شاه اسماعیل یکم: تفاوت میان نسخه‌ها

| title = اولین پادشاه و بنیانگذار [[سلسله تورکی صفوی]]

| birth_place = [[اردبیل]]، [[آذربایجان]]، [[ایران]]

| death_place = [[اردبیل]]، [[آذربایجان]]، [[ایران]]

| succession = [[صفویان#پادشاهان تورک صفوی و دوره پادشاهی آنان|نخستین شاهنشاه صفوی]]

'''اسماعیل بن شیخ حیدر بن شیخ جنید''' ملقب به '''ابوالمظفر بهادرخان حسینی''' معروف به '''شاه اسماعیل''' (زاده ۱۷ ژوئیه ۱۴۸۷ - درگذشته ۲۳ مه ۱۵۲۴) پایه‌گذار سلسله پادشاهی [[صفویان|صفوی]] است.<ref>{{پک|Savory|۱۹۹۸|ک=ESMĀʿĪL I ṢAFAWĪ|ج=۸|ص=۶۲۸–۶۳۶}}</ref> حکم‌رانی شاه اسماعیل به دو دلیل نقطه عطفی در [[تاریخ ایران]] است. دلیل نخست اینکه پس از گذشت نهصد سال از نابودی [[شاهنشاهی ساسانیان]]؛ یک فرمانروایی پادشاهی متمرکز ایرانی توانستتورکتوانست بر سراسر ایران آن روزگار فرمانروایی نماید. بعد از اسلام، بعد از چندین امپراطوی برگ تورک مانند غزنویان ، خوارزمشاهیان ، تیموریان ، ایلخانیان ،اما چندین پادشاهی ایرانی مانند [[صفاریان]]، [[سامانیان]]، [[طاهریان]]، [[زیاریان]]، [[آل بویه]] و [[سربداران]] روی کار آمدند، لیکن هیچ‌کدام نتوانستند تمام ایران را زیر پوشش خود قرار دهند و میان تمام نواحی و مناطق [[جغرافیای ایران|جغرافیایی ایران]] در آن دوران یکپارچگی پدیدآورند.<ref>[[تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوران صفویه]] (صص ۲۱ تا ۳۶)</ref>دلیل دوم، اعلام رسمی مذهب شیعه دوازده امامی بود.<ref>{{پک|Savory|۱۹۹۸|ک=ESMĀʿĪL I ṢAFAWĪ|ج=۸|ص=۶۲۸–۶۳۶}}</ref> شاه اسماعیل شاعری پرکارپرکاردر شعر تورکی آذربایجانی بود که با ''تخلص'' ختایی شعر می‌سرود وی پس از [[عمادالدین نسیمی]]، [[ادبیات آذربایجانی]] را گسترش داد.<ref>G. Doerfer, "Azeri Turkish", [[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]], viii, Online Edition, [http://www.iranicaonline.org/articles/azerbaijan-viii p. 246.]</ref>وی علاوه بربه [[ترکی آذربایجانی]] به [[زبان فارسی]] نیز شعر می‌سرود که تنها چند نمونه ازهای اشعارزیادی فارسیازاشعار وی به جا مانده‌است.<ref>http://www.iranicaonline.org/articles/esmail-i-safawi#ii</ref>

تبار اسماعیل به [[شیخ صفی‌الدین اردبیلی]] (۷۱۳–۶۳۱ خورشیدی) می‌رسد. او تبارش به زرین کلاه کرد میرسد. اسماعیل فرزند [[شیخ حیدر (صفویه)|شیخ حیدر]] است و مادرش [[حلیمه (مارتا)|مارتا]] یا ''عالمشاه بیگم''، دختر سلطان [[اوزون حسن|اوزون حسن آق‌قویونلو]] و تئودورا ([[دسپینا خاتون]]) دختر شاه طرابوزان [[ترابوزان]] بود<ref>جعفریان، ۲۸:۱۳۷۸و یوسف جمالی، تاریخ تحولات عصر صفوی، ۱۳۸۵:۴۵۰</ref> تیودورا به این شرط با [[اوزون حسن]] ازدواج کرد که دین خود را نگاه دارد و تا آخر عمر از آزادی دینی برخوردار باشد. به همین دلیل به همراه خود یک کشیش و چند موعظه‌گر و ندیم مسیحی به ایران آورد و در شهر [[دیاربکر|آمِد]] یک کلیسا بنا کرد تا یکشنبه‌ها برای عبادت برود. بعدها و با دست یابی اوزون حسن به بخش بزرگ ایران و پایتخت شدن تبریز، تئودورا کلیسای باشکوهی در تبریز ساخت و کشیشان و مبلغان مسیحی را به آن جا آورد. در ارزنجان نیز که بیشتر ارمنی بودند دو کلیسا با نام‌های سیمون و یحیی ساخت، البته بنای این کلیساها به [[اوزون حسن]] نسبت داده شد‌.

[[پرونده:Ismaeil i Sahand Ace.jpg|بندانگشتیبارماقجیق|200 px|نگاره‌ای از شاه اسماعیل.]]

اسماعیل مدتی پنهانی در [[اردبیل]] زیست و سپس برای امنیت بیشتر به [[لاهیجان]] رفت و نزد امیر آن جا «[[کارکیا میرزا علی]]» پناه گرفت. کارکیا میرزا علی فرمان‌روای محلی لاهیجان و دیلمان که [[شیعه]] و [[سید]] و دوستدار خاندان صفوی بود در تربیت اسماعیل خردسال اهتمام کرد. اسماعیل تا سال [[۹۰۵ (قمری)]] با مراقبت‌های [[شمس الدین لاهیجی]] که از فضلای آن دیار بود پارسی،، عربی، [[قرآن]] و مبانی و اصول شیعه امامیه را فرا گرفت.<ref>احسن التواریخ، ص ۹؛ جهانگشای خاقان، صص ۶۴–۶۷</ref> همچنین در این مدت، زیر نظر هفت تن از بزرگان صوفی لاهیجان فنون رزم را آموخت.<ref>جهانشگای خاقان، ص ۵۷</ref>

بدین ترتیب اسماعیل از یک سو زیر تأثیر فرهنگ صوفیانه [[خانقاه]] [[شیخ صفی]] بود و از سوی دیگر احتمالاً در [[گیلان]] با برخی آموزه‌هایآموزه‌ [[ایران باستان]]{{مدرک}}وهای [[تشیع امامی]] آشنا شده و مجموعه این آموزه‌ها او را برای تبدیل شدن به یک حاکم مقتدر، فرمانده نظامی و پیشوای مذهبی آماده ساخت.

[[پرونده:Shah esmaeil.JPG|بندانگشتیبارماقجیق|چپ|مجسمه شاه اسماعیل با دیوان شعر خود در دست اثر استاد [[ودود مؤذن]]-موزه شیخ صفی الدین اردبیلی]]

نام یکی از همسران اودر «حیات»مرجع ذکربا شدهکمی کهاختلاف شاعریآمده فارسی‌زباناست بوده‌است.<ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=کحاله|نام =عمر رضا|پیوند نویسنده=عمر رضا کحاله|عنوان=أعلام النساء فی عالمی العرب والإسلام|جلد=۱|سال=۱۹۵۹|ناشر=موسسة الرسالة|مکان=بیروت|صفحه=۳۰۷|پیوند=http://waqfeya.com/book.php?bid=1244}}</ref>همسر اصلی و محبوب وی شهبانو تاجلی بیگم بود که در نزد شاه اسماعیل بسیار عزیز و گرامی بود شاه اسماعیل شعرهایی در وصف زیبایی و شجاعت تاجلی سروده بود و او را بسیار دوست می‌داشت [[تاجلی بیگم]] مادر ولیعهد هم بود