیارهٔ عطارد (تیر) کوچک‌ترین سیارهٔ منظومهٔ خورشیدی است و [[قمر]]ی ندارد. عطارد از نظر میدان جاذبه، تقریباً قفل شده‌است، به این معنا که حرکت وضعی آن در [[منظومه خورشیدی|منظومهٔ خورشیدی]] بی‌همتاست. سیاره تیر،عطارد، به ازای هر دو باری که به دور خورشید می‌گردد، دقیقاً سه بار به دور خود می‌چرخد (نسبت حرکت وضعی به حرکت انتقالی ۳ به ۲)؛ با در نظرگرفتن سرعت حرکت انتقالی سیاره تیر، و جهت و سرعت حرکت وضعی نسبت به آن، یک روز کامل در سیاره تیر حدود ۲۴۳ روز زمینی(۵۸۳۲ساعت) طول می‌کشد. با وجود اندازهٔ کوچک، سیارهٔ تیرعطارد از [[میدان مغناطیسی]] نسبتاً نیرومندی برخوردار است؛ شدت میدان مغناطیسی این سیاره حدود یک‌صدم زمین است.<ref>{{یادکرد خبر|عنوان=Mercury's magnetic field -- nipped in the bud|نشانی=https://phys.org/news/2011-12-mercury-magnetic-field-nipped.html|تاریخ بازبینی=2018-05-22}}</ref><ref>{{یادکرد خبر|کوشش=New Scientist|عنوان=Molten core may explain Mercury’s magnetic field|نشانی=https://www.newscientist.com/article/dn11782-molten-core-may-explain-mercurys-magnetic-field/|زبان=en-US|تاریخ بازبینی=2018-05-22}}</ref> این سیاره، [[فهرست اجرام منظومه شمسی بر پایه اندازه|نهمین جسم سامانه خورشیدی]] از نظر جرم می‌باشد.
این سیاره، [[فهرست اجرام منظومه شمسی بر پایه اندازه|نهمین جسم سامانه خورشیدی]] از نظر جرم می‌باشد.
عطارد همچنین تندروترین سیارهٔ [[منظومه خورشیدی]] است که با سرعتی حدود ۴۸ کیلومتر بر ثانیه، هر ۸۸ روز یک بار [[خورشید]] را دور می‌زند. از این رو سیاره‌ای گریزپاست که دیدنش آسان نیست و به همین دلیل است که شاید، ایرانیان باستان آن را «تیر» نامیده و در [[یونان]] «مرکوری» یا «پیک خدایان» لقبش داده بودند.<ref>https://nineplanets.org/mercury.html</ref>
== ویژگی‌ها ==
[[پرونده:Mercury Earth Comparison.png|بندانگشتی|250px|چپ|اندازهٔ تیر در مقایسه با [[زمین]]]]
سیاره عطارد یا تیر با فاصلهٔ ۵۷ میلیون و ۹۲۴ هزار کیلومتری از خورشید، نزدیکترین سیاره منظومه خورشیدی به [[خورشید]] است و کم‌ترین مسافتی که با [[زمین]] پیدا می‌کند، به ۸۰ میلیون کیلومتر می‌رسد. به خاطر نزدیکی این سیاره به [[خورشید]] اگر در طرف رو به خورشید آن (بخشی که روز است) قرار بگیرید به راحتی در دمای ۴۶۵درجه سانتیگراد پخته خواهید شد و به علت حرکتی وضعی آرامش اگر در طرف شب آن قرار بگیرید آن قدر سرد خواهد شد که در دمای ۱۴۸- درجه سانتیگراد به راحتی مرگ را بر اثر یخ بستن تجربه می‌کنید. [[حرکت وضعی زمین|گردش وضعی]] این سیاره، حدود دو ماه طول می‌کشد و از این رو، گرم شدن آن در روز و سرد شدنش در شب دیرپاست.
حفره‌های کوچک ویا بزرگ بسیاری در سطح سیارهٔ تیرعطارد دیده می‌شود که حکایت از برخورد [[شهاب‌سنگ]]های کوچک و بزرگ دارد البته قطر برخی از دهانه‌ها به ده‌ها کیلومتر می‌رسد. برخی از این دهانه‌ها محل خروج مواد مذاب است که امروزه با سنگهای مذاب پر شده‌اند و مانند کوه‌های آتشفشانی هستند. سطح تیرعطارد بیشتر خاکستری‌رنگ است و به خاطر نوع دهانه‌های آتشفشانی و آبگیرها خیلیبسیار شبیه کره [[ماه]] است. دانشمندان تصور می‌کردند که فعالیت‌های آن مانند کره ماه‌است. اما اکنون می‌دانیم که سیاره عطارد با کره ماه بسیار متفاوت است. عطارد کوه و آتشفشان‌های بزرگ و عمده‌ای ندارد و از نظر فعالیت‌های زمین‌شناختی سیاره‌ای مرده به‌شمار می‌آید.
تیر کوه و آتشفشان‌های بزرگ و عمده‌ای ندارد و از نظر فعالیت‌های زمین‌شناختی سیاره‌ای مرده به‌شمار می‌آید.
عطارداین سیاره از دسته [[سیاره زمین‌سان|سیاره‌های زمین‌سان]] است. عطارد همچون [[ناهید]] و [[ماه]]، حالت‌های گوناگونی از [[هلال]] تا قرص کامل را به خود می‌گیرد. قرص کامل، چون در آن سوی خورشید است دیده نمی‌شود. اما اشکال هلالی و نیمهٔ آن به هنگام جلوه‌های شرقی و غربی، مشاهده می‌گردند.
نیروی [[گرانش]] این سیاره کم و دارای جو ناچیزی است که ۹۸٪ آن از [[هلیم]] و بقیه از [[هیدروژن]]، [[اکسیژن]] و [[سدیم]] ساخته شده‌است. [[بادهای خورشیدی]] به شدت به عطارد می‌دمند و این می‌رساند که تقریباً هیچ هوایی در آن وجود ندارد.
=== عارضه‌های سطحی ===
[[پرونده:Star-sizes-fa.jpg|بندانگشتی|چپ|500px|هم سنجی سیاره‌های منظومه خورشیدی با تعدادی از ستاره‌های مشهور:{{سخ}}'''الف:'''{{سخ}}[[زمین]] (۴) <span style="font-size: large;">></span> [[ناهید (سیاره)|ناهیدزهره]] (۳) <span style="font-size: large;">></span> [[مریخ]] (۲) <span style="font-size: large;">></span> [[تیر (سیاره)|تیرعطارد]] (۱){{سخ}}'''ب:'''{{سخ}}[[مشتری (سیاره)|مشتری]] (۸) <span style="font-size: large;">></span> [[زحل]] (۷) <span style="font-size: large;">></span> [[اورانوس]](۶) <span style="font-size: large;">></span> [[نپتون]] (۵) <span style="font-size: large;">></span> [[زمین]] (بدون شماره){{سخ}}'''پ:'''{{سخ}}[[شباهنگ (ستاره)|شباهنگ]] (۱۱) <span style="font-size: large;">></span> [[خورشید]] (۱۰) <span style="font-size: large;">></span> [[ولف ۳۵۹]] (۹) <span style="font-size: large;">></span> [[مشتری (سیاره)|مشتری]] (بدون شماره){{سخ}}'''ت:'''{{سخ}}[[دبران]] (۱۴) <span style="font-size: large;">></span> [[نگهبان شمال]] (۱۳) <span style="font-size: large;">></span> [[رأس پیکر پسین]] (۱۲) <span style="font-size: large;">></span> [[شباهنگ (ستاره)|شباهنگ]] (بدون شماره){{سخ}}'''ث:'''{{سخ}}[[ابط‌الجوزا]] (۱۷) <span style="font-size: large;">></span>[[قلب عقرب]] (۱۶) <span style="font-size: large;">></span> [[پای شکارچی]] (۱۵) <span style="font-size: large;">></span> [[دبران]] (بدون شماره){{سخ}}'''ج:'''{{سخ}}[[وی‌وای سگ بزرگ]] (۲۰) <span style="font-size: large;">></span>[[وی‌وی قیفاووس]] (۱۹) <span style="font-size: large;">></span> [[مو قیفاووس]] (۱۸) <span style="font-size: large;">></span> [[ابط‌الجوزا]] (بدون شماره)]]
دانشمندان هنوز نمی‌دانند که فعالیت‌های آتشفشانی این سیاره سنگی، چقدر به طول انجامیده. سن دشت‌های گدازه‌ای‌اش را می‌توان به عصر «بمباران سهمگین متأخر»، یا حدود ۴ میلیارد سال پیش نسبت داد؛ که در جریانش اعضای منظومه خورشیدی، آماج برخورد شهابسنگ‌های غول‌آسا واقع می‌شدند. به محض کاهش آمار این برخوردها بود که گدازه در سرتاسر عطارد جریان یافت و با پر کردن گودال‌ها، عوارض نرم و مسطحی را به وجود آورد. فرو زمین‌ها هم در همین گودال‌ها به وجود آمدند و در واقع تنها نقاطی به‌شمار می‌رفتند که بستر سنگیِ سیاره در آن‌ها «منبسط» (و نه منقبض) می‌شد.<ref>نولا تیلور (Nola Taylor): «کلوچه» های عطارد، از پیشینه این سیاره می‌گویند. برگردان از: احسان سنایی. در رادیو زمانه. ۰۹/۰۲/۱۳۹۱</ref>
در دشت‌های آتشفشانی عطارد عوارض نامتعارفی وجود دارد که بیشتر شبیه «کلوچه» های کیهانی‌اند و هیچ‌گونه نمونه مشابهی در سایر نقاط منظومه‌مان ندارند. این «کلوچه‌ها» سازه‌های دوار و غول‌آسایی هستند که مرز گودال‌های مدفون را مشخص کرده‌اند و خودْ از چین‌خوردگیهای درونی و عوارضی موسوم به «[[فروزمین]]» پر شده‌اند؛ یعنی باریکه‌هایی که در مرز دو گسل موازی، فرو نشسته‌اند.<ref>نولا تیلور (Nola Taylor): «کلوچه» های عطارد، از پیشینه این سیاره می‌گویند. برگردان از: احسان سنایی. در رادیو زمانه. ۰۹/۰۲/۱۳۹۱</ref>
این «کلوچه‌ها» سازه‌های دوار و غول‌آسایی هستند که مرز گودال‌های مدفون را مشخص کرده‌اند و خودْ از چین‌خوردگیهای درونی و عوارضی موسوم به «[[فروزمین]]» پر شده‌اند؛ یعنی باریکه‌هایی که در مرز دو گسل موازی، فرو نشسته‌اند.<ref>نولا تیلور (Nola Taylor): «کلوچه» های عطارد، از پیشینه این سیاره می‌گویند. برگردان از: احسان سنایی. در رادیو زمانه. ۰۹/۰۲/۱۳۹۱</ref>
حدود یک میلیارد سال پیش، گدازه‌های آتشفشانی به‌سرعت بستر گودال‌های شهابسنگی پراکنده در سطح عطارد را پر کردند. حجم عظیمی از گدازه در مدت‌زمان نسبتاً کوتاهی نشست کرد و همین می‌توانسته عاملی برای ظهور این دره‌های نامتعارف باشد.<ref>همان منبع.</ref>
== اساطیر ==
عطارد در [[ادبیات فارسی]] و [[ادبیات عربی]]، «دبیر فلک» نیز خوانده شده‌است. در فارسی به خانه عطارد (برج جوزا و سنبله)، '''پاتو''' می‌گفتند.<ref>[http://www.vajehyab.com/dehkhoda/پاتو لغتنامه دهخدا: پاتو]</ref> نام اروپاییِ این سیاره، Mercury، از واژه‌ای [[زبان لاتین|لاتین]] گرفته شده که در مقابل نام [[زبان یونانی|یونانی]] [[هرمس]] است. خدایی که پیغام برنده برای [[خدایان]] دیگر بوده و به همین دلیل هرمس در اغلب تصاویر با صندل‌های بالدار کشیده می‌شود. علاوه بر پیغام‌رسانی، او نگهدار بازرگانان و مسافران بود. مرکوری در ادبیات افسانه‌ای [[یونان]] و [[روم]]، خدای سخن‌وری و نویسندگی است.
نام اروپاییِ این سیاره، Mercury، از واژه‌ای [[زبان لاتین|لاتین]] گرفته شده که در مقابل نام [[زبان یونانی|یونانی]] [[هرمس]] است. خدایی که پیغام برنده برای [[خدایان]] دیگر بوده و به همین دلیل هرمس در اغلب تصاویر با صندل‌های بالدار کشیده می‌شود. علاوه بر پیغام‌رسانی، او نگهدار بازرگانان و مسافران بود. مرکوری در ادبیات افسانه‌ای [[یونان]] و [[روم]]، خدای سخن‌وری و نویسندگی است.
[[پرونده:Mercuryorbitsolarsystem.gif|بندانگشتی|مقایسهٔ چرخش [[زمین]] و عطارد به دور [[خورشید]]]]
به اعتقاد [[یوهان مرسیه]]، رئیس دانشکدهٔ علوم اختریِ [[دانشگاه پاریس]]، در مقاله‌ای که در اواخر سال ۲۰۰۹ منتشر شد، احتمالاً تیر یکی از ماه‌های سیارات داخلیِ منظومهٔ خورشیدی بوده که از [[گرانش]] مادر خود جدا شده و به دام خورشید گرفتار گشته‌است.
== سیاره تیرعطارد و عصر فضا ==
در سال ۱۹۷۴ میلادی، سفینهٔ [[مارینر ۱۰]] آمریکا، از نزدیکی سیارهٔ تیرعطارد گذشت و توانست ۶۴۸ عکس خوب، از حدود ۵۰٪ سطح سیاره، که در آن هنگام در برابر [[خورشید]] واقع شده بود، گرفته و مخابره کند. عکس‌ها نشان می‌دهند که سطح تیرعطارد نیز چون ماه، دارای کوه‌ها و نیز دره‌های فراوانی است که به نظر می‌آید به علت بمباران مداوم صدها هزار سنگ آسمانی صورت گرفته باشد. زمان این بمباران‌ها شاید بلافاصله پس از پیدایش و تکوین دستگاه خورشیدی بوده‌است.
عکس‌هایی که فضاپیمای «[[مسنجر]]» ناسا از عطارد برداشته‌است شواهد فعالیت «گسترده» آتشفشانی بر سطح این سیاره را آشکار می‌کند.<ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/science/story/2008/01/080130_si-mercury-volcanos.shtml بی‌بی‌سی]</ref>
در تیر،عطارد، درهٔ بزرگی به قطر تقریبی ۱٬۳۰۰ کیلومتر وجود دارد که اطراف آن را کوه‌های به نسبت بلندی که ارتفاع برخی از آن‌ها به یک و نیم کیلومتر نیز می‌رسد، احاطه کرده‌اند. برخی از این گودی‌ها، شاید به علت جریان مواد مذاب آتشفشانی قدیمی، صاف و تیز شیار شیار شده‌اند.
ارتباط با مارینر ۱۰ در ۲۴ مارس ۱۹۷۵ قطع شد. این سفینه اولین و تنها سفینه‌ای بوده‌است که تا امروز به مقصد تیرعطارد روانه شده‌است.
در بررسی‌هایی که در سال ۱۹۹۰م از روی [[زمین]] در مورد سیارهٔ تیرعطارد به عمل آمد، دیده شد که دو ناحیه بر روی سطح این سیاره از نقاط دیگر بسیار داغ ترند، علت آن را تأثیر توأم گردش‌های وضعی و انتقالی تیرعطارد در حفظ گرمای گرفته شده از خورشید دانستند. زیرا مدت یک شبانه روز در تیرعطارد دو سوم مدت یک سال آن است.
تیرعطارد بر خلاف اندازهٔ کوچکی که دارد، بسیار سنگین است و از این جهت [[ستاره‌شناس]]ان معتقدند، در زیر [[پوسته|پوستهٔ]] سنگی نازک این سیاره، هستهٔ مرکزی بزرگی از جنس [[آهن]]، وجود داشته باشد.
== گذر عطارد ==
| 